Hermeneutika si disiplinë, në fillesat e saj, përcaktohet në kuptimin dhe ngjyresën e saj nga një përmasë para-filozofike. Kuptimi i parë shfaqet me një fill të qartë mitologjiko-fetar. Platoni ishte filozofi i parë që përdori në tekstet e tij fjalën hermenéia, nga ku rrjedh sot termi hermeneutikë. Ai përdor shpesh tek dialogjet e tij fjalën “hermenéia” por me kuptime të ndryshme. Kështu në varësi të kontekstit të çështjes të trajtuar tek dialogjet, ai përdor e termin me kuptime të ndryshme. Tek “Kratili”, paraqet etimologjinë e fjalës që rrjedh nga lajmëtari i perëndive “Hermesi”, ruajtësi apo mbrojtësi i komunikimit dhe ndërmjetësi me horizontin e të shenjtës, hyjnores. Ndërkohë tek “Simpoziumi” hermeneutika lidhet në mënyrë të hapur me artin e interpretimit të orakujve. Kjo fjalë konceptohet si interpretim i shenjave të dërguara nga perënditë përmes orakujve dhe poezisë.   Ndërkohë kuptimi i dytë shfaqet me një fill që përfshin letërsinë, më saktë, funksionin dhe rolin e poetëve. Tek dialogu “Ioni” termi përdoret në kontekstin e poezisë, ku poetëve të mirë i njihej detyra e interpretimit të mesazheve që u dërgonin perënditë, njerëzve. Në të vërtetë, ky kuptim i dytë duket më interesant pasi në një perspektivë të caktuar i afrohet më tepër kuptimit modern të termit “interpretim” duke përkufizuar me këtë rolin që kanë poetët në intepretimin e mesazheve të perëndive, pra poetët si aktorë që dëshifrojnë kuptimin e shenjave përmes një arti interpretativ. Kështu nga ky mendim i hermeneutikës shohim se Platoni vendos dhe thekson një rol të rëndësishëm ndërmjetësimi mes njerëzore dhe hyjnores, çka e shfaq edhe tek Simpoziumi. Kuptimi i tretë lidhet me një perspektivë gjuhësore të diskursit dhe logosit. Tek dialogu “Teti”, veprimtari hermeneutike lidhet më tepër me konceptin e logosit, veprimtarisë intelektive dhe arsyetimin diskursiv njerëzor por nga këndvështrimi i hermeneutikës moderne është më interesant vepra “Fedoni”.  Në këtë dialog edhe pa qenë i përdorur termi “hermenéia” Platoni trajton çështjet më domethënëse që vërtiten rreth marrëdhënies mes gjuhës së folur dhe përdorimit të shkrimit. Pikërisht ky kuptim i fundit duket se do të përcaktojë gjatë natyrën ekzistenciale të vetë hermeneutikës edhe në kohën e sotme. Në të vërtetë, këtu zë fill e përcaktohet natyra metodike dhe objekti që trajton hermeneutika. Kjo qasje e kahershme nis të theksohet fuqishëm nga Aristoteli që do të shënjoj fuqishëm kufijtë e saj, që në lindjen e gjenezën e kësaj disipline. Tek vepra Organoni, një nga veprat e tij themelore, ai ka titulluar një kapitull të tërë me titullin Perì hermenéias. Në nivelin teknik, edhe pse në një fazë embrionale, formësohet përherë një lloj rrethi hermeneutik metodik, ku hyjnë në marrëdhënie pjesët me tërësinë e tekstit. Megjithatë ky rreth hermeneutik është larg të qenit i shfaqshëm në një nivel ontologjik i cili do të lindte veçanërisht në trajtesat interpretuese të tekstit të zbulesës hyjnore dhe në veçanti në kontekstin stilistik të gjuhës së Kuranit.

Në këtë fazë të hermeneutikës kemi një ngushtim të objektit të saj që qëndron vetëm tek interpretimi i teksteve me vokacion fetar por kemi një zgjerim dhe një thellim të hermeneutikës brenda kontureve të këtij objekti. Mirëpo shtegu dhe zhvillimi i hermeneutikës për të universializuar rolin e saj nuk përbën një përpjekje me një drejtim të njëkahshëm dhe të pakthyeshëm. Në kulturën e mendimit islam ka ndodhur një proces me dy kahe ku në njërin kah ngushtohet roli zbatues i hermeneutikës si metodë dhe nga ana tjetër ajo zgjerohet nga kahu tjetër. Në të gjithë autorët myslimanë gjendet interpretimi figurativ i ajeteve të Kuranit i cili është shfaqur përmes termeve “te’vil” dhe “tefsir”.  Në interpretimin e ajeteve të Kuranit hermeneutika është shfaqur  në kuptimin e frazës, “të nxjerrësh në dritë”, pra të shfaqësh apo shpalosësh një kuptim të fshehur që gjendet në tekst.

Në artin kuranor hermeneutika dhe interpretimi metaforik i konteksteve të zbulesës është i pranishëm pothuajse në të gjitha kaptinat kuranore. Uji, shiu, mëshira e të Madhit Zot, ndoshta, janë shembujt më karakteristik të identifikimit hermeneutik të tekstit të zbulesës kuranore. Mëshira dhe Uji – pjesërisht edhe shiu – në Kuran janë në kuptimin e pandashëm. Bashkë me ta duhet të përfshihet dhe ideja e Zbulesës/tanzil, që literarisht ka kuptimin `të lëshuarit poshtë`. Zbulesa dhe Shiu janë të `lëshuarit poshtë` nga i GjithMëshirshmi, që të dyja në Kuran janë të përshkruara si `mëshirë`, dhe janë të përshkruara si `jetëdhënëse`.  Lidhja e ideve që shiu mund të jetë pjesë integrale e Zbulesës shfaqëse është aq e afërt me qëllimin ku Mëshira Hyjnore duke përshkuar botën materiale mund të arrij plotshmërinë e skajshme të Krijimit. Me këtë performim të ritit të katarzisit (abdestit) Mëshira Hyjnore shpalos indentifikimin e Vet në botën fizike, dhe me të njejtat valë të Mëshirës pastruese duke u kthyer prapa drejt Parimit, neve na kthen në origjinën tonë. Madje as Islami si `nënshtrim` nuk ka rezistencë ndaj ndikimit prej tërhjekjes së këtyre valëve.

Bashkëvajtja e  metodës historiko-gramatikore me atë alegorike, në hapësirën e kulturës dhe mendimit islam, vuri në dritë çështje të rëndësishme nga këndvështrimi i hermeneutikës, që dolën në fazën e mëpasshme të zhvillimit të mendimit hermeneutik. Mbi të gjitha mundësia për të dhënë një interpretim jo ngushtësisht letrar të tekstit, bëri të mundur që të përshtatej përmbajtja e tekstit ndaj një doktrine apo teorie.  Ky ndryshim krijon mundësinë logjike se të njëjtat tekste mund të kenë mënyra të ndryshme leximi duke vënë në dritë polisemantikën e vetë tekstit dhe të gjuhës. Pikërisht ndonëse në objektin e interpretimit hermeneutika pësoi një kufizim në shtrirjen e saj pasi u vendos tek interpretimi i teksteve fetare, në aspektin epistemologjik të saj, që lidhet me mënyrën sesi duhet interpretuar, u zgjerua dhe u përforcua më tej zgjerimi i ushtrimit të fushës së saj zbatuese. Fakti i dëshmimit të natyrës polisemantike të tekstit i jep për herë të parë hermeneutikës një qasje kritike duke pranuar rolin kryesor të subjektit interpretues dhe horizontit të tij në punën interpretuese. Ky përfundim i fundit është tejet themelor në shtrirjen e punës interpretative të hermeneutikës dhe në njohjen e rolit të subjektit si përcaktuesi thelbësor në procesin e interpretimit, në veçanti artistik të tekstit. Dhe si produkte të këtij përfundimi vijojnë të lindin interpretime alternative të teksteve të shenjta, nga, Farabiu, Ibn Sina, Gazaliu e deri tek Ibn Arabiu. Imunizimi i këtyre parimeve metametodike e zgjeronte hermeneutikën të futej brenda qerthullit të interpretimit të teksteve si një metodë dëshifrimi në nivelin kuptimor e semiotik.

Edhe sipas metodës tradicionale të të kuptuarit ashtu edhe sipas hermeneutikës bashëkohore, gjatë hyrjes në procesin e të kuptuarit nuk ka nevojë të flaken as paranjohuritë e as paragjykimet; madje një gjë e tillë është e pamundur. Edhe vetë përpjekja për të kuptuar duke shpëtuar nga paranjohuritë dhe paragjykimet është një paragjykim; pra, për t’i kuptuar gjërat siç duhet, njeriu duhet që të vërë në punë me vetëdije të plotë si historicizmin e vet ashtu edhe paragjykimet që janë produkt i tij. Sipas kësaj, është tradita ajo që e përcakton qenien tonë historike, që kahëzon veprimet dhe sjelljet tona. Përveç kësaj, tradita përbën një të kaluar që përcillet vazhdimisht duke u aprovuar. E kaluara si një kohë e shkuar e shpreh ndikimin e saj përmes traditave. Për këtë arsye, për të kuptuar një tekst nga e kaluara, lexuesi nuk duhet që të identifikohet me statusin historik të formuar brenda tekstit; nuk duhet që ta riformojë atë. Qëllimi i të kuptuarit të një teksti nuk është nxjerrja e të kaluarës në sipërfaqe, por trajtimi i tij sipas paragjykimeve të formësuara dhe të drejtuara nga tradita, e cila e përfshin edhe të kaluarën, edhe të tashmen – ndërtimi i një ure mes të kaluarës dhe të sotmes, mes tekstit dhe lexuesit dhe hedhja e hapit të parë në procesin e të kuptuarit.

Nëse recipienti përpiqet të kuptojë një tekst historik duhet që ta kapërcejë distancën mes vetes dhe tekstit, një largësi e cila nuk kapërcehet duke shkuar prapa. Ndërkohë duhet gjetur edhe pika e përputhjes mes të kaluarës dhe të sotmes. Në të njëjtën kohë duhet të ndodhë zhvendosja në të kaluarën dhe bartja e të kaluarës në të tashmen. Sipas Gadamer-it, të kuptuarit e pyetjes që i shtrojmë tekstit realizohet përmes pikëtakimit mes horizontit të së kaluarës dhe atij të së tashmes. Veprat ku ndodh më shumë përputhja dhe bashkimi janë veprat klasike. Në veprat klasike, përmes të cilave përcillet e kaluara dhe që reflektojnë traditën, interpretuesi nuk ka nevojë që të përpiqet për të kapërcyer largësinë historike, sepse është vetë vepra që e kryen këtë nëpërmjet përcjelljeve të vazhdueshme.

Një mundësi tjetër për intepretim artistik të tekstit të zbulesës është përfaqësuar përmes ujit të dy detrave në rrëfenjën e njohur të Musait a.s. dhe Hidrit as.. (Kuran 18:60-82). Këtu Pejgamberi Musai i thotë djaloshit që e shoqëronte: `Nuk do të pushojmë deri në vendin ku takohen dy detërat`. Ata vazdhojnë së ecuri për udhëtim të gjatë por u ndalën për pushim në një gurë, që me padijeninë e tyre, ishte mu ai vendi që ndan dy detërat. Djaloshi ulet për një moment të nxjerr ushqimin, kishte peshk të thatë, dhe nga shkaku se gjendeshin mu në vendin e takimit të `Ujërave të Jetës` , një pikël uji rigon në fakt tek peshku, me këtë për një moment peshkut i jepet jetë, kërcen në ujë dhe vazhdon së notuari në detë. Musai nuk e vërejti këtë e as djaloshi i hutuar nga djalli nuk e vërejti, bile as që ia përmendi Musait vendtakimin dhe vazdhuan udhëtimin. Musai pasi u ndjej i lodhur i sugjeron djaloshit të ndalet për bukë. Djaloshi me këtë rast i përmend se ushqimi u është harxhuar dhe i përmend për mrekullinë që i ndodhi në lidhje me peshkun. Këtu Musai kuptoi që guri do të duhej të kishte qenë `vendtakimi ku puqen detërat`. Kështu që ata u kthyen prapa, por tani aty gjetën `njërin nga robërit Tanë të cilit i kemi dhënë mëshirën nga Mëshira Jonë dhe dituri nga Dituria jonë`. Personi në fjalë nuk është i emërtuar në Kuran por shumica e komenteve Kuranore e asocojnë me Hidrin. Simbolika e këtij takimi mes Musait dhe Hidrit është paralele me simbolikën e puqjes së dy detërave. Deti i njelmët i kësaj bote është siç Musai, që paraqet diturinë ekzoterike, përderisa Ujërat e Jetës janë të personifikuar me Hidrin. Atij (Hidrit) Musai i tha: `A pranon të të shoqëroj që të më mësosh nga ajo që ti je i mësuar, me diturinë e drejtë e të vërtetë`. Ai tha: `Sigurisht ti nuk do të mund të kesh durim me mua`. `Si do të durosh për atë që nuk je i njoftuar!`. (Musai) tha: `në dhashtë Allahu do të shohësh që do të jem i durueshëm dhe nuk do të kundërshtoj ty për asgjë`. Ai (Hidri) i tha: `Nëse më shoqëron ti mua, atëherë mos më pyet për asgjë, derisa unë vetë të të tregoj për të`.  (Kuran 18:66-70).

Ato bashkërisht ja mësyen rrugës, Hidri i realizon tre akte të fshehta të mëshirës, kurse Musai sheh vetëm `skandalozitetin` e jashtëm të këtyre akteve, dhe përveç se aktet i dënon si të tilla, po ashtu lyp edhe arsyetimin e tyre. Për të tretën herë Hidri ndërpret shoqërimin e Tij me Musain dhe i sqaron domethëniet e të tri akteve në fjalë. Pra ky interpretim i jep një identitet hermeneutik një ngjarje të shprehur me artin kuranor. Në interpertimin e tekstit të zbulesës në kulturën islame, siç është rasti i mësipërm,   për herë të parë  inkuadrohen dy koncepte themelore: 1) atë të rrethit hermeneutik sipas të cilit për të kuptuar një tekst duhet t’i drejtohesh nyjeve të ndërsjellta mes pjesëve të tij dhe të tërës,  dhe; 2) atë të pashtershmërisë së procesit të interpretimit që vë në pah sesi  të kuptuarit e një teksti nuk mund të jetë kurrë përfundimtar. Praktikisht, në lidhje me parimin e parë, krijohet  e ashtuquajtura përmasë e përshpirtshmërisë në interpretimin e tekstit duke shprehur se teksti duhet cilësuar si një i tërë ku çdo pjesë duhet vënë në marrëdhënie me të tërën. Nga kjo del në dritë situata se të kuptuarit ndodh përmes një procesi rrethor apo rrethqarkullues në një zhvendosje të vazhdueshme nga e tëra tek pjesët e tij dhe nga pjesët tek tërësia e tij. Me fjalë të tjera, lipset që për të kuptuar pjesët e tekstit duhet t’i drejtohesh tekstit në tërësinë e tij duke pasuruar dhe konsoliduar shkallëshkallë pamjen e të tërës që më vonë të kuptohen më mirë pjesët e tij. Nga kjo, kuptojmë se procesi i të interpretuarit nuk përbën një proces të njëtrajtshëm linear dhe grumbullues por rrethqarkullues dhe përfshirjet apo pikëtakimet mes pjesëve dhe të tërës krijojnë një lojë të vazhdueshme dhe të paqëndrueshme që nuk mund të mbyllet kurrë. Nisur nga ky përfundim i fundit, Ibn Arabiu e universializoi në thellësi rolin zbatues metodik të hermeneutikës duke mbrojtur idenë se detyra e saj përbën një proces të pafundëm jo vetëm për nga shtrirja por edhe për nga thellësia e saj. Kështu puna hermeneutike lidhur me të njëjtin tekst është një detyrë e pafundme dhe që nuk mund të përmbyllet plotësisht. Me këtë, ai pranon tërthorazi se natyra interpretuese e tekstit nuk rrjedh nga vetë natyra fizike e tekstit (që është e fundme për nga numri i faqeve) por nga natyra përherë në ndryshim  e horizontit të subjektit interpretues. Me të vërtetë ky është një përfundim i madh dhe një nga konkluzionet që shërben si parim thelbësor ekzistencial në përpjekjen për të universializuar dhe përvijuar plotësisht hermeneutikën jo vetëm në kontekstin e teksteve të diciplinave të shpirtit, por edhe në ato lëndore.