Shkruan: Metin Izeti

Huve’lledhi beathe fi’l-ummijjine resulen minhum jetlu alejhim ajatihi ve juzekkihim ve jual-limuhumu’l-kitabe ve’l-hikmete. Ve in kanu min kablu le fi dalalin mubin/ Është Ai që u solli ummive (të pastërve) një të Dërguar nga gjiri i tyre, për t’u lexuar atyre shpalljet e Tij, për t’i pastruar e për t’u mësuar Librin  dhe Urtësinë , ndonëse ata më parë ishin vërtet në humbje të plotë;

Është me rëndësi të theksohet se Allahu xh.sh.  në ajetin e pare të sures Xhumua flet  për emrat e vet me të cilat duhet ta lavdërojmë Zotin, pra disa emra të rëndësishëm, menjëherë pas saj flet për një fenomen tjetër të rëndësishëm që është dërgesa e Pejgamberit a.s.. Në shkallën e krijimit menjëherë pas zatit të Allahut xh.sh. është hakikati i Pejgamberit a.s., hakikati Muhammedi. Nuk bëhet  fjalë për Muhammed ibni Abdullahun, pra për Muhammedin a.s. që ka lindur në vitin 571, ai është vetëm se ky hakikat i Pejgamberit i cili ka hy në trupin e Pejgamberit a.s., por për realitetin metafizik të Pejgamberit a.s.. Nëse e mendojmë Pejgamberin a.s. vetëm si një njeri i cili ka lindur në Arabi, sikurse që e mendojnë disa, në vitin 571 dhe ka vdekur në vitin 632 atëherë ne nuk mund ta kuptojmë ajetin e kuranit ku thuhet që “ Ty të kemi dërguar vetëm si mëshirë për botët”. Pse një njeri fizik të jetë rahmet për të gjitha botët? Ose pse Allahu xh.sh. ta lavdërojë Pejgamberin a.s. në Kuran se ai ka një moral dhe etikë të lartë në një periudhë kur ai ende nuk kishte ardhur në këtëbotë lëndore? Kurani është ekzistent edhe para lindjes së Pejgamberit a.s. në Pllakën e Mbrojtur (Leuhi mahfudh) dhe që atëherë Pejgamberi a.s. labdërohet si mëshirë për botët dhe si person me moral të lartë. Pra është e qartë se bëhet fjalë për personalitetin e përgjithshëm fizik dhe metafizik të Pejgamberit a.s.. Kjo çështje ka rëndësi të veçantë në kuptimin real të Islamit dhe Kuranit. Pra, mund të konstatojmë se Pejgamberi a.s. është një personalitet metafizik universal I cili formën trupore fizike e ka marrur në vitin 571 pas lindjes nga nëna e tij dhe e jonë e dashur Emineja. Pikërisht këtu është shkaku që kur Ademi a.s. hyri në xhenet në njërën prej dyerve të xhenetit e lexoi: Nuk ka Zot tjetër përveç Allahut dhe Muhammmedi është rob dhe I dërguar I Tij.

Allahu xh.sh. nëpërmjet të koncetrimit – vatërzimit të dashurisë së Tij në Pejgamberin a.s. e ka bartur realitetin e të padukshmes në përmasën e dukshme. Në realitet Pejgamberi a.s.,personaliteti metafizik I tij, me një mënyrë është përmbledhje e cilësive të Zotit. Pejgamberi i Islamit në parazgjedhjen paraekzistente hyjnore është përcaktuar të jetë modeli ideal metafizik, natyra themelore e të cilit në bazë të krijimit hyjnor është ndërtuar në thelbin e gjithësisë dhe në personalitetin integral të njeriut. Ky realitet nuk ka asfarë domethënieje mistike, por në te është parashtruar aktiviteti më real hyjnor në përfshirjen permanente të botës nga ana e të Gjithfuqishmit si në aspekt të krijimit ashtu edhe në aspekt të shpalljes hyjnore, ku personaliteti metafizik i Pejgamberit përfiton pasqyrimin e plotë të tij nën vulën mbrojtëse të Zotit.

Natyra pejgamberiane në këtë rast nuk është aspak e idealizuar, por është mbajtur në piedestalin më të lartë të burimit metafizik , në kufirin më të lartë primordial deri te i cili e njerëzishmeja ka mundësi të ngjitet, e nxjerrur nga pastërtia e aktivitetit krijues të Zotit. Kjo pastërti me kalimin e periudhave kohore si kuptimore ashtu edhe lëndore është fisnikëruar me dhuratat mahnitëse të Urtisë Hyjnore.

Pejgamberi a.s. është mëshirë pa kundërvlerë e Zotit ndaj botës, është burim i pashtershëm i begative kuptimore që gjithësia i pranon nga i Larti dhe subjekt nëpërmjet të cilit Zoti e paraqet aleancën e tij me njeriun. Në gjenealogjinë shpirtërore të Muhammedit a.s. në trajtë të nyjes janë të bashkuara fizionomitë e pejgamberëve të parë dhe të gjitha tekstet e shenjta të shpallura më herët. Siç thamë edhe më lartë, Muhammedi a.s. është karakteri i parë i krijuar nga Zoti dhe i profilizuar deri në përsosurinë shpirtërore dhe të mrekullueshme, ashtu që të bëhet paratrajta shembullore për çdo krijesë të ardhshme. Kultivimi i tij shpirtëror është bërë pranë kujdesit të papërshkruar të Zotit. Realiteti i kësaj edukate dhe kulture rezaton qartë si nga shpallja ashtu edhe nga porositë e Pejgamberit.

Kur themi se Pejgamberi a.s. është përsosuria dhe karakteri i njerëzishëm i fesë dhe ligjit fetar, kemi për qëllim plotësinë historike të mirësisë, bukurisë, urtisë dhe dëshirës hyjnore të prezentuara nëpërmjet të shpalljeve të Zotit. Është më se e vërtetë se Pejgamberi këto bukuri i ka pranuar nëpërmjet të mëshirës hyjnore, mirëpo po aq është e vërtetë se ai ka kaluar nëpër një proçes rrënjësor të edukimit botëror.

Kontinuiteti historik dhe universal i shpalljes së Zotit është i prezentuar në proçesin edukativ të Pejgamberit. Koncepti i çdo porosie hyjnore përfaqësohet në çdo veprimtari pedagogjike që Zoti e ndërmerr në personalitetin e Pejgamberit. Ashtu që porosia hyjnore duke prezentuar portretin shpirtëror të Pejgamberit në çdo segment historik botëror prezenton edhe kuptimin e qartë të vet, pasi kuptimi i vërtetë i saj nuk do të kuptohej jashtë integralitetit personal të të Dërguarit. Brenda një pedagogjie të tillë hyjnore është paraqitur personaliteti i Pejgamberit a.s. dhe me hovin e dhënë para katërmbëdhjetë shekujve vazhdon të vrapojë drejtë freskisë dhe përmasave më të gjera.

Për tu kuptuar rëndësia e Pejgamberit a.s. gjithsesi nevojitet thellimi në përmasën metakozmike dhe kozmohistorike të tij. Persiatja e tij ishte e brendshme , ndërsa në botën e dukshme ai ballafaqohej me të gjitha situatat që ballafaqohen njerëzit. Ai i përjetoi dhimbjet e bonjakërisë, jetoi jetën e tregtarit, u internua. U prek thellë nga humbja e zonjës së tij Hatixhes r.a. dhe të birit Ibrahimit, por dinte edhe të gëzohej dhe të prjetojë bukurinë dhe estetikën e jetës së kësaj bote. Mund të thuhet se misioni i tij përqëndrohej në harxhimin e jetës për formimin e barazpeshës në jetën njerëzore, që do të shërbente si bazë për besnikëri, sinqeritet dhe shërbim Zotit.

Për myslimanin Pejgamberi a.s. është shembulli më i mirë i modestisë dhe fisnikërisë, i zemërgjerësisë dhe bujarisë, sinqeritetit dhe dashurisë ndaj të vërtetës. Ai është shembulli më i mirë i përkushtimit të plotë ndaj Zotit, bamirësisë ndaj të afërmëve , model i fisnikërisë dhe zemërgjerësisë ndaj të tjerëve.

Dashuria ndaj Pejgamberit është obligim i të gjithë myslimanëve dhe paraqet aspektin themelor të jetës fetare islame. Lirisht mund të thuhet se dashuria ndaj tij është çelës për dashurinë ndaj Zotit, është ndjekja e mostrës primordiale dhe kozmohistorike me karakter universal të Pejgamberit a.s..

Së pari duhet të ekzistoje bindja, jakin, se ne përshkak se jemi në rrugë të Zotit, inshallah Allahu xh.sh. neve do të na e mundësoje një jetë shumë më të mirë në botën tjetër se sa që e kemi jetën në këtë botë, atëherë nuk ke frigë, përndryshe duket jeta e kësaj bote si fund dhe si shkatërim. Ne  këtë bindje  mund ta arrimë duke besuar në personalitetin metafizik (shasijeti manevi) të Pejgamberit a.s. . Pra, nëse e përjetojmë atë atëherë kemi mundësi ta përjetojmë përhershmërinë në afërsinë me Allahun xh.sh..

Në këtë ajet Allahu xh.sh. thotë që Ai vetë e ka dërguar t Dërguarin e Tij  në mesin e njerëzve që janë ummi. Fjala ummi në përkthimet është përkthyer si analfabet, madje edhe një pjesë e komenteve të Kuranit, Pejgamberin a.s. e paraqesin si njeri analfabet. Mua nuk ma nxë as zemra dhe as goja që ta them këtë për Pejgamberin tim. Ajeti kuranor thotë që ai ka qenë ummi, pra nuk thotë analfabet. Ka mundësi që ai nuk ka ditur shkrimin dhe leximin, edhe pse unë nuk mendoj kështu, por të themi që nuk ka ditur shkrimin dhe leximin. Mosdija e shkrimit dhe leximit njeriun nuk e bën analfabet ose të padishëm. Atëherë kur Xhibrili a.s. I thotë atij: Lexo!, Pejgamberi a.s. I thotë: Unë nuk jam prej lexuesve! Pra nuk I thotë që nuk di të lexoj, por I thotë që nuk jam prej lexuesve. Ndoshta me këtë ka dëshirë t’I pohojë se nuk është prej atyre që I lexojnë tekstet ekzistues për të vërtetën, siç kishte njerëz në Mekë, ose t’I thotë që unë nuk merrem me këndime magjike, ose se unë nuk jam poet si mekasit.  Ndërsa menjëherë pasi Xhibrili a.s. I thotë : Lexo në emër të Zotit që ka krijuar! Ai fillon të lexojë. Si ndodh që ky person I cili nuk dinte të lexojë menjëherë filloi të lexojë! Pra kjo skenë e takimit të kontekstit hyjnor me praktikën lëndore e paraqet pastërtinë dhe çiltërsinë e shpirtit pejgamberik për të pranuar hakikatin hyjnor. Personaliteti I tij nuk ishte I indoktrinuar dhe as nuk kishte paragjykime botërore dhe pikërisht për këtë, mendoj unë edh epse Zoti e di më mire, Kurani thotë që ai ishte I pastër  (ummi). Gjithashtu, Ai ishte dërguar te arabët të cilët nuk ishin të njohur historikisht me shpalljen, pra nuk u kishte ardhur atyre shpallja. Rasti ishte ndryshe me hebrejt që kishin përvojë me shpalljen hyjnore. Pra këtu në një mënyrë Pejgamberi a.s. I rrëzon poshtë, duke e tërhequr insistimin e Xhebrailit a.s. për të lexuar, se shpallja mund t’ju vijë edhe të tjerëve përveç hebrejve dhe Zoti vendos vetë me kë ta komunikojë fjalën dhe idenë e Tij.

Çështja e dytë në lidhje me termin ummi është se në gjuhën arabe me këtë fjalë emërtohet nëna. Pra, në një mënyrë Allahu xh.sh. na tregon se fjala hyjnore do të depërtojë në një tokë pjellore të pastër tek e cila do të mbillet fara e hakikatit, pra kelimeja/llogosi/fjala dhe prej aty do të lin ndryshimi dhe zhvillimi I njerëzimit në përgjithësi. Pra, Pejgamberi a.s. dhe shoqëria e tij në një mënyrë janë arketipi I ndershmërisë, pastërtisë dhe pjellorësisë, prj ku do të mund të ushqehen, të marring ji kulturat dhe qytetërimet deri në ditën e gjykimit. Pejgamberi a.s. është Nëna e fetarisë, kulturës dhe qytetërimit.

Gjithashtu, Allahu xh.sh. nëpërmjet termit ummi, sikur dëshiron të na e tërheq kujdesin edhe për mënyrat alternative të dijes dhe mësimit. Veshi dhe dëgjimi janë shumë të rëndësishme në procesin e dijes reale. Ka shumë njerëz që mësojnë dhe edukohen nëpërmjet veshit, ose nëpërmjet syrit dhe leximit të shenjave. Në estetikën bashkëkohore ka një fushë e veçantë që emrëtohet si Semiotikë dhe ka të bëjë me leximin e shenjave.

Ne urdhrin “Bëhu”,  domethënë  “Kun” ,  në kuadër të zhvillimeve të ndryshme kohore dhe hapësinore e kemi reduktuar vetëm në përmasën e soditjes vetëm të formës.  Folja “Bëhu’”,  krahas asaj që e ngërthen domethënien e krijimit si proces ndërmjet subjektit dhe objektit. Pikërisht si pasojë e këtij botëkuptimi urdhëri i parë i ardhur përmes zbulesës hyjnore do të jetë “Ikre/ Lexo”, që nuk do të thotë se e ka vetëm kuptimin e leximit të një teksti të shkruar, të shkronjave, përmes syve ose përmes neuroneve të trurit. Shikuar pak më gjerë,             “Ikra” është një lloj i skanimit, hulumtimit, kërkimit dhe një veprim për ta kuptuar sa më mirë diçka. Për shkak se në momentin kur ka zbritur urdhri  “Ikra”, domethënë “ Lexo”,  njerëzit nuk kishin në dorë ndonjë tekst të caktuar për ta lexuar. Pra, qëllimi i urdhrit “Ikra”,  domethënë        “Lexo” është: lexoje vetveten, lexoje universin, semiotikën e universit, shkronjat në të. Shejhu’l-Ekber Muhjuddin Ibnu’l-Arabiu në një poezi të tij thotë:

“Lexoji shkronjat e universit

Pasi që edhe ne më herët ishim shkronja të shenjta

Ndërsa tash kemi zbritur poshtë.

Lexoji shkronjat e universit

Pasi që këto shkronja për ty

Janë letra që t’janë dërguar për t’i lexuar.”

Nëse çdo gjë në univers është një letër,  do të thotë që  pronarin e universit do të kemi mundësi ta njohim vetëm nëse i lexojmë këto letra ose në rastin tonë këta ngjyra.

Mevlana Xhelaluddin Rumiu në Mesnevi me ngazëllim e ka shprehur këtë të vërtetë:

“Në krahasim me përsosmërinë tënde, të ka hije!
Sepse vetëm ti e ke fuqinë për të dhënë përsosje…

Sepse tek ti nuk ka mungesë dhe nevojë;
Të paqenët i bën të qenë, u jep jetë dhe nevojë…

Kush di të rritë, di dhe të djegë,
Sepse nëse diçka griset, është i aftë ta qepë…

Çdo vjeshtë i rrënon kopshtet e vreshtat;
Në behar rinxjerr trëndafilin që jep ngjyrë në kopshtet…

Dhe i krijon të gjitha nga e para duke u thënë:
“O ti që je djegur, shfaqu, rinohu, sërish!” 

Ose në disa dyvargëshe të tjera thotë:

Ai s’kuptonte nga njëngjyrshmëria e Isait.
Ai s’kuptonte nga ena e bojatisjes e Isait.

Rroba me njëqind ngjyra merrnin një ngjyrë,
Nga ena e thjeshtë e Isait, të lehta si erë…

Kjo njëngjyrshmëri në bashkim nuk të mërzit;
Ndoshta të jep ëndje si peshkut në det…

Në tokë, ç’është e vërteta, ka mijëra ngjyra,
Mirëpo për peshqit është armik thatësira.

Po ç’është si shembull peshku në det,
Që me ta të merret shembull Zoti i lartë?

Mijëra dete dhe peshq në botën e qenies
Vënë ballin në tokë para Mirëbërësit!

Sa shira mirësie ranë paprerë
Gjersa deti u bë që të rrisë margaritarë!

Dielli i bujarisë hyjnore sa dritë ka lëshuar
Gjersa retë dhe detet bujari kanë mësuar…

Nëse i përgjithësojmë të gjitha interpretimet e imagjnatës dhe ngjyrës, duke i shpënë në një formulë të përgjithshme, atëherë do të kemi një përfytyrim mbi pushtetin e fshehur dhe thellësitë shpirtërore, por të fuqishme, të shprehura edhe në ngjyrat e vërteta, që e drejton njeriun. Përveç kësaj, ky pushtet flet me njeriun në një gjuhë, kuptimi i së cilës lyp praninë parimore të përkthyesit. Përkthyesi i ngjyrës është ndjenja, arti, filozofia, feja, ose individi i dashuruar në to.

Si rrjedhojë duhet ta kemi parasysh se çdo ajet, çdo hadith I Pejgamberit a.s. është si një nënë prej të cilës lindin ide të pandërprera, të freskëta në të gjitha periudhat kohore dhe ata vazhdojnë të ushqehen nga gjiri amtar pejgamberik.

Në vazhdim të ajetit Allahu xh.sh. thotë që e dërgova Pejgamberin a.s. që t’ua lexojë atyre ajetet e Allahut xh.sh.. Pra, t’ua lexojë shenjat e Zotit në gjithësi, tek njeriu dhe në Kuran. E si u bë tash që ky person që ishte “analfabet” menjëherë u bë professor dhe pedagog I cili do t’I sqarojë sekretet e gjithësisë dhe tekstit kuranor?! Me këtë pjesë të ajetit Allahu xh.sh. neve na e bën me dije karakterin e mësuesisë së Pejgamberit a.s.. Fjala tilaveh  që është përdorur këtu dallohet nga fjala kiraeh në gjuhën arabe. Edhe pse të dyja përkthen si lexim, fjala tilaveh në një mënyrë e ka për qëllim leximin e thellë, madje lirisht mund të themi rileximin actual të një teksti, ndërsa në këtë rast të tekstit dhe zbulesës hyjnore. Myslimanët, sot, e kanë të domosdoshme që të rilexojnë tekstet e shenjta, duhet ta rilexojnë Kuranin, ta rilexojnë hadithin, ta rilexojnë kulturën dhe qytetërimin e lindur nga këta dy burime primordial dhe eternale.

Ne shumë e duam dhe e respektojmë Imam Gazaliun, Ebu Hanifen dhe të tjerët, mirëpo mendimet dhe konstatimet e tyre duhet të rilexohen dhe të aktualizohen në hapësirën e njeriut bashkëkohor. Nëse vetëm I bartim, ashtu si janë, fjalët e tyre dhe nuk thellohemi në platformën e tyre atëherë ta dini që nuk kemi fare dallimi nga shembulli I gomerëve që mbajnë libra dhe nuk depërtojnë në ta, siç e përmend  në trajtë të metaforës Kurani famëlartë për rastin e hebrejve. Si pasojë e dobësisë personale dhe intelektuale një pjesë e madhe e njerëzve fshihen në autoritetin e dijetarëve pradigmatik dhe  e pengojnë ndryshimin dhe zhvillimin në kuadër të kulturës dhe qytetërimit mysliman.

Më pas Allahu xh.sh. thotë: ve juzekkihim dhe ti pastrojë ata. Krahas rileximit të shenjave nevojitet edhe pastrami I sfondit, mendor dhe shpirtëror , për ta pranuar realitetin ekzistues. Sfondi mendor dhe shpirtëror në Islam, parimisht deduktohet nga teomonizmi/ tevhidi, pra nga miratimi ose kontemplimi i Njëshmërisë Hyjnore. Esenca e teomonizmit është përtej shprehjes me fjalë; por e shpall veten me vezullime të befasishme dhe diskontinuitive. Duke goditur rafshin e imagjinatës vizuale,  këta vezullime ngurtësohen në forma të kristalta, dhe mu këto janë ato forma që në kthesë të tyre konstituojnë esencën e përjetimit të fesë. Pikërisht për këtë edhe esenca e tij ka qenë e përqëndruar në realitetin njësues në sfondin e formës. Ontologjia e teomonizmit e ngërthen në vete pesë përmasa themelore të qenies: Përmasën e Individualitetit hyjnor (dhat), përmasën e Atributeve dhe Emrave hyjnorë (Esma dhe Sifat), përmasën e veprimit dhe hyjnitetit (rububijje), përmasën e Formave dhe Imagjinatës ( hijal dhe mithal) si dhe përmasën e lëndores (mushahede). Besimtari përmes botës lëndore, të dukshme i ka konceptuar shfaqjet e emrave dhe atributeve të bukura të Zotit. Kësisoj, “lënda asnjëherë nuk ka qenë e zhveshur nga përmbajtja shpirtërore, ndërsa shpirti në asnjë mënyrë nuk ka qenur vetëm antonim abstrakt i realitetit lëndor”. Teomonizmi është përfaqësuar me njësimin dhe ndryshimin.  Me njësimin ai ka qenë sintezë e të gjitha pjesëve dhe  shumëshmërisë në natyrë. Ndërsa përmes ndryshimit e ka paraqitur identitetin e veçantë të çdo qenieje të shfaqur në kontekstin kohor dhe hapësnor. Si rrjedhojë, çdo pjesë e veçantë perceptohet si e zhytur në të përhershmen dhe në asnjë mënyrë si autonome në relacion me të Vërtetën absolute.

Pastrimi I mendjes dhe zemrës për të qenë e gatshme ta pranojë realitetin hyjnor bëhet nëpërmjet të edukimit të karakterit dhe ngritjes shpirtërore. Njëra prej obligimeve të Pejgamberit a.s. ka qenë edhe kjo. Të pastrojë dhe të ngritë shopirtërisht umetin e tij. Kjo traditë e paradigmës pejgamberike ka vazhduar të kultivohet në tesavvuf dhe në këtë trajtë është bartur prej gjenerate në gjeneratë. Detyra dhe obligimi I Shejhit në tesavvuf është që të përgatitë mendjen dhe zemrën e ndjekësit për ta pranuar hakikatin e tevhidit dhe realitetin shoqëror të fjalës hyjnore dhe asgjë tjetër.

Në vazhdim ajeti I përmend edhe obligimet tjera të Pejgamberit a.s dhe thotë: ve jual-limuhumu’l-kitabe ve’l-hikmete, dhe t’ua mësojë librin dhe urtësinë. Pejgamberi a.s. njëkohësisht është edhe mësuesi universal I realitetit të fjalëve hyjnore. Ai nëpërmjet përvojës dhe pragmatizmit të tij neve na I bën të njerëzishme ajetet e Kuranit. Në një mënyrë Pejgamberi a.s. është mësues I jonë I Kuranit dhe të vërtetave të tij. Allahu xh.sh. është shumë preciz dhe krahas mësimit të librit e përmend edhe mësimin e urtësisë. Urtësia/hikmeti është dhunti hyjnore e cila mund të jetë e fshehur në nënvetëdijen e personit dhe e cila e pret shtytësin e vlërtetë për ta nxjerrë në pah. Pejgamberi a.s. është shtytësi I vërtetë I nxjerrjes në mejdan të urtësisë, filozofisë së ekzistencës dhe vetë realitetit.