Njeriu dhe rruga si dy segmente të tërhjekura paralelisht që prej
paraqitjes së njeriut në platformën shpirtërore prezentojnë dimensionin e Lartë
dhe Lumturinë në gjithësi. Prezentimi I cilësive absolute të Hyjnisë është bërë
nëpërmjet të njeriut si krijesë e prezentuar në formën më të bukur dhe rrugës e
cila shpie në origjinën e tyre( cilësive).
Termi “rrugë “ me të
gjitha sinonimet e saja në gjuhët e ndryshme gjithmonë është prezente në
dimensionet shpirtërore të shpalljes. Sebil, sirat, sheriat, tarik janë emrat e
rrugës e cila në mënyra të ndryshme shpie në origjinën e paraqitjes së cilësive
të Larta që njeriun e largojnë prej definicionit “ homo hominis lupus est” dhe
e afrojnë afër të qenurit “ eshref-I mahlukat” krijesa më e ndershme.
Derisa njeriu mbyll veshët para klithjeve të
cilësive të larta shpirtërore që gjenden në brendinë e tij, lumturia dhe
qetësia do të jenë në njërin skaj të rrugës e njeriu në skajin tjetër të saj.
Xhelaluddin Rumi në momentin kur fillon fjalën për “naj”-in ,
prezenton vajin e tij për shkak të ndarjes prej kallamishtes, ku e kishte
vatanin e vërtetë. Gjithmonë fryma e cila hyn në “naj” nxjer zërin e ujit që prezenton
mallin e tij për ushqimin e vërtetë.
“Naj”-i në poezinë e Rumit është simbol
I njeriut të përsosur, I cili gjithnjë është I vetëdishëm për origjinën e tij
dhe ndjen mall për ushqimin dhe vatanin e vet origjinal. Origjinaliteti I
njeriut është në shpirtin e tij kurse vatani I vërtetë I shpirtit është Hyjnia.
Shpirti për të aritë në vatanin e vërtetë ka nevojë për rrugë, dimensionet e të
cilës janë të vënduara nga ana e Planifikuesit absolut.
Në ditët e para të dhjetorit të vitit
1273, ditë këto të ftohta kur Rumi ndahej prej kësaj bote, I lumtur nisej
drejtë vatanit të vërtetë, kurse shokët e tij përreth I ngushëllonte me këto
fjalë:
“ Be ruz-I merk çu tabut-I men revan
bashed
Guman neber ki mera derd-I in cihan bashed”.
“ Në ditën e vdekjes kur tabuti do të ecë, mos mendo se kam derdin e kësaj
bote. Kur të shohësh cenazen time mos e përkujto ndarjen. Kjo është koha e
takimit dhe prezentimit pranë më të Madhit”.
Ndjekja e rrugës drejtë
vatanit të vërtetë nga na e njeriut është më me pengesa se kodra të cilën
orvatej ta shpojë Ferhati për të arritur te Shirini o Talati te Fitneteja. Kjo
rrugë përveç disa fjalëve dhe punëve të shumëngjyrshme në vete përmban edhe një
meditim dhe kthim nga vetvetja .
Është e domosdoshme që
kokën tonë ta shtrydhim si limonin që prej saj të mund të dalin disa pika të
fytyrës së hakikatit. Hakikat I cili gjithmonë është kundër botëkuptimit “
Naksh ber ab”, shkrimit mbi uj, I inspiruar prej brendie për “naksh ber haxher”
shkrim mbi gurë.
Që prej ditës së parë kur
kemi filluar të përdorim fjalët gjegjësisht prej momentit kur kemi filluar të
mendojmë, secili prej nesh ka një mallëngjim të definuar ose në hamendje. Në të
shumtën e rasteve ky mallëngjim edhe nuk mund të definohet. Por herë pas here
prej brenda një zë na thot se jemi të mashtruar dhe na okupon pesimizmi.
Lumturia do të paraqitet
në momentin kur do të jemi gati të bartim në sup mundin e një ideje të Lartë,
që është mbë librin dhe raftet e tij. Nëse I vemi re Lindja ngjyrën e vete
origjinale e mer me lidhjen e libritpër rrugën që shpie drejtë qiellit. Si
duket optimizmi në kushtet më të rënda fizike jetësore I Lindjes rrjedh nga ky
botëkuptim.Kurse ana tjetër gjithmonë brohoritë: Libër, libër, libër. Prima
obligim I njeriut është që të mer këshilla prej shpirtit të librit dhe
konceptit libër respektivisht prej Librit Hyjnor. Në këtë mënyrë libri do të
fillojë të ngjitet rrugës së Lartësisë dhe të përgaditë njeriun për bartjen e
idesë së Lartë Hyjnore dhe ta ulë ate në postin për të cilin është krijuar.
Të parafytyrojmë një
piktor I cili ka forcë të madhe persiatjeje. Ai në një pëlhurë ka vizatuar një
kodër prej kristali e cila kat kat ngjitet drejtë qiellit. Përreth kodrës shumë
rrugë por vetëm njëra shpie në amshueshmëri. Në një vend të caktuar të gjitha
rrugët përfundojnë kurse vetëm një rrugë vazhdon dhe në pallatin në maje të
kodrës ngjitet vetëm kjo rrugë.
Cila është kjo rrugë? Ku
shpie kjo rrugë? Çfarë qëllimi ka kjo rrugë? , janë pyetjet përgjigjeja e të
cilave do të shpiente njeriun në lumturinë dhe vatanin e vërtetë.
Problemi më I madh për njeriun në
këtë jetë është koncepti I esencës së ekzistimit. Ky koncept njeriut do ti
tregonte rrugën e shpëtimit. Në jetë ekzistojnë gremina dhe humnera të shumta
në njërën prej të cilave në çdo moment mund të fundoset njeriu.
Shpirtëria është esenca e
cila do ta mbronte njeriun prej rrokullimit në këto humnera. Njerëzit të cilët
I kanë të vënduar syzat e metafizikës dijnë ku të shkelin dhe si të mbrohen
prej rreziqeve .
Njeriu në krijimtari është
I pangopur dhe egoist. Këta dy cilësi janë të domosdoshme për njeriun që të
mbijetojë në gjithësi, por nëse njeriu dëshirat dhe kërkesat e tija nuk arrinë
që ti kultivojë, si duket atëherë vandalizohet dhe nuk ia njeh të drejtën e
jetës askujt tjetër përveç vetes.
Lumturia e njeriut varet
nga ekuilibri të cilin do të vendosë ai ndërmjet mëngësive dhe tepricave
kreative, shtazërisë dhe njerëzisë, shejtanit dhe melekut, trupit dhe shpirtit,
fizikës dhe metafizikës. Ky ekuilibër është I mundshëm vetëm me prezentimin e
disa vlerave të Larta dhe besimeve të qëndrueshme.
Vendosshmëria e jonë në
këto ideale do të sjellë lumturinë . Njeriu I shekullit 21 më e katë qartë
momentin se lumturia dhe qetësia nuk arrihet as vetëm me mend e as hiç pa mend.
Ah sikur të kishim gjetë masën e vërtetë të kësaj çështjeje!Por si duket kjo
mund të bëhet vetëm ne sintezën e të dyja botrave gjegjësisht kristalizimin dhe
zhvillimin e botës lindore dhe pastrimin e ngritjen e vlerave hyjnore dhe
njerëzore në shoqërinë perëndimore.
Kjo duhet të jetë rruga e njeriut dhe shoqërisë së re të shekullit 21. Është e domosdoshme që të nxjerrim në fytyrë të tokës qytetet, lagjet, shtëpitë, faltoret e kësaj fortifikate në maje të kodrës që shpie drejtë qiellit.
Kahja e vërtetë e kësaj rruge është Islami, I cili që të dy polet- mendjen dhe shpirtin- I bashkon dhe I aktivizon të kultivojnë meditim identik.
A menduat vallë ndonjëherë ç’është shkaku themelor I përleshjeve dhe
mosmarrëveshjeve mes njerëyve gjatë historisë?Ç’ishte motivi nën ndikimin e të
cilit njerëzit në të katër anët e rruzullit tokësor konfrontoheshin mes vete?
Sa prej këtyre përleshjeve u bënë për shkaqe ideologjike ose fetare, a menduat
vallë? Cilët prej popujve botërorë –në përjashtim të një pakice simbolike në
mesin e tyre- për hirë të botëkuptimeve të veta fetare luftuan me njerëzit të
cilët nuk I takonin botëkuptimit të tyre ideologjik ose fetarë?1 Kush gjatë historisë dordhi gjak,
luftoi, vrau e preu, vetëm që të mbizotërojnë principet e fesë së vete, e kam
qëllimin pastër fetare pa prapavijë?2
Po, a menduat ndonjëherë se për çfarë shkaku u paraqitën përleshjet dhe
mosmarrëveshjet e para të përjetuara në
fytyrë të tokës mes bijve të Ademit dhe Havvës (a.m.s.)?
Njeriu I parë I cili bëri
krim në tokë dhe trasoi I pari rrugën e së keqes, biri I Ademit a.s. Kabili për çfarë shkaku fetar
ose ideologjik e mbyti vëllaun e vet Habilin dhe e grabiti të drejtën e të
vëllaut. Vërtetë a menduat rreth asaj se
a kishte vallë në këtë gjest ndonjë motiv fetarë?2
Po mirë babai I dytë I njerëzimit Nuhi a.s. pse u ndesh me popullin e vet dhe
me çfarë motivi populli I tij e kundërshtonte. Personat të cilët e hudhën në
zjarr Ibrahimin a.s., e ndoqën drejtë detit Musain a.s., u orvatën të
kryqëzojnë Isain a.s. dhe së fundit vendosën të vrasin Muhammedin a.s., çfarë
orvatjeje dhe mundi fetarë ose ideologjik ishin duke treguar?
Pyetjet e këtilla mund të
rradhiten edhe më dhe të vazhdojnë deri në ditët e sodit. Por, problemi është
në atë se çdokush nuk ka mundësi që duke u çliruar prej paragjykimeve të gjejë
një përgjigje reale për to. Vërtetë, cili prej nesh ka mundësi që në mënyrë të
realtë të pohojë se motivi I përleshjeve dhe mosmarrëveshjeve mes njerëzve
gjatë historisë si edhe sot ka këtë ose atë esencë?
Ky është një problem I
cili kërkon qasje serioze së pari në brendinë e njeriut, në thellësitë e egos e
më pas në problemet e shoqërisë njerëzore. Posaçërisht kjo është kështu kur
kemi të bëjmë me nënqiellin në të cilin njerëzit aspak pa mos menduar dhe pa
mos e ndjejtë në shpirtë, vetëm për hirë të disa nijansave sipërfaqësore kanë
mundësi t’I ngjiten në fyt njeriut tjetër dhe pa asfarë brenge të nxinë jetën e
të tjerëve.A menduat vallë çfarë motivi fetar ose ideologjik ka një sjellje e
këtillë? Çfarë dallimi qenësor ka ky popull që ti bëjë hesapet e fundosjes në
një gotë uj? Për çfarë shkaku njerëzit të cilët I takojnë historisë së njëjtë,
orvaten për çështje identike, jetojnë në gjeografi të njëjtë, janë në
mosmarrëveshje të pandërprerë? Cili libër I shenjtë brenda kornizave të veta
mund të pranojë grindjet e këtilla dhe më pas të pohojë se shërben për ngritjen
spiritualo-morale dhe mirëqenien sociale të njeriut?3
Ku është njeriu I ynë modern, I lindur dhe përkundur në djepin antik,I
ledhatuar dhe rritur me principet e fesë së pastër që njëherë të gjigantizohet
dhe t’I thotë mjaftë hulumtimit të gurrëve në mesin e margaritarëve. A aspak
nuk ia ka hatrin fillimit ontologjik dhe zhvillimit të vet epistemologjik
Edhepse nuk mundemi që në
mënyrë decide të prezentojmë shkakun themelor të mosmarrëveshjeve dhe
përleshjeve njerëzoe, por sipas asaj që na informojnë librat e shenjta , shkaku
I përleshjes së parë në fytyrë të tokës, rezultat I së cilës ishte vrasja e
Habilit nga ana e Kabilit, nuk ishte as e natyrës ideologjike e as fetare por
ishte e natyrës së interesit personal.4
Është për tu habitur që
njeriu I krijuar në formën më të bukur , I obliguar me punët më të larta, t’I
le krejtë këto anash dhe tërë mundin e tij ta harxhojë vetëm për interesin e
vet personal!!! Kjo është një mënyrë e sjelljes e cila aspak nuk I ka hije
njeriut, gjegjësiosht është një gjest që e huton mendjen e shëndoshë.
Kundërshtarët e Nuhit,
Hudit, Shuajbit, Zekerijjës dhe Jahjait (a.m.s.) e refuzuan idenë e lartë
edhepse përballë tyre qëndronin pejgamberë që pa kërkuar asfarë shpërblimi u
prezentonin arka të plota me gurrë të çmueshëm. Këta popuj ishin adhurues të
idhujve, por kundërshtimi I tyre nuk ishte rezultat I religjiozitetit të tyre.
Nemrudi kur e hodhi në zjarr Ibrahimin a.s. ishte gati që të marrë mbi supe
mallkimin e tërë njerëzimit deri në ditën e kijametit. Cili botëkuptim fetar do
t’I prezentonte lumturi Nemrudit duke kaluar në rrugën e mallkimit
gjithënjerëzor. Cili botëkuptim religjioz kërkoi prej Faraonit që të harojë se
është njeri dhe të ngritet në piedestalin e zotrave. Ebu Xhehli, Lehebi dhe të
ngjashmit me to pa asfarë frike u orvatën që të shlyjnë prej historisë një
personalitet I cili popullin ku ishte I dërguar dhe tërë njerëzimin do ta
shpëtonte prej errësirës dhe do t’ia servonte dritën.
Emrat të cilat u përmendën
janë “tipe” të njerëzve të përmendura në literaturën Hyjnore dhe për fat të keq
janë prezentë në të gjitha epokat e jetës në rruzullin tokësor .
Nëse flasim me gjuhën e
Kur’anit “Fe te Zoti është Islami”, është nënshtrimi absolut I krijesës pranë
Krijuesit të vet. Është rrënia e kokës së bashku me atë që ka brenda në sexhde
para Planifikuesit të gjithësisë. Të gjithë pejgamberët duke filluar prej
Ademit a.s. e deri te pejgamberi I fundit Muhammedi a.s. njerëzimit I sollën
realitetin Hyjnor, të gatuar në kuzhinën e Allahutxh.sh. I cili në esencë
kishte “kelime-I tevhidin” ( moton e njësimit ).5
Obligimi I pejgamberëve ka
qenë që në kornizat e relitetit të tevhidit të sistematizojnë jetën e popujve
dhe shoqërive ku ishin të dërguar. Ata nu kishin për obligim që njerëzit me
dhunë t’I fusën në fenë e vërtetë, por vetëm t’I përgëzojnë dhe t’ua tërhjekin
vëmendjen. 6
Edhepse praktika
pejgamberiane ishte vetëm përgëzim, udhëzim dhe vërejtje, ata prapseprapë në të
shumtën e rasteve u torturuan, madje disa edhe u vranë.Atëherë, ku ndeshej
interesi I këtyre popujve me atë që transmetonte pejgamberi? Kelime-I tevhidi
cilat interesa të këtyre njerëzve I pengonte sa që nuk dëshironin as ta
dëgjojnë këtë të vërtetë, pasi ata askush nuk I dhunonte që të largohen prej
besimeve të veta dhe të përqafojnë Islamin.
Në të gjitha këta
kundërshtime qëllimi kryesor ishte pengimi I shlyerjes së një botëkuptimi I
cili e (keq)përdorte fenë për interesat e veta. Librat e shenjta dhe
pejgamberët sollën disa principe të cilat ndesheshin qartë me këtë praktikë:
Njerëzit janë
të barabartë dhe si rezultat I kësaj në mesin e njerëzve nuk ka persona dhe
grupe të privilegjuara.
Punët duhet tu
dorëzohen të zotëve, terazija duhet të mbahet drejtë. Në mesin e njerëzve duhet
të veprohet me drejtësi, të mos bëhet dallim mes pasanikut dhe të varfërit, mes
të fuqishmit dhe të dobëtit, femrës-mashkullit dhe kështu me rradhë.
Çdo person me
vete do të merr atë që ka fituar dhe një ditë do të japin llogari për veprat e
tyre, ku një grup do të drejtohet kah xhenneti e tjetri kah xhehennemi.
Ja pra, këta janë disa prej atyre principeve hyjnore për shkak të të cilave
u malltretuan pejgamberët, ose me fjalë tjera të gjithë njerëzit e mençur,
intelektualë, të ndritur dhe me qëllime të pastra.
Edhe sot njeriu modern
ballafaqohet me të njëjtin problem, me problemin e ngritjes së interesit në
platformën më të lartë dhe mposhtjen e të gjitha vlerave njerëzore dhe hyjnore.
Faraonat, Nemrudat, Leheba aktivitetin e tyre e vazhdojnë edhe sot por në
kallëpe tjera.
Suksesi I dyanshëm- material dhe
shpirtëror- I një shoqërie fle në ngritjen e motos së njësimit në të gjitha
sferat e jetës së njeriut dhe në mbizotërimin e ideve të Larta. Pa një
botëkuptim të tillë njeriu do të jetë I cekët, institucionet e tija shoqërore
jofunkcionale dhe secila lëvizje e tij e
pasuksesshme.
1 Mustafa, Nevin, Islam Sizasi Dusuncesinde Muhalefet, Istanbul1990,
f.95.
2 Iz, Mahir, Din ve Cemiyet, Istanbul 1979, f. 83.
3 Bloch, Ernst, Ateizam u Krscanstvu, Zagreb1986, f. 129.
4 Sena, Cemil, Tanri Anlayisi, Istanbul 1978, f. 45.
5 “Na nuk kemi dërguar asnjë pejgamber para teje e që të mos ia kemi
shpallur atij ,”S’ka Yot tjetër përveç
Meje, andaj adhuromëni Mua” . Kur’an, 21:25.
6 “ Na ua dërguam pejgamberët vetëm si sihariques dhe qortues. Pra kushdo që beson dhe bënë mirë mos të frikësohen e as nuk do të pikëllohen”. Kur’an 6:148.
Në
shekullin e kaluar fanatizmi u përdor si term nëpërmjet të cilit shprehej
ndjekja ekstreme e një feje, ideologjie, partie ose grupi nga ana e një numri
të caktuar- i madh ose i vogël- të njerëzve.
Në
pikpamje gjuhësore, fanatizmi do të thotë dalldisje dhe shpreh humbjen në një
botëkuptim të caktuar dhe armiqësinë ndaj të gjithë mendimeve tjera që
ekzistojnë.1 Ndërsa në terminologji
fanatizëm do të thotë mbrojtja e një ideje, apo botëkuptimi pa mos I
konsulltuar fare anët pozitive ose negative të saja si dhe duke mos u menduar
aspak edhe për pozitivitetet e mendimeve tjera.
Fanatizmi
është ngritja e qasjes personale ose grupore ndaj një ideje të caktuar në
piedestalin më të lartë dhe mosrespektimi I aspekteve tjera të asaj ose ideve
tjera.[1]
Është
fakt se ky term në të shumtën e rasteve edhe u keqpërdor nga ana e mjediseve të
ndryshme, ashuqë ndjekja e përpiktë e principeve fetare nga ana e njerëzve të
caktuar u etiketua me fanatizëm, fundamentalizëm etj.
Për
të dhënë një konkluzë të shëndoshë është e udhës që kjo çështje të analizohet
në sferat e ndryshme të jetës shoqërore dhe nëpërmjet të kësaj të vihet në
përfundim se ku është dallimi mes anës teorike dhe prezentimit shoqërorë të
fanatizmit, ose thënë ndryhse mes etiketimit dhe realitetit.
Para
së gjithash duhet të kihet parasysh se njeriu ëshë qenie komplekse,
respektivisht është krijesë e cila rëndë kuptohet në tërësi.[2]
Gjatë tërë epokave historike në këtë ose atë mënyrë janë bërë hulumtime dhe
analiza të shumta rreth anës së jashtme si dhe anës së brendshme , shpirtërore, karakterit dhe
temperamentit njerëzor të cilat nuk duken por fshihen pas anës së dukshme
fizike të tij.
Njëkohësisht
njeriu është edhe qenie e cila jeton brenda një shoqërie. Ai nuk mund të mbijetojë
në shoqëri nëse nuk I përmbahet marrëveshjes të pa nënshkruar nga ana e tij,
por që është valide në shoqërinë gjegjëse. Në të kundërtën ai përjashtohet nga
ana e individëve të asaj shoqërie. Kjo marrëveshje e panënshkruar nga ana e tij paraqet zinxhirin e principeve të
cilat mbretërojnë në shoqërinë ku ai e ka pas fat të lindë. Respektivisht
turpi, mëkati, normat juridiko-morale përbëjnë zinxhirin e principeve shoqërore
të cilave ai duhet tu përmbahet me inkuadrimin e tij në shoqëri.[3]
Në
relacionet e njeriut me shoqërinë ku jeton shpeshherë paraqiten kontraste në
mes personalitetit të individit dhe principeve të një shoqërie të caktuar. Kjo
situatë e bën të domosdoshëm individin që të shtypë emocionet e veta dhe
gjithnjë të kontrolojë veten. Në disa raste shkas për shtypjen e ndjenjave,
mendimeve janë edhe ligjet, posaçërisht nëse ata janë totalitare.
Problemet
ekonomike, ndarja jo e drejtë e të
ardhurave në shoqëri gjithashtu ndikon në mbylljen e individit në vetvete dhe
shtypjen e ndjenjave të ndryshme- fizike osemeta fizike- të tij.
Njëkohësisht
edhe marrëdhëniet mes individëve të resoreve të ndryshme në shoqëri, sjellja
dhe karakteri I prezentuar nga ana e personave të uniformuar ndikojnë dukshëm
në orientimin e karakterit njerëzorë.
Këto
dhe realitetet tjera shoqërore të ngjashme bëhen shkas që njeriu të shtypë
ndjenjat dhe mendimet e veta personale dhe të mbyllet në vehte. Njeriu I
këtillë është tip më adekuat te I cili mund të mbizotërojnë idetë fanatike.
Fanatizmi
në aspektin psikologjik është një ndjenjë e hakmarrjes. Në momentin kur personi
nuk ka mundësi të ndryshojë një sistem të caktuar të jetës, atëherë zbrazet në
formalitetet dhe anën e dukshme të rendit I cili është shkaku I shtypjes së
ndjenjave të tija të brendshme, janë ato fetare, ideologjike, partiake ose
grupore.
Ashpërsia e fanatikëve nuk rrjedh prej këmbëngulësisë dhe inatit të tyre
por prej ndjenjës për të dëshmuar kualitetin personal. Në shoqëri njerëzit
bëhen aktual nëpërmjet të mendimeve të mprehta dhe ekstreme gjegjësisht nëpërmjet
të fjalëve dhe sjelljeve jo identike në formë me individët tjerë të shoqërisë.
Fanatizmi shpeshherë paraqitet edhe si rezultat I pakënaqësisë dhe
pamjaftueshmërisë së prezentimit të një ideje të caktuar. Personat të cilët nuk
janë të kënaqur me atë që dëgjojnë, shohën, përjetojnë duke menduar se
prezentimi I tillë I ideve dhe sjelljeve është I pamjaftueshëm mund të
thellohen në një strukturë fanatike.
Shkaqet dhe shembujt në lidhje me këtë dukuri shoqërore mund të shumohen
mirëpo pikë e përbashkët te të gjithë është kjo: Personat të cilët janë të
zhytur në fanatizëm nuk bëhen të lumtur me jetën e vete por me jetën e
tjetërkujt. Ata bëhen të lumtur me sjelljet e liderëve të vet, me te e maskojnë
mëngësinë dhe pamjaftueshmërinë personale. Të vërtetat dhe mashtrimet e
fanatikut nuk janë të vërtetat dhe mashtrimet e veta por gjithnjë ai mbron të
vërtetat dhe gabimet e dikujt tjetër. Respektivisht në sjelljet dhe idetë e
veta nuk kërkojnë logjikë.
Në fanatizëm ngjarjet, individët dhe botëkuptimet nuk vlerësohen në mënyrë
objektive. Në vend që të mundohen të kuptojnë diçka ata gjithnjë janë të anës
së kundërshtimit dhe gjykimit. Prandaj edhe formacionet e ndryshme shoqërore I
ushqejnë dhe kujdesen për mirëqenien e njerëzve të tillë në mesin e formacionit
të vet pasiqë ata janë ithtarë pa kritikë. Në mënyrë të prerë kundërshtojnë çdo
të mirë tjetër jashtë asaj për të cilën ata mendojnë se është e mirë. Njerëzit
e tillë asnjëherë nuk kanë mundësi ta rrokin të mirën dhe të bukurën.
Duke u bazuar në rrethanat e
sipërpërmendura fanatizmin si dukuri e shohim në shumë sfera të jetës, mirëpo
ne do ti përmendim disa më kryesore:
1-Fanatizmi nacional.- Përkatësia nacionale nuk është në kompetencat e njeriut.
Njeriu nuk lind si shqiptar, turk, arap, françez me dëshirën e vet, prandaj
edhe njerëzisht nuk ka të drejtë që njerëzit të cilët nuk I takojnë kombit të
tij ti nënçmojë.
Vetëdija
kombëtare, dashuria e njeriut ndaj kombit të vet janë vlera humane të cilat nuk
I kundërshton asnjë fe dhe ide, mirëpo lartësimi I një kombi dhe nënçmimi I
tjerëve në pikpamje ontologjike është njëri ndër format më të rrezikshme të
fanatizmit respektivisht është shovinizm.
Në literaturën fetare ky botëkuptim
identifikohet me sjelljen e shejtanit I cili e shihte veten më të ngritur se Ademi
a.s. vetëm pse ai ishte I krijuar prej zjarrit kurse Ademi a.s. prej dheut. “
Çtë pengoj ty që nuk u përule kur të urdhërova? I tha Allahu. Unë jam më I mirë
se ai, u përgjigj- mua më krijove nga zjarri e atë nga balta”.[4]
Kurani I Lartë pasiqë prezenton
realitetin e ndarjes së gjinisë njerëzore në popuj dhe fise të ndryshme pohon
se qëllimi I kësaj ndarjeje është njohja, solidariteti dhe mirësjellja
reciproke mes njerëzve. “ O njerëz, Ne ju kemi krijuar juve prej një mashkulli
dhe një femre dhe u kemi bërë popuj e fise që ta njihni njëri tjetrin. Më
fisniku tek Allahu është ai I cili më së shumti I ruhet Atij. Allahu me të
vërtetë është shumë I dijshëm dhe I informuar mirë”. [5]
2.-
Fanatizmi ideologjik.- Në ajetin e 26 të sures Feth Allahu I Lartmadhërishëm
kur prezenton mënyrën e këmbënguljes së verbër nga ana e politeistëve mekas
ndaj idesë së lartë dhe të vërtetë të prezentuar nga ana e Muhammedit a.s.
thotë kështu: “ Kur ata që nuk besuan mbushën zemrat e veta me arrogancë ,
arrogancë të paganizmit (injorancës), pra Allahu xh.sh lëshoi qetësinë e vet në
Pejgamberin evet dhe në besimtarët edhe I obligoi të bëhen besimtarë të
vërtetë, se ata edhe janë më të denjë dhe më të rëndësishmit si dhe familja e
tyre, ndërsa Allahu I di të gjitha”.
Nga ajeti I Kuranit të Lartë shihet
qartë se fanatizmi (në përkthim I shprehur si arrogancë) është metodë e
njerëzve të cilët nuk kanë besim të argumentuar dhe mosafrimi I tyre ndaj të
vërtetës hyjnore nuk është I argumentuar por është hakmarrës. Ndërsa besimtarët
e vërtetë ajeti I identifikon si njerëz
të furnizuar me qetësi të lartë (sekineh).
Në ajetin e lartëpërmendur ka edhe
një moment të rëndësishëm, ku aroganca dhe fanatizmi janë të përmendur së
bashku me paganizmin gjegjësisht injorancën (xhahilijjeh). Përderisa në njërën
anë prezentohet ligësia e fanatizmit në anën tjetër tregohet edhe cilësia bazë
e tij, injoranca.[6]
Fanatizmi është karakteristikë e
ideologjive të dobëta dhe të paargumentuar, të cilat përkundër të vërtetës
orvaten të qëndrojnë në këmbë vetëm me arrogancë.[7]
Islami është fe e shëndoshë, burimet
e saja janë tejet logjike dhe të kuptueshme, prandaj edhe asnjëherë nuk ka pasë
e as që ka nevojë për një botëkuptim fanatik.
Por, për fat të keq disa qarqe në
botën moderne edhe muslimanët të cilët I kryejnë si duhet obligimet e tyre
fetare I etiketojnë si fanatikë. Ky emërtim është I gabuar për muslimanin e
vërtetë, pasi ai e jeton fenë e vete, pëlqen mendimin e tij, por asnjëherë nuk
sillet vrrazhdë ndaj mendimeve tjera brenda Islamit si dhe ka rrespekt ndaj
feve dhe ideologjive tjera të cilat ekzistojnë në shoqëri.
3-Fanatizmi
politik.- Njëra ndër format më të
rrezikshme të fanatizmit është ai politik. Posaçërisht në shekullin e 21 kur
bota proklamon demokraci të gjithanshme, është tepër alogjike ekzistenca e një
dukurie të tillë.
Njeriu modern para së gjithash duhet
të logjikojë për mirëqenien e gjinisë njerëzore dhe vlerave të larta siç feja,
kombi, shoqëria etj.
Fanatizmi politik ose më qartë
thënur partiak, duke mos u thelluar në analizën e shtytësve dhe praktikës së
formacionit të caktuar, I bën dëm të dukshëm piksëpari interesave shoqërore e
më pas atyre kombëtare, fetare dhe në fund gjithënjerëzore.
Nëse pak analizojmë shtetet e mëdha
gjatë historisë do të shohëm se edhe pas ndërrimit të regjimeve interesat
nacionale të tyre kanë ngelë të njëjta. P.sh. Në epokën e Rusisë cariste në
interes të Rusisë ishte që nën kthetrat e saja të mbajë vendet fqinje të
banuara me turq dhe Ballkanin , por ky interes nacional I tyre nuk ndryshoi
edhe pas revolucionit komunist të Tetorit edhepse sistemi dhe regjimi kaloi
prej atij feudal, monarkik në komunist, socialist.
Individi I shoqërisë moderne duhet
të analizojë trendet përparimtare në makropolitikën dhe të jetë gati me idetë e
tija përparimtare të ndikojë në zhvillimin pozitiv të vlerave të larta
njerëzore, fetare dhe kombëtare.Në të kundërtën fanatizmi I bërë në imtësirat
do të përfaqësojë gryerjen e greminës së disfatës. Ruajna Zot.
4.-Fanatizmi
shkencor.- Pas periudhës së humanizmit dhe Renesansës njeriu vendoset në
qendër të kozmosit dhe zhvillimi I çdo dicipline qarkullon rreth tij, me një
fjalë vendin e teocentrizmit I cili shekuj me rradhë kishte sunduar në punimet
shkencore e morri homocentrizmi.[8]
Njeriu u bë kriteri absolut I të vërtetës, të drejtat e njeriut më bëhen
absolute si në relacion me të drejtat hyjnore ashtu edhe me ato natyrore.
Shpallja dhe inspirimi I vetëm do të fillojë të merret prej laboratorit kurse
argumenti I vetëm do të jetë eksperimenti.
Një afrim I këtillë shkencor I cili
është në kundërshtim me krijimtarinë e njeriut dhe strukturën e tij metafizike
do të jetë shkas për vandalizimin e shkencës dhe shkatërrimin e mjedisit
jetësor. Vetëm një shekull I etikës shkencore pa zot njeriut do ti sjellë dy
lufta botërore dhe kriza të shumta rajonale.
Humanizmi absolut në shkencën e
periudhës postrenesanse do të shkatërrojë natyrën dhe do të shkelë të drejtat
jetësore të gjallesave tjera dhe do të nëpërkëmbë format tjera jetësore.
Fanatizmi shkencor pozitivist I
përqëndruar posaçërisht në mendimet e Auguste Comte-it, Sain Simonit, Emile
Durkheimit do të jetë I kobshëm për tërë gjininë njerëzore e posaçërisht për
popujt të cilët kishin traditë të bujshme metafizike.
Bota perëndimore pas gjysmës së dytë
të shekullit të kaluar I pa gabimet e bëra dhe filloi të ndjekë një strategji
shkencore në të cilën metafizika ka vend të posaçëm.
Fanatizmi shkencor I cili do të
shkelë vlerat tradicionale dhe pa mos I marrë ato në konsideratë do të orvatet
të mëkëmbë jetën sociale që në fillim është I gjykuar në humbje.Përveç
argumenteve logjike në arsyen tonë vend të posaçëm duhet të ketë edhe zemra dhe
shpirti. Kjo balancë ontologjike do të mundësojë ekuilibrin social në shoqërinë
njerëzore.
5-
Fanatizmi grupor.- “ Feja është faktori themelor I mirëqenies në mesin e
njerëzve. Ndërsa përçarja arrogante dhe armiqësore në disa grupe është faktori
themelor I trazirave në shoqëri…” thotë në mes tjerash Imam Maverdi.[9]
Më lartë në pika të shkurta
përmendëm konstrukcionin socio-psikologjik të njeriut dhe thamë që ai është
krijesë mjaftë komplekse. Krijimtaria e të gjithë njerëzve nuk është e njëjtë,
të gjithë njerëzit nuk janë të një tipit. Ekzistencën e tipeve të ndryshme
brenda gjinisë njerëzore e shohëm edhe në arketipet e prezentuara në literaturën
Hyjnore.
Sikur të gjithë njerëzit të ishin të
njëjtë atëherë nuk do të themeloheshin civilizime të ndryshme e as që do të
kishte zhvillim kulturor. Në qoftë se të gjithë njerëzit I takonin mendimit të
njëjtë atëherë nuk do të kishte nevojë për hulumtime të reja dhe shoqëritë do
të ishin të një tipi.
Komunuikuesit e fjalës hyjnore,
pejgamberët, e posaçërisht pejgamberi I fundit Muhammedi a.s. shumë mirë e kanë
njohur llojllojshmërinë e krijimtarisë njerëzore dhe absolutizmin e ligjit
Hyjnor (Kanun-I Ilahi). Pikërisht për këtë në shoqëritë e tyre nën ombrelën e
pejgamberit janë strehuar njerëz të tipeve të ndryshme, të cilët devotshmërinë
e tyre e kanë shpreh në nijansa të ndryshme prej njëri tjetrit.
Është më se normale që njerëzit të
cilët I takojnë pozitave gjeografike,klimës, kulturës dhe civilizimit të
ndryshëm të kenë dallime nijansore në përjetimin e vlerave të Larta Hyjnore.
Afrimi drejtë Kuranit dhe Sunnetit
në prizma të ndryshme, komentimi I këtyre të vërtetave nga ana e dijetarëve të
ndryshëm në mënyra jo identike me njëri tjetrin, ka bërë që brenda ithtarëve të
besimit të njëjtë të paraqiten grupe të ndryshme, të cilat në nuanca janë
dalluar prej njëri tjetrit. Kjo është një paraqitje normale, mirëpo anormale
është që një grup të pohojë se vetëm ai është në të drejtë dhe të gjithë tjerët
janë në devijim.
Sjellja e këtillë është fanatizëm
dhe është I dëmshëm edhe për grupin I cili e bën edhe për shoqërinë në tërësi.
Islami është fe e cila më së tepërmi
e dënon fanatizmin. Duke filluar prej ajetit të parë të shpallur Kurani a.sh.
preferon qasjen objektive ndaj ekzistencës.
Pikërisht për këtë një gjë duhet të
kihet parasysh fakti se nuk ka asnjë person përveç Pejgamberit a.s. fjala e të cilit absolutikisht mund të pranohet si
e vërtetë. Thëniet, vetëm grupi I jonë, mendimet tona, lideri ynë është I mirë
e të tjerët janë në humbje janë të gabuara. Ndërsa vokabulari I muslimanit
duhet të jetë: Orvatem të veproj në mënyrën më të mirë, mundohemi që çështjet
ti shtjellojmë sa më mirë, edhe të tjerët përveç neve veprojnë drejtë…etj.
Besimi dhe botëkuptimi I besimtarit
duhet të jetë I matur dhe në barazpeshë, në të kundërtën prishet balanca.Nëse
dëshirojmë të jemi të suksesshëm në trendet moderne atëherë nijansat e ndryshme
në praktikën fetare nuk duhet të na armiqësojnë dhe të tensionojnë marrëdhëniet
reciproke mes grupeve të ndryshme fetare, por secili duke e bërë atë që është
në ingjerencat dhe mundësitë e tij të prezentojmë ekranin real të idesë së
Lartë –Islamit.
Për fund nëpërmjet të disa motove do
të mundohem të ju mba pakëz dritë se si mund ta bëjmë këtë:
Mos të
përjashtojmë njerëzit vetëm pse nuk mendojnë si ne.
Të sqarojmë
mendimet dhe idetë tona por mos ia mbështetim askujt.
Të kemi të
vërteta personale, por të respektojmë edhe realitetet e të tjerëve.
Të
shfrytëzojmë mendimet e më shumë dijetarëve jo vetëm të një dijetarit.
Ti largohemi
ndjekjes së verbër, në çdo aktivitet dhe të veprojmë me logjikë.
Të vërtetat ti
pranojmë, gabimet ti refuzojmë pa marrë parasysh kush I thotë.
Të gjithë muslimanët
ti shohëm si një familje, kurse Islamin si një tërësi që nuk ndahet.
1 Ndreca, Mikel, Fjalor Fjalësh e Shprehjesh të Huaja, Prishtinë 1986;
Vujaklija, Milan, Leksikon Stranih Reçi I Izraza, Beograd1980.
[1] Milosh Çeslav, Zarobljeni Um,
Botmi I dytë, BIGZ, Beograd, f. 196.
[2] Më gjerë shiko: Scheler, Max, Polozhaj Çovjeka u Kozmosu, Sarajevo,
LOGOS, f.48.
[3] Lapidus M. Ira, Modernizme Geçish Surecinde Islam Dunyas, përkth. Në
turq. I. Safa Ustun, Istanbul 1996, f. 30-1.
[4] Araf, 12. Për komentin e ajetit shiko: Kutub, Sejjid, Fi Dhilalil
Kuran.
