Botëkuptimi materialist I shekullit të 19 filloi luftë të hapur kundër vlerave humane dhe shpirtërore të shoqërisë njerëzore. Përfundimi I kësaj lufte në favor të materializmit dhe zhveshjes shpirtërore rezultoi me largimin në përmasa të mëdha të shoqërive njerëzore prej praktikës dhe ndishmërisë fetare. Të gjitha vlerat humane, religjioze dhe etike nën moton e “modernizimit”u etiketuan si të prapambetura dhe regresive.
Në veçanti, pas mbretërimit të socializmit në një pjesë të botës këto ide u shndërruan në ligje të mbrojtura në mënyrë institucionale nga ana e shteteve gjegjëse. Për pasojë arritën gjenerata të cilëve u mungonte në tërësi mëny ra e konceptimit shpirtërorë, ose thënë ndryshe çështjet fetare nga ana e tyre vërreheshin nëpërmjet të paradigmave të ndryshme të imponuara nga ana e sistemit ideo-politik në të cilin ishin rritë dhe shkolluar.
Si disaherë më parë edhe këtë herë njeriu, kjo krijesë e përsosur ishte ballë për ballë me shkatërrimin e njerëzores në brendinë e tij. Mirëpo, ana më e ndritshme e medaljes botërore e kuptoi më herët se ana tjetër këtë humbje dhe shkatërrim dhe në mënyra të ndryshme filloi të reklamojë parajsën dhe ferrin si dy alternativa rezultate të praktikës njerëzore dhe etike.Njeriut I cili në masë të madhe ishte thelluar në ferrin shpirtërorë I nevojitej një freskim prej kronit të parajsës.
Mënyra më e suksesshme e këtij freskimi shpirtërorë gjithsesi do të ishte edukata dhe arsimi cilësor ku në trajtë të barabartë do të konsulltoheshin ideja dhe forma, si dy realitete të ekzistencës.1
Problem kryesor I kësaj tabloje të cilën u mundova ta ilustroj është edukata dhe arsimi cilësor. Edukata dhe arsimi cilësor ka shumë karakteristika , mirëpo unë do të përkufizohem në njërën për të cilën mendoj se është më e rëndësishme në mesin e tyre. Mendoj se karakteristika bazë e edukatës cilësore është që të kultivojë mundësinë e simbolikës dhe të menduarit pa kufi në individin. Fuqia e imagjinimit në ne ec së bashku me fuqinë kreative, filozofike dhe shpirtërore. Njëkohësisht në imagjinatën nëpërmjet të simpatisë dhe kureshtjes ekzistojnë edhe fuqi shtytëse për hulumtim.2 Jam I mendimit se problemi kryesor I sistemit edukativo-arsimor në të cilin kultivohet I riu ynë është në mungesën e kësaj simbolike kreative. Imagjinata njëkohësisht përkëdhel dhe përqafon mendimin dhe objektet e të menduarit. Ajo njërin skaj e ka në observim kurse tjetrin në meditim. Nëpërmjetë saj njeriu I dallon gjërat para perceptimit. Imagjinimi I zgjeron kufijtë e observimit dhe perceptimit dhe na ndihmon që gjërat ti shohëm të kuptimta ose të nxjerrim kuptim prej tyre. Imagjinata është mënyrë më e gjerë e të konceptuarit prej perceptimit. Ajo rrugën e ecjes dhe zhvillimit e ka në binarët e shpirtit. Pashpirtësia dhe përkufizimi në fizikën dhe materialen njeriut ia humb mundësinë e imagjinimit, simbolikës dhe perceptimit të gjerë gjegjësisht ia grabit lirinë e të menduarit.
Imagjinata fillon me observimin e gjërave por nuk ndalet në te, I ndryshon ata, I vëren dallimet mes tyre dhe orvatet të gjejë zgjidhje të reja, gjegjësisht nëpërmjet të saj njeriu bëhet kreativ.3
Poeti, romansieri së pari gjërat I imagjinon në trajtë të simboleve pastaj I transferon ata në gjuhën të cilën e flet, piktori në imagjinatën e tij në mënyrë simbolike parafytyron gjërat të cilat më vonë I prezenton në pëlhurë . E njëjta fuqi imagjinuese I mundëson edhe lexuesit, dëgjuesit, shikuesit që prej këtyre produkteve shpirtërore të nxjerrë dimensionet e veta.
Në bazë të kësaj mund të konstatohet se detyrë e edukimit dhe arsimit është të kultivojë dhe zhvillojë mundësinë e të imagjinuarit, simbolikës, meditimit, konceptimit shpirtëror etj dhe paralelisht me të dukshmen të mundësojë edhe konceptimin simbolik të gjërave që të paraqitet personaliteti kreativ në një shoqëri të caktuar. Në të kundërtën – siç thotë edhe Rousseau-ja – edukata dhe arsimi do të luajnë rol negativ në ndërtimin e personalitetit njerëzor.
Ngarkimi I tepërt I intelektit njerëzor me programe të ndryshme para stabilizimit të botës ndiesore të tij mundëson paraqitjen e individëve të ditur pa personalitet.
Mendimtari I madh Imam Gazaliu në veprën e tij “ er-Risaletul-Ledunijje përmend proçeset edukativo- arsimore nëpërmjet të të cilave njeriu mund të arrijë diturinë e vërtetë gjegjësisht ndritjen. Ai përveç arsimit si parakusht për dituri të suksesshme e sheh edhe meditimin.4
Përderisa arsimi -gjegjësisht transferi I diturisë prej mësuesit ose librit në nxënësin- prezenton ngritjen intelektuale, meditimi mundëson formimin ndiesor në individin. Përveç asaj që njeriu e din ose mund ta mësojë në qendër të shpirtit të tij në formë potenciale ekzistojnë edhe gjëra tjera të cilat mund të dihen respektivisht të funkcionalizohen. Për pasojë, të mësuarit paraqet kërkesë për funkcionalizimin e asaj që në formë potenciale gjindet në shpirt. Ndërsa proçesi arsimor duhet të gjejë përgjigjen e kësaj kërkese.Prandaj në proçesin edukativo-arsimor është e domosdoshme vendosja e një afërsie shpirtërore mes atij që ligjëron dhe atij që dëgjon ose lexon. Aktiviteti themelor I ligjëruesit ose librit duhet të përqëndrohet në kultivimin e pemës e cila në formë të farës është në shpirtin e nxënësit, studentit ose lexuesit. Nxënësi gjatë proçesit arsimor sa më shumë të jetë afër shpirtit dhe metafizikës aq më shpejtë do të rrokë rrugën e imagjinimit dhe meditimit dhe nëpërmjet të tyre do të bëhet kreativ.
Sipas Gazaliut edukimi dhe arsimimi para së gjithash duhet të jetë çështje e arritjes së përsosurisë . Kjo përsosuri mund të sendërtohet vetëm nëpërmjet të tre përkufizimeve themelore:
1. Dendësisë medituese
2. Pastërtisë morale
3. Ndritjes mendore
Në filim të tekstit përmenda disa karakteristika të epokës së ngurtë të mbretërimit të socializmit, në praktikën origjinale të së cilës nuk ka pasë aspak vend edukata shpirtërore. Dhe ky botëkuptim është prezentuar si postulat I modernizimit. Por kjo mbështetje është në kundërshtim të plotë me vetë shtyllën themelore të botëkuptimit materialist, pasi në këtë mënyrë individit nuk I mundësohet të dijë, ose të njohë atë që do ta mohojë. Njeriu nëse nuk ka dituri sistematike mbi një çështje të caktuar të jetës atëherë nuk mund të sjellë konkluza të shëndosha në lidhje me te.
Në bazë të kësaj mund të konstatohet se prezentimi I një botëkuptimi shpirtëror gjegjësisht diturie fetare në proçesin edukativo-arsimor do të jetë mundësi fascinante për përsosurinë e kapaciteteve vetëdijësore dhe ndërgjegjësore të individit I cili përgaditet të bëhet kreativ dhe I dobishëm për mjedisin ku jeton ose më gjerë. Respektivisht pas kësaj individi do të jetë larg prej sugjerimeve të kushtëzuara nga këto ose ato qarqe dhe prej projekteve të cilat kanë për qëllim të robotizojnë dhe të nxjerrin tipe të caktuara të njerëzve.
Për fund do të përmendi disa dobi të edukimit dhe arsimit shpirtëror-fetarë për jetën e njeriut:
-Edukata shpirtërore së pari njeriun e njohton me vehten e më pas me Krijuesin dhe nëpërmjet të kësaj njohurie ai e gjen vendin e vet në gjithësi.
-Edukata shpirtërore sistematizon jetën individuale, qetëson zemrat dhe e bën të kuptimtë jetën.
-Feja individit dhe shoqërisë ia sugjeron të vërtetën dhe të bukurën dhe ia lehtëson rrugën e arritjeres deri te to.
-Edukata shpirtërore I mundëson individit që të inkuadrohet në institucionet shoqërore, të orvatet për sendërtimin e drejtësisë dhe vlerave shoqërore në to.
-Edukata shpirtërore mundëson që njeriu të tejkalojë në qetësi dinamikën ejetës moderne dhe të ketë harmoni në të gjitha sferat e saj.
-Edukata shpirtërore I jep shkencës shpirt dhe e bën ate mjet për arritjen e lumturisë në të dyja botërat.