Mund të them se shpirtërorja e njeriut bashkëkohor, në përgjithësi, dhe të rinjtë, në veçanti, janë sot në një krizë të madhe. Jetojmë në një kohë të rikthimit të paganizmit të vjetër, në një kohë diktature të vlerave relative e jo absolute, në një kohë të subjektivitetit dhe liberalizmit të theksuar.
Shkruan: Metin IZETI, Tetovë
Vështirësitë që përjeton një njeri bashkëkohor janë të ngjashme me vështirësitë e një udhëtari që udhëton nëpër shkretëtirë. Në rrugë nuk ka asnjë sinjalistikë të sigurt, ato janë mbuluar papritur me rërë, temperatura ndryshon në mënyrë drastike shumë shpejt: ditë të nxehta dhe net të ftohta, pak ujë dhe shumë rreziqe që i kanosen karvanit.
Problemi themelor i njeriut bashkëkohor është lufta për pavarësi dhe liri të skajshme, dëshira për t’u çliruar sa më shpejt. Autoritetet mbrojtëse, familjet, shkollat, faltoret, mjedisi, në përgjithësi, po sulmohen ashpër në këtë luftë. Megjithatë, duke qenë se liria është në thelb kërkuese dhe kërkon përgjegjësi të madhe nga çdo individ, shpesh është një barrë e tepërt dhe, si rrjedhojë, shumica frikësohen dhe ikin diku në mënyra të ndryshme. Më së shpeshti ikja është në automatizëm, destruktivitet, protestë dhe konformizëm. Gjithë kjo duhet pasur parasysh kur flitet për përshpirtshmërinë, sepse shpirtërorja është e bashkuar me dëshirat, nevojat, frikën dhe pritshmëritë e mëdha.
Është fakt se përshpirtshmëria është lënë pas dore dhe neglizhohet nga shumë njerëz sot, si edhe vlera më e nevojshme e njeriut në rrugën e tij drejt qëllimit përfundimtar për të cilin ai u krijua, që është takimi me Zotin dhe qetësia e përjetshme e cila ka natyrë shpirtërore. E kam fjalën për shpirtërinë, e cila duhet të jetë forca lëvizëse në luftën për realizimin e idealeve të përjetshme dhe vlerave të pashkatërrueshme. Si person, njeriu është një tërësi unike, integrale e përbërë nga katër dimensione themelore: fizike, emocionale, sociale dhe shpirtërore. Njeriu është një qenie trupore dhe kjo do të thotë se ai u nënshtrohet ndryshimeve, plakjes, sëmundjes, sjelljes instinktive dhe, së fundi, vdekjes. Njeriu është, gjithashtu, një qenie emocionale, që do të thotë se ai mbart brenda vetes botën e së kaluarës së tij, përvoja të ndryshme emocionale të dhimbshme dhe të këndshme që e shtyjnë atë në veprim. Njeriu është, gjithashtu, një qenie shoqërore, që do të thotë se nëse ai dëshiron të zhvillohet normalisht në një personalitet të plotë, duhet të dijë të komunikojë mirë dhe pjekur me njerëzit e tjerë dhe të krijojë marrëdhënie të mira ndërpersonale. Së fundi, njeriu është gjithashtu një qenie shpirtërore. Falë dimensionit të tij shpirtëror, njeriu është i lirë dhe ka një ndjenjë lirie, ndonëse të kufizuar, por gjithsesi liri. Sipas dimensionit shpirtëror, njeriu ka një arsye që e kërkon të vërtetën. Ai ka një zë të ndërgjegjes, përmes së cilës mund ta dëgjojë zërin e të Vërtetës. Falë dimensionit të tij shpirtëror, njeriu ka vullnet të lirë dhe prandaj është përgjegjës për veprimet e tij.
Dimensioni shpirtëror i personit njerëzor dëshmon se njeriu ka aftësinë për të tejkaluar botën shtazore. Kjo aftësi konsiston në aftësinë për ta kuptuar natyrën e gjërave përmes koncepteve. Falë kësaj fuqie, njeriu mund të kapërcejë “këtu dhe tani” në mënyrë që të mund të perceptojë dhe të kërkojë vlera shpirtërore. Falë dimensionit shpirtëror, njeriu mund të besojë, të shpresojë, të dijë, të kërkojë, të dojë dhe të përjetojë se është i lirë. Liria e përjetuar në këtë nivel përfshin përgjegjësinë ndaj botës, ndaj të tjerëve dhe ndaj Zotit. Shpirtërorja është, me pak fjalë, hapja e njeriut ndaj Absolutit. Absoluti është padyshim Zoti, pra, dashuria, mirësia dhe bukuria më e madhe. Përshpirtshmëria është në thelb një përvojë e përjetimit të Zotit. Një njeri shpirtëror e ndjen Zotin, e zbulon Atë dhe e do Atë në të gjitha gjërat. Çdo qenie njerëzore është nga natyra edhe një qenie shpirtërore. Ai është një qenie shpirtërore-fizike. Është një tërësi integrale që përmban fiziken, që do të thotë materialen, të vdekshmen, kalimtaren, kontingjenten dhe atë shpirtëroren, që do të thotë, thjesht, të pavdekshmen, të përjetshmen…
Dimensioni shpirtëror i natyrës njerëzore, i cili e drejton ekzistencën tonë përpara Zotit, aktivizohet kryesisht në adhurim dhe forma të tjera të lutjeve dhe meditimit. Në meditim ne zbulojmë vullnetin e Perëndisë dhe vendin e këtij plani në jetën tonë. Nëpërmjet meditimit ne hyjmë në një atmosferë komunikimi të vërtetë e të thellë me Zotin. Ndjenjat na shtyjnë drejt veprimit dhe përshpirtshmëria na udhëheq dhe na tregon qëllimin përfundimtar për të cilin jemi krijuar. Jeta shpirtërore ose e brendshme bazohet në të qenit dhe jo në pasjen. Ajo është e bazuar në atë që është njeriu dhe jo në atë që ka, do të kishte thënë Niçe. Jeta shpirtërore është një jetë në lirinë e vërtetë të dhënë nga Vullneti Hyjnor. Çdo gjë që mundëson dhe rrit lirinë metafizike e forcon jetën shpirtërore të njeriut. Përshpirtshmëria e vërtetë në realitet nënkupton të kuptuarit dhe organizimin e përhershëm të sistemit të vlerave personale, duke filluar nga vendimi i jetës në rrugë të Zotit dhe në projektin e jetës që Ai ofron për çdo qenie njerëzore. Në këtë kuptim, mund të thuhet se të menduarit për përshpirtshmërinë është edhe të menduarit për identitetin e vërtetë besimor.
Sot, në fillim të shekullit të 21-të, ne jetojmë në një epokë të shoqërisë postmoderne të shënuar nga sfidat e saj të veçanta. Këto janë mbi të gjitha: emocionaliteti i tepërt dhe i theksuar, liberalizmi, relativizmi, subjektivizmi… Me një fjalë, sot mbizotëron diktatura e kulturës narcisiste të jetës dhe e sjelljes së përgjithshme. Kultura e përmendur narcisiste po përhapet në mënyrë shumë agresive nëpër mjetet e komunikimit masiv (TV, film, internet, media e shkruar) dhe viktimat janë kryesisht të rinjtë, pasi nuk kanë ende qëndrime të forta. Ata janë të ndikuar shumë nga rrymat moderne ideologjike dhe një kulturë narcisiste që kërkon të formësojë në tërësi jetën personale dhe shoqërore të njerëzve. Kjo do të thotë se edhe feja dhe kultura sfidohen dhe ndikohen shumë nga kultura narcisiste e shoqërisë postmoderne. Sipas konceptit të këtij religjioziteti ose kulture, koncepti i shpirtërisë nuk i referohet një takimi me Zotin transcendent me plotësi të dashurisë, por një përvoje të shkaktuar nga adresimi i vetvetes, një ndjenjë uniteti me universin, një ndjenjë që e mbyt individualitetin në oqeanin e gjerë të Qenies. Ky religjiozitet, në botën e sotshme, shprehet nëpërmjet meditimit dhe përvojave gjimnastike të feve të lindjes së largët. Rruga e pastrimit në këtë koncept meditimi nuk bazohet në vetëdijen për mëkatin dhe pendesën, por në vetëdijen e fatkeqësisë nga trupëzimi që duhet të kapërcehet duke u zhytur në një Tërësi. Ndritja arrihet me njohje dhe të gjitha teknikat dhe metodat e arritjes së këtij qëllimi janë ekskluzivisht “nga poshtë”, d.m.th. në thelb janë përpjekje njerëzore nga një person që përpiqet ta arrijë pastrimin. Ndryshe nga kjo pikëpamje, e cila e dhunon realitetin njerëzor, mënyra e përshpirtshmërisë islame për t’iu afruar Zotit bazohet në obligimet e detyrueshme dhe të qarta si dhe në ibadetin shtesë në rrugëtimin dashuror drejt Zotit. Lutja, më drejt namazi, si i obliguar, dhe zikri, si ibadet shtesë, në përshpirtshmërinë islame nuk është një akt vetëpërsiatjeje dhe zbrazjeje të vetes, por është një dialog që përfshin një qëndrim kthimi në drejtim të origjinës dhe Zotit.
Përshpirtshmëria e vërtetë, mbi të gjitha, duhet të jetë teocentrike. Kjo do të thotë se Zoti është burimi dhe kulmi i gjithë jetës shpirtërore. Ndryshe nga spiritualiteti okultist i postmodernizmit, ku shpesh një realitet laik (si suksesi financiar ose sportiv) ka zënë vendin e Zotit, dhe njerëzit më pas e adhurojnë atë, përshpirtshmëria e vërtetë islame beson se Zoti është burimi i të gjitha të mirave, se Ai është Krijues i gjithçkaje që është e dukshme dhe e padukshme dhe, si i tillë, Zoti mbetet qëllimi përfundimtar i të gjitha dëshirave njerëzore për lumturinë e vërtetë. Vetëm Zoti mund ta bëjë jetën e njeriut kuptimplotë deri në fund. Lutja, stërvitja shpirtërore dhe zikret e ndryshme ,në të cilat formohet dhe shprehet përshpirtshmëria islame, duhet ta kenë gjithmonë parasysh se teocentrizmi është shenja e parë dhe më e rëndësishme e përshpirtshmërisë së pjekur islame. Kjo manifestohet duke i përmendur emrat e bukur të Allahut xh.sh. gjatë zikrit dhe me këtë duke u bërë i vetëdijshëm për praninë e vazhdueshme të Zotit. Përshpirtshmëria teocentrike nuk pret kryesisht që Zoti t’i përmbushë dëshirat tona, por pyet veten se çfarë mund të bëj unë për ta përfituar kënaqësinë e Zotit, më drejt që ta kuptojmë se çfarë pret Zoti nga ne. Ose, me fjalë të tjera, nëse Zoti është i pari në jetën e një personi, atëherë çdo gjë tjetër është në vend. Dhe, nëse Zoti nuk është në vendin e parë në jetë, atëherë gjithçka tjetër është në vendin e gabuar. Gjithashtu edhe shumë ajete të Kur’anit dhe hadithe të Pejgamberit a.s. e theksojnë se shpirtërorja e vërtetë duhet të jetë teocentrike, domethënë se Zoti duhet të jetë në qendër të vëmendjes dhe devotshmërisë.
Nga ana tjetër, Allahu xh.sh. e ka paraqitur mundësinë e afërsisë me Të nëpërmjet traditës konstituive, sunetit të Pejgamberit a.s.. Pejgamberi a.s. është i zgjedhuri i fundit i Zotit i dërguar për njerëzimin. Allahu xh.sh. e shtroi udhën e shpëtimit në këtë dhe në botën tjetër me shembullin e Pejgamberit a.s.. Përshpirtshmëria islame në qendër të jetës, devotshmërisë, përkushtimit dhe vepërmirësisë e ka personin metafizik të Pejgamberit a.s..Veçanërisht, të rinjtë kanë nevojë për personalitete të forta dhe modele me të cilët do të donin të identifikoheshin në procesin e plotnisë të tyre në nivel psikologjik dhe shpirtëror. Të rinjtë janë të hapur ndaj idealeve të mëdha. Ata janë veçanërisht të impresionuar nga personalitete të forta që janë të gatshëm ta sakrifikojnë veten për besimet e tyre dhe vlerat që promovojnë. Personaliteti më ideal për t’u identifikuar me idealet është personi i Pejgamberit a.s.. Në ambientin e përshpirtshmërisë së vërtetë islame duhet pritur që disa të vendosin për një përgjigje shpirtërore ndaj thirrjes së Zotit, domethënë të dëshirojnë ta ndjekin Pejgamberin a.s. si mikun e tyre më të mirë. Pejgamberi a.s. është një personifikim i të vërtetës që i kapërcen të gjitha mendimet dhe dallimet njerëzore. Freskia e tij e vërtetë është e pastër dhe e thellë, e thjeshtë dhe e përjetshme dhe çdo njeri që e përjeton atë në brendësinë e tij ndjehet i gjallë shpirtërisht dhe psikologjikisht. Me ndjekjen e shembullit të Pejgamberit a.s. njeriu përfiton një zemër të re dhe një frymë të re. Kjo e vërtetë nuk ndryshon. Rrethanat e botës dhe rrethanat e jetës mund të ndryshojnë, por ka diçka që mbetet gjithmonë e pandryshuar te njeriu, është freskia e personalitetit të Pejgamberit a.s. për njeriun dhe është e vërteta për njeriun që ai na e kumton.
Përshpirtshmëria e vërtetë dhe e frytshme duhet të jetë e bazuar në diskursin e vërtetë kuranor. Allahu xh.sh. na flet nëpërmjet fjalëve të tij të shkruara në Kur’anin fisnik. Është e detyrueshme që ta formojmë përshpirtshmërinë tonë me mendime të devotshme që do t’i bazojmë në Librin e shpallur të Zotit. Kur’ani fisnik duhet të jetë përmbajtja kryesore e të gjitha meditimeve tona dhe e gjithë përvojës sonë shpirtërore. Në formimin e përshpirtshmërisë së të rinjve duhet t’ua paraqesim Kur’anin në një mënyrë tërheqëse dhe të pranueshme, si librin më të mirë që jep udhëzimet e duhura për një jetë të frytshme dhe kuptimplote, si një thesar të fshehur që ne e zbulojmë lehtësisht kur hyjmë në thellësinë e kuptimit të mesazhit të fjalëve të Zotit. Të rinjtë duhet të ndihmohen që ta përjetojnë dhe pranojnë fjalën e Perëndisë, Kur’anin, si bukën e përditshme për shpirtrat e tyre. Para së gjithash, ata duhet ta kenë Kur’anin me vete ose, të paktën, në shtëpitë e tyre. Më pas, është e nevojshme që të rinjtë të ndihmohen ta bëjnë zakon të lexojnë Kur’anin në baza ditore. Për të krijuar një zakon të mirë, mjaftojnë vetëm disa minuta leximi i ajeteve të Kur’anit, por që ai të jetë i rregullt. Çdo lutje e zakonshme, veçanërisht meditimi, duhet të fillojë me leximin e Kur’anit.
Shpirtëria, për nga natyra, duhet të jetë soditëse. Për ta përjetuar Zotin, njeriu vërtet duhet të pendohet, të tërhiqet në vetmi, në heshtjen e zemrës të besojë në praninë e Zotit dhe t’i dorëzohet dashurisë hyjnore. Pejgamberi a.s., duke qëndruar në shpellën Hira, na dha një shembull se si të tërhiqemi nga bota dhe të flasim me Krijuesin në vetmi. Përpara çdo vendimi të rëndësishëm, Pejgamberi a.s. tërhiqej në vetmi, në lutje dhe pastaj, pas analizës serioze dhe konsultit me miqtë e tij, e sillte vendimin.
Përshpirtshmëria e vërtetë islame duhet të jetë kontemplative, por gjithashtu duhet të jetë dinamike dhe aktive. Shpirtëria e vërtetë duhet ta ndryshojë atë që lutet dhe botën në të cilën ai person jeton. Nëse përshpirtshmëria jonë nuk na ndryshon, atëherë ne duhet të ndryshojmë shpirtëroren tonë. Afërsia e vërtetë me Zotin dhe një takim autentik me Zotin rezulton në një dëshirë të vërtetë për të qenë njerëz të rinj, për ta ndryshuar veten dhe botën e padrejtë në të cilën jetojmë. Për të hyrë në jetën e përjetshme, është e nevojshme ta duam Zotin me gjithë qenien, e kjo do të thotë me zemër dhe mendje, dhe krijesat t’i dashurojmë për hirë të Zotit. Domethënë, bëhet fjalë për vertikalen që e lidh njeriun me Zotin dhe horizontalen që e mban në unitet me njerëzit. Që njeriu të jetë i lumtur ta përmbushë vullnetin e Zotit dhe të hyjë në jetën e përjetshme, ai duhet të realizohet në sistemin koordinativ të vertikalitetit me Zotin dhe horizontalitetit me njeriun. Përshpirtshmëria e vërtetë islame, me soditjen e saj, e tërheq forcën e tij në lumturi bashkë me Zotin.
Përshpirtshmëria, e domosdoshme për rininë e kohës sonë, duhet ta ruajë lidhjen e tij me traditën konstituive islame dhe duhet të jetë e hapur ndaj zhvillimeve bashkëkohore. Ashtu si njeriu që e ka historinë e tij personale, ashtu e ka edhe historinë e tij kolektive. Besimi dhe tradita na ka formësuar shpirtërisht dhe kulturalisht. Vetëdija kolektive e jonë është shënuar dhe e mbushur me frymën islame, ndërsa aktualiteti është realitet të cilin duhet ta absorbojmë dhe ta mbjellim në fushat e jetës sonë në të tashmen dhe të ardhmen.
Shpirtërorja e njeriut bashkëkohor në përgjithësi dhe të rinjtë, në veçanti, mund të them se sot janë në një krizë të madhe. Ne jetojmë në një kohë të rikthimit të paganizmit të vjetër, në një kohë diktature të vlerave relative e jo absolute, në një kohë të subjektivitetit dhe liberalizmit të theksuar. Është e vështirë të jesh dhe të qëndrosh shpirtëror në një atmosferë të tillë. Rrethanat e jashtme sot nuk janë të favorshme për besimin dhe shpirtërinë e vërtetë. Përshpirtshmëria autentike islame dëshiron të ndërtojë njerëz të lirë dhe të përgjegjshëm, të cilët do të bëjnë jetë kuptimplote, të cilët do ta vënë Perëndinë të parin në jetën e tyre dhe do ta duan njerëzimin si veten e tyre. Sot, përshpirtshmëria reale islame është e rrezikuar shumë nga “shpirtërorja” e epokës së re, e cila mund të përkufizohet si një supermarket i ofertave të ndryshme shpirtërore, ndërsa shumica e tyre e kanë relativizimin e tyre të Zotit dhe absolutizimin e njeriut. Në përgjithësi, mund të thuhet se vetia e shpirtërisë postmoderne është ta relativizojë absoluten dhe ta absolutizojë relativën. Pikërisht në këtë situatë përshpirtshmëria e bazuar në dashurinë ndaj Zotit, e shprehur nëpërmjet ibadeteve të detyrueshme dhe shtesë, meditimi duke u bazuar në ajetet e Kur’anit, veprimi duke u bazuar në përvojën e Pejgamberit a.s. dhe miqve të Zotit pas tij, është mënyra e vetme e pastrimit dhe shpëtimit nga traumat e kohës sonë dhe mënyra e inkuadrimit në hapësirën e lumturisë metafizike…