METIN IZETI: TË JESH NË RRJETËN E FJALËS DHE TË KAPESH NË HORIZONTIN E NDJESHMËRISË

Zbulesa është një fjalë që mbledh në vetvete besimin për kohën e unitetit të fjalëve dhe gjërave, emrave dhe esencave të botës së jashtme. Metafora e imazheve, në një mënyrë, e krijon rrëfimin e realitetit të ri, që synohet nëpërmjet zbulesës.

Shkruan: Metin IZETI, Tetovë

A flet Zbulesa për krijimin apo emërtimin e gjërave? A është krijimi nga fjala një vepër për formësimin e vetëdijes, si dhe për dimensionin gjuhësor të botës brenda së cilës ne jemi duke jetuar? A është fjala për ndryshimin që do ta bënte njeriu në marrëdhëniet e tij me qeniet e tjera të gjalla në planet? A e vendos mendja ngjashmërinë dhe dallimin midis fjalës dhe fenomeneve elementare natyrore?

Mendimi teologjik, në të gjitha këto raste, heq dorë nga përgjigjja dhe vendos ta interpretojë tekstin e Zbulesës. Por, sa i përket artit dhe ndjeshmërisë që, megjithatë, nuk është edhe aq i butë në këto pyetje të vështira, imazhi i krijimit kthehet përsëri me sfondin e fjalës. Fjala e Zotit ishte e mjaftueshme për krijimin, për krijim nga asgjëja… Fjala e ka fuqinë (të) bartë, formojë, lidhë, bashkojë etj. Logot e botës lexohen nga njeriu në një fjalë në të cilën ai beson shkencërisht, artistikisht ose fetarisht. Krijuar nga fjala dhe me fjalë, njeriu është një qenie e fjalëve si simbole me të cilën ai krijon botë të reja.

Çfarë do të thotë kjo fuqi e fjalës së Zotit? Çfarë sugjeron dhe çfarë simbolizon?

Fjala e Zotit, shekuj me radhë, do të sjellë forcë në trupat dhe shpirtrat e atyre që besojnë në fjalën e Zotit. Kur flasim për krijimin, nuk mund ta anashkalojmë krijimin me ndihmën e fjalëve, formën e krijimit që njofton civilizimin e fjalëve – koha tek e cila do të jemi sipas asaj që mundemi dhe dimë të shprehim me fjalë (të cilat do të krijojnë kulturë, shkencë, zakone, ligj etj.). Atëherë, si mund “t’i japim forcë” fjalës së Zotit sot, në këtë periudhë kur ajo margjinalizohet? Një mënyrë është që ta bëjmë atë fjalë të krijojë nga asgjëja nëpërmjet riemërimit/rileximit të gjërave. Ajo që duhet të besohet është një pikënisje krijuese, domethënë mediumi i krijimit të botës në të cilën njeriu jeton për ta festuar atë krijim dhe atë fjalë.

Magjia e fjalëve, figurave dhe shkronjave, thotë Cassirer-i, është një përbërës themelor i magjisë për pikëpamjet e botës, por është po aq edhe pjesë integrale e horizontit fetar. Fjala e Zotit tregon, gjithashtu, rrezikun e shqiptimit të fjalëve të panevojshme, të këqija, të liga, të pavërteta. Njeriu do të dënohet për aq kohë sa në përpjekjet e tij krijimi me anë të fjalëve e kalon vijën dhe zhytet në zbrazëtinë e lojës pa zot me fjalët, si diçka e jashtme dhe e rastësishme. Fuqia e fjalëve, ndonjëherë, është më e madhe se fuqia e imazhit dhe, në një farë mënyre, është e rezervuar për aktin krijues të zbulesës.

Zbulesa është një fjalë që mbledh në vetvete besimin për kohën e unitetit të fjalëve dhe gjërave, emrave dhe esencave të botës së jashtme. Metafora e imazheve, në një mënyrë, e krijon rrëfimin e realitetit të ri, që synohet nëpërmjet zbulesës. Një kuptim më i thellë mund dhe ka pse të jetë i pranishëm aty. E shenjta nuk përmbahet vetëm në mesazhin që vjen nga historia, por ajo e krijon edhe të tashmen dhe të ardhmen. Çdo rilexim duhet të jetë një zbulim i të brendshmes që maskohet nga fjalët dhe figurat.

Të jesh në rrjet fjalësh do të thotë të kapesh në horizontin e ndjeshmërisë. Përfundimet që Zoti dëshiron t’ia zbulojë njeriut nuk janë jashtë vetë njeriut. Por, për ta kuptuar këtë, kjo kërkon një kuptim që nuk do të ndalet në kuptimin sipërfaqësor të jashtëm të fjalës së Zotit.

Është një fakt i njohur se Kur’ani këmbëngul fort në elokuencën si një dhuratë hyjnore për njeriun. Ai këmbëngul në stilizëm, në strukturën e jashtëzakonshme të rimës dhe refrenit, në lapidaritetin – në përgjithësi, Kurani është një tekst unik nga pikëpamja e formës, në të cilën zbulohet Përmbajtja e Lartë. Duke pasur parasysh këtë fakt, lind një pyetje retorike në lidhje me përshtatshmërinë estetike dhe funksionalitetin e interpretimit, e cila me vetëdije dhe a priori është e kufizuar vetëm në “kuptimin”, pra në transferimin e motivit të origjinalit. Kjo është arsyeja se pse interpretimet e Kur’anit në botë, me sa di unë, shfaqen në pjesën më të madhe të reduktuara estetikisht, në fakt të varfëruara në depresion stilistik, shpesh në një formë të parëndësishme, ndërsa teksti origjinal vazhdimisht i ka entuziazmuar dëgjuesit / lexuesit gjatë gjithë historisë. Si rrjedhojë, lexuesit e interpretimit nuk janë as në gjendje ta kuptojnë bukurinë e origjinalit. Është e papranueshme që ky tekst i jashtëzakonshëm dhe me shumë shtresa të reduktohet nga interpretuesi në transmetimin (teologjik dhe filologjik) të “kuptimit”, përkundër faktit domethënës që teksti kaq superior – i papërsëritshëm demonstron bukurinë e stilit dhe formës në përgjithësi.

Është fakt i pamohueshëm se stili i Kuranit është i mbinatyrshëm, por megjithëse është stilistikisht i mbinatyrshëm, Kur’ani, si i tillë, i zbulohet njeriut, më drejt përvojës dhe aftësisë së tij receptive, pasi vetë fjala e Zotit, stilistika ose stilologjia e shprehjes (el-bejan) është një nga dhuratat më të shquara të Zotit për njeriun. Kur’ani insiston në bukurinë e formës në të cilën është botuar. Prandaj besoj se interpretuesi është i detyruar të bëjë përpjekje optimale për të përcjellë jo vetëm veçantinë e besimit të komunikuar në të, por edhe veçantinë (hyjnore) të formës, në të cilën komunikohet besimi, të paktën pjesërisht, për të lejuar që bukuria e origjinalit të mund të ndjehet edhe nëpërmjet interpretimit.

Në Kur’an Zoti e zbulon mënyrën se si mund të komunikojmë me të. Kjo është thelbësore për jetën tonë jetësore. Në këtë mënyrë përvoja jonë bëhet e gjallë, duke u ushqyer vazhdimisht nga burimi i jetës dhe veprimit pozitiv për mirëqenien e tanishme dhe të përjetshme. Fuqia e fjalës së Zotit bëhet një mburojë e padukshme mbrojtëse shpirtërore, sepse jo vetëm që sjell pajtimin me Zotin, por shërben si një bazë ligjore që Zoti të ndërhyjë në mënyrë mbrojtëse në jetën tonë. Sigurisht, shfaqja supreme e lavdisë së Zotit në formë të fjalës është bërë nëpërmjet zbulimit të fjalës së Tij dhe, me këtë, e ka mundësuar qartësinë e lidhjes me qiellin në të gjitha periudhat e ekzistencës së njeriut.

Kur biseda zhvillohet rreth çështjeve që kanë të bëjnë me Zotin dhe metafizikën, atëherë përveç fjalës dhe konformizmit interpretativ, nevojitet të jetë e pranishme edhe fryma që do t’ia mundësojë fjalës përjetimin. Ky është dallimi kryesor midis fjalorëve të zakonshëm, që i sqarojnë fjalët, termat dhe konceptet lëndore dhe atyre që depërtojnë pak më thellë në prezantimin e kuptimeve të diskursit të shpalljes, traditës pejgamberike ose edhe terminologjisë fetare të krijuar nën përkujdesjen e frymëzimit dhe imagjinatës krijuese të njerëzve të ndritur gjatë historisë së mendimit fetar.

Problemi i vendzënies reale të termave dhe kornizimi i tyre në kuptimet përmbledhëse ka qenë problem i kamotshëm i filozofisë dhe teologjisë, si në hapësirat filozofike teologjike islame, ashtu edhe në ata të feve të tjera. Si pasojë e pamundësisë së kornizimit përmbledhës të termeve, kjo veçanërisht është e pranishme në periudhën bashkëkohore, kur është paraqitur një përzierje e paparë e termave, e cila ka krijuar edhe paqartësinë e mendimeve dhe diskursit teologjik filozofik. Ky konstatim është shumë më evident në terminologjinë filozofike dhe fetare në gjuhën shqipe, ku shihet një katrahurë terminologjike e ujdisur sipas tekave të përkthyesve ose autorëve të caktuar.

Përvoja e re e të menduarit filozofik mundohet të përjashtojë prej kornizës shumë trajta të tëhuajësimit dhe skllavërimit, të asaj fuqie trajtëdhënëse, që e ngatërron modernitetin dhe që bën të pamundur lirinë dhe pjekurinë, atë “domosdoshmëri paralizuese të kohës”. Kjo përvojë filozofike në relacionin e saj ndaj realitetit shkon edhe më larg – prej ideologjishmërisë dhe dogmatikës deri te institucionet e tëhuajësura. Siç e ceka edhe më larë, një problem të ngjashëm kemi edhe me krijimin dhe vendosjen e terminologjisë fetare islame, në përgjithësi, dhe të asaj në gjuhën shqipe, në veçanti. Çështja e krijimit të saj qëndron në dilemën e shpëtimit nga robëria dhe tëhuajësimi i kulturave që e rrethojnë dhe janë pishtarë të realitetit modern njerëzor dhe klithmës së atyre të cilët janë jashtë proceseve dhe nuk mund t’u përgjigjen nevojave dhe koncepteve të njeriut modern.

Gjallërimi i fjalës së Zotit do të duhej të përballet me sfidën e krijimit dhe trajtësimit të termave të cilët do të kenë mundësi ta zënë vendin e duhur në kulturën e mendimit dhe shkrimit, si në kuadër të gjuhës dhe kulturës, ashtu edhe të ndikimit të saj në rrjedhat e përgjithshme të mendimit dhe fjalës. Gjithsesi, për një rrugë të frytshme në këtë lëmi nevojiten formacione gjithëpërfshirëse në disiplinat filozofike, sociologjike, fenomenologjike etj.

Si rrjedhojë e kësaj që u tha, mendoj se puna më e rëndësishme që duhet bërë është edukimi i koncepteve gjuhësore në kuadër të frymës së fesë ose, më mirë thënë, fjalës fetare duhet t’i mundësohet fryma. Edukimi i koncepteve gjuhësore origjinën e saj e ka në tekstet e shenjta të secilit prej religjioneve të shpallura; e ka në logosin, por e ka edhe në esmanë. Në çdo diskutim të shpalljes hasim në vërtetimin e asaj se edukimi natyror i koncepteve, i cili ec së bashku me gjuhën, nuk e ndjek rendin ontologjik të qenies, por edukimin e fjalëve e bën në bazë të akcidenteve dhe relacioneve. Ne në krijimin e koncepteve e ndjekim këtë akcidencë për shkak se vetëm atë e njohim, edhe pse në të shumtën e rasteve ajo paraqitet si mangësi e shpirtit tonë përfundimtar.