Поголемиот дел од јавниот дијалог за образованието и религијата почива во интерпретацијата на правото, дефинирањето на улогата на државата, јавните и приватните образовни институции и религијските тела. Почнувајњќи од деведесеттите години на прочлото столетие дебатата за религијата и образованието во Европа стана по комплексно поради разни фактори. Сфатената  улога на образованието во националниот идентитет и национализмот во балканските судири кон крајот на прошлото столетие го постави образованието како средишен фактор во врска со фактот , какви врсти на граѓани и вредности се обликуваат кроз школовањето. Судирите во разните страни на светот во почетокот на третиот милениумго поттикнааа прашањето за можната врска помеѓу религијската индоктринација, и псеудорелигијските творби во сите димензии на представувањео на трансцеденталната идеа. Зголемениот плурализам во општествата, а посебно во балканското општество, и барањето на правата од страна на малцинствата исто така го доведоа во прашање политиката на образованието, и се концетрираа во дискриминацијата на религијската традиција и вредности на малцинските религии[1].  Како одговор на ова, многу влади во Европа ги преправаат или воведуваат нови образовни програми во кои учениците учат за различните религијски традиции, који можеби постојат во таа замја, или пошироко во светот. Исто така се посветуваа поголем интерес за разбирање на внатрешниот и духовен развој на децата на поширок начин и неговата импликација за образованието.

*   *   *

Веќе подолго време човекот  е зафатен, како би кажал познатиот Рене Гуенон[2] со кризата на вистинската интелектуалност односно универзалните вредности као што се доброто, убавото, племенитото, моралното, вредното итн., која  оди паралелно со сеопштата материјализација на светот во кој ние живееме. Уште во тридесеттите на прошлото столетие тој го пишува делото Кризата на Модерниот Свет[3]  во кое дело критички расправа за кризта на современата наука, образование, филозофија, право и политика.  Поради намаленоста на метафизичките принципи односно поради губењето на врската со принципите повисокиот поредок ( ослободувањето од традиционалната метафизика во корист на метафизиката  на слободниот човек), тој зборува за нарушената рамнотежа која формира параноиден, неуротичен и агресивен човек. Токму поради тоа од деведесеттите години па навака многу се зборува и пишува за стегнувањето и одсутноста на Бог (севтото) во денешниот свет, одсутноста која во себе ја подразбира, „ таа битна мака на нашиот дух„[4]  Оваа мака во главном е содржана во одвојеноста  и спротивставеноста на светото и профаното односно разореноста на целината на религиозниот феномен. Процесот на релативизирање на содржнта нее отпочнато со целокупната рационализација  на модерните општества како што мислеше Бебер, но уште порано во сколастичките дискусии околу релациата помеѓу разумот и верата, од каде што религијата малку помалку почнува да се сфати како привадна работа на секој поединец. Сфаќањето на религијата како приватна работа на секој поединец покасно че резултира со разноразни форми на неартикулирана, дифузна и субјективна религиозност на постмодерноа епоха. Поради тоа во прошлите два столетиа религијата во главном ке завршува во разините или на неразбирливото, ирационалното, крут легалитаризам (формализам или некаква врста на нормативна религиозност која ја има изгубено секоја врска со човекот и интелектуалноста. Луѓето на место да живеат со религијата, многу добро приметува Ж. Мардешиќ, почнаа да ја трошат религијата.[5]  

Овој феномен е лоциран од страна на новиот светски систем на вредности, во период кога на многу злобен начин почна да го земе „арачот„ од самото светско опчтество.

*   *   *

Духовното наследство бара цивилизацијска и вредносна општествена примена…

Приликите во кои ние се наоѓаме раѓаатмногу шанси, но исто така поставуваат и многу прашања и пружат бројни изазови. Помеѓу другото тоа е поновно рамотрување на цивилизацијата. Ние во Балканот, поточно во Македонија скоро сме влезени во демократската епоха, иако како што ни е познато таа уште не е прицврстено и потврдено. Перспективите се видливи но и проблемите се големи. Физичкити бедеми се најопасни во човековата глава, а истите се повеќе се множат. Многумина уште се ломат помеѓу старите сфаќања и новите желби. Во игра се различни мотиви, стекнати навики и стари структури, којикакви повласици и идеолошки фикции. Повеѓето од тие можат психолошки да се разберат, но општеството никако не може да се оправдува, а уште помалку да се наслонува на неа.

Но напротив, Историјските одскокнуваља се пожелни. Треба свесно и истрајно да се работи. Да би се астварила демократијата, мораме за неа да се залагаме и упорно да ја градиме, или подобро кажано да ја културизираме, образуваме и цивилизираме.

За жал нашите историјски хипотеки се многу невкусни. Едноумието, за кое често се зборува, не е единствен кривец на нашите недоразбирања и запрека за демократското сфаќање на културата и образованието.Идеолошкото сопарништво и препрка имаат длабоки корени во многуте промашени процеси во овие простори. Нашето историско искуство околу тоа е многу негативно.

Зборувајќи за новите прилики, или подобро да кажеме за неопходноста на присатвото на религијата во образованието и општеството и новиот пристап кон општествените вредности треба јасно да се воочат две паралелни линии, који се дополнуваат и изедначуваат помеѓу себе.

  • Сталното потврдување на индивидуалните права и слободи од една страна, и
  • Практичното афирмирање на заедничката општествена добробит на сите што шивеат под едно поднебие.

Мислам дека историјата доволно не подучи дека: поединците во склопот на еден народ, држава не можат да ги постигнат своите права , ако народот или државатa во целина во својата самосвојност и сувереност не ги поседува.

Верската заедница воопшто, па и Исламската, не е политичка партија али то не значи да она не треба да се занимава со збиднувањата кои денес се случуваат. Таа во својата срж без престанок го слуша длабокиот глас на Божјата Реч која гарантира сошување на сигурноста, мирот и цивилизацијските токови. Јазикт на верат е поносна кон цивилизацијата, зато што историски се докажува дека се додека цивилизацијата со себе ја имала верата е развиена културата. Но, за жал, денес е сосема обратно, цивилизацијата оди паралелно со политиката и силата и не е свесна што ке се случи со неа, да ли ке биде полна со сукоби (Хунтингтонова) или со мир и стабилност.

Држам до тоа дека тоа е нашиот позив. Нашата поука е најпогодниот начин на новото етичко и религиозно вреднување и потврдување на цивилизацијските права, културата и образованието, ослободено од негативното историско искуство.Со промената на начинот на размислувањето, прагматичната инкорпорација на истото во образовниот систем  и ревалоризацијата на општествените вредности од верски, етички, хуман и демократски аспект ке се менува нашата општествена свест, меѓусебните односи, човекот и општеството во целина. Тука не се зборува за прекорачување во туѓи подрачја или менување на смислата на религиозното, туку се останува во самата обврска на религијата, религиозната порака и пренесувањето на верското искуство, верскиот наук и радосната вест. Се работи за актулизирањето на религијата во оваа време, за начинот и акцентите од поширока димензија, во хармонија со приликите и потребите на конкретниот човек во конкретните историски околности.

Нашите простори уште се наоѓаат под сенката на прошлоста и сегашноста, и како такви тешко можеме да зборуваме, или поточно кажано немаме морално право да зборуваме за овие вредности, за који голем дел од општеството мислат дека се конспиративни. Кај нас многу прашања уште се наоѓаат под дебел слој на прашина, што од себе ја отежнува идентификацијата на тоа што мора да се направи.

Ние како религиозни луѓе, како муслимани, свесни сне дека се наоѓаме пред многу важни прашања и држам дека тие можат да се решат само во склопот на цивилизацијата и културните вредности на човекот, а тие се: свеста за заедничка судбина и соработка; човекот и системот; светските вредности во светлото на теологијата; политиката како одговорност за заедничкиот живот и судбината на светот; кмплементарна грижа за човекот, општеството, општествениот поредок; начинот на који да се вклучиме во позитивната преобразба на општеството; религиозниот-исламски позив и демократските перспективи; имамската- свештеничка улога во општеството и воведувањет на веронауката во образованието; верниците и нивното место во општеството; позивот и улогата на верската заедница; перспективите на цивилизацијата и меѓуцивилизацијскиот дијалог и тн.

Се надевам дека веќе успеваме да излеземе од прошлото едноумие и нецивилизована демократија на чист простор , со овозможување на верските заедници да ја вршат нивната мисија на најдобар можен начин. Не би било сходно да се падне под влијание на одредени медиуми и разноразни мистерни  желби од центри кои не ни се познати, а кои дваат искривена слика за религијата, а посебно за Исламот во светот, затоа што разумот и културата не го дозволуваат тоа. Методите кои се користат денес во одредени земји од Европа  во овој правец се покажаамногу погрешни. Тие се односеа кон муслиманите на тој начин шт ја успорија нивниот процес на интеграција, затоа што се отвориа центри који во ништо  не се разликуваа од самопослуги. , а исто така не стигнаа да направат разлика помеќу обичниот и ученит верник. Овој феномен доведе до тоа да , за жал, без разлика на (не)знаење на верникот, се овозможи тие центри се водат од тој слој на неразликувани, па се појавијаа и аномалии за самата верска организација а исто таа и за целосното општество.

Како би рекол, хрватскиот книжевник МАрко Марулич, теологијата долго време беше сфатена како кралица на науките, поваѓајќи од тоа и од фактот дека нема ни едно општество која нее базирана во религиозното искуство, не може да се зборува за успешно и сврсисходно образование без присатност на религијата. Исто така нема ни уметност и култура без религија. Култот на ладниот разум се покажа потполно испразнет. Сега повеќе секогаш се потребни луѓе кои храбро ке зборуваат за вистината, затоа што човекот никогаш како сега немал толку моќ во свои раце. Човештвото не може да се наслонува само на научници и стручњаци, затоа што универзитетите се повеќе „произведуваат„ стручњаци кои одговараат на капиталот. Баш религијата и теологијата се тие кои што треба да зборуваат за темелните вредности који се генератор на човекот и општеството. Научното истражуње без етички критериуми од една страна,а идеолошко-политичко манипулирање со заклучоците на науката од друга страна, како би рекол Супек, го доведе човштвото до прагот на сомоубиствени потези.

Теологијат го постави каментемелникот не само на школството него и на универзитетските студии-и кај муслиманите и кај христијаните-во Европа и во светот, па затоа е многу нелогично таа што ја утемелила научната систематика, и научната методологија да се сматра како ненаучна. Затоа треба да се истакне дека ни се потребни високообразовани верници, а од те3олозите се очекува да го нудат тоа што другите не го очекуваат.

Резиме

Ако религијата сама по себе е добра, зашто да ја нема во образованието. Све што во себе е добро може да потикне само на добро. Човекот како најразумно битие во земјата, има потреба да го запознае најсовршеното Битие, Бог. Него сака да го сфати, да го сака, да му се пвери, да му го искаже својот почит и култ. Веронауката во училиштата би им овозмижило на самите ученици да го откриваат Бога, како најголемо добро, како прав и вечен пријателна она што ни нуди смисол и вредност за светот и човекот.

Логичкиот темел за воведувањето на религијата во образованието е засновано во овие аргументи:

  • Без доволно и објективно знаење за религиите, децата не можат да ја разбираат многубројните аспекти на историјата, културата, општеството и важната улога на религијата во животот на човештвото. Чак може да се кажува дека образованието не е потполно без проучување на компаративните религии или историјата на религијат и нејзиниот однос со напредокот.
  • Учењето за религиите им пружо корисни информации на децата и на тој начин им помага не само да го разбираат современото плуралистичко, мултикултурно и мултиверско општество, него им помага да во него живеат заедно со другите.
  • Учењето за религиите и помага на децата да подобро ги разбираат луѓето со различни верувања, културни традиции, обичаји, навики, вредности и животни филозофиии за возврат би требало да ги оспособи децата да развиваат разбирање, толеранција и почит за другиот.
  • Учењето за религијата ги стимулира децата за нивен личен напредок и може да им помогне да стекнат способностида замислат алтернативни начини на животот и рационално оценување на сопствениот избор во тој поглед.
  • Религиознотоучење во човекот ќе го активира и духовната димензија на креативност со помош на која ќе може да се зборува за позитивни резултати на науката, цивилазицајата и културните токови.

Охрид,27.10.2007

[1] Како заклучок на гореспоменатите фактори Советот на Европа зеде про-активна позиција во врска со интеркултурализмот во образованието и во учењето на религиите. Така се организирани неколку меѓународни конференции во оваа тема.

[2] Тој е типичен представник на гетеанистичкиот дух во европската култура на двадесеттиот век, кој се труди да воспостави рамноте

А помеѓу Исток и Запад, не да ги помири нивните разлики него заедно со разликите да ги доведе во плодотворна размена. Наслонувајќи се на нејзината гетеанистичкаа срж, и современите антропозофијски покрети во Европа се плодови на средновековниот културен, научен и образовен живот.

[3] La crise du monde moderne, Paris, 1927.

[4] Кушар, Стјепан, Спознаја Бога у Филозофији религије ( Б. Белте и божански Бог), Филозофска истраживања, Загреб, 1996. стр. 58.

[5] Јукич, Ј. Лица и маске светога, КС. Загреб, 1997, стр. 333.