Category: 2022

Mund të them se shpirtërorja e njeriut bashkëkohor, në përgjithësi, dhe të rinjtë, në veçanti, janë sot në një krizë të madhe. Jetojmë në një kohë të rikthimit të paganizmit të vjetër, në një kohë diktature të vlerave relative e jo absolute, në një kohë të subjektivitetit dhe liberalizmit të theksuar.

Shkruan: Metin IZETI, Tetovë

Vështirësitë që përjeton një njeri bashkëkohor janë të ngjashme me vështirësitë e një udhëtari që udhëton nëpër shkretëtirë. Në rrugë nuk ka asnjë sinjalistikë të sigurt, ato janë mbuluar papritur me rërë, temperatura ndryshon në mënyrë drastike shumë shpejt: ditë të nxehta dhe net të ftohta, pak ujë dhe shumë rreziqe që i kanosen karvanit.

Problemi themelor i njeriut bashkëkohor është lufta për pavarësi dhe liri të skajshme, dëshira për t’u çliruar sa më shpejt. Autoritetet mbrojtëse, familjet, shkollat, faltoret, mjedisi, në përgjithësi, po sulmohen ashpër në këtë luftë. Megjithatë, duke qenë se liria është në thelb kërkuese dhe kërkon përgjegjësi të madhe nga çdo individ, shpesh është një barrë e tepërt dhe, si rrjedhojë, shumica frikësohen dhe ikin diku në mënyra të ndryshme. Më së shpeshti ikja është në automatizëm, destruktivitet, protestë dhe konformizëm. Gjithë kjo duhet pasur parasysh kur flitet për përshpirtshmërinë, sepse shpirtërorja është e bashkuar me dëshirat, nevojat, frikën dhe pritshmëritë e mëdha.

Është fakt se përshpirtshmëria është lënë pas dore dhe neglizhohet nga shumë njerëz sot, si edhe vlera më e nevojshme e njeriut në rrugën e tij drejt qëllimit përfundimtar për të cilin ai u krijua, që është takimi me Zotin dhe qetësia e përjetshme e cila ka natyrë shpirtërore. E kam fjalën për shpirtërinë, e cila duhet të jetë forca lëvizëse në luftën për realizimin e idealeve të përjetshme dhe vlerave të pashkatërrueshme. Si person, njeriu është një tërësi unike, integrale e përbërë nga katër dimensione themelore: fizike, emocionale, sociale dhe shpirtërore. Njeriu është një qenie trupore dhe kjo do të thotë se ai u nënshtrohet ndryshimeve, plakjes, sëmundjes, sjelljes instinktive dhe, së fundi, vdekjes. Njeriu është, gjithashtu, një qenie emocionale, që do të thotë se ai mbart brenda vetes botën e së kaluarës së tij, përvoja të ndryshme emocionale të dhimbshme dhe të këndshme që e shtyjnë atë në veprim. Njeriu është, gjithashtu, një qenie shoqërore, që do të thotë se nëse ai dëshiron të zhvillohet normalisht në një personalitet të plotë, duhet të dijë të komunikojë mirë dhe pjekur me njerëzit e tjerë dhe të krijojë marrëdhënie të mira ndërpersonale. Së fundi, njeriu është gjithashtu një qenie shpirtërore. Falë dimensionit të tij shpirtëror, njeriu është i lirë dhe ka një ndjenjë lirie, ndonëse të kufizuar, por gjithsesi liri. Sipas dimensionit shpirtëror, njeriu ka një arsye që e kërkon të vërtetën. Ai ka një zë të ndërgjegjes, përmes së cilës mund ta dëgjojë zërin e të Vërtetës. Falë dimensionit të tij shpirtëror, njeriu ka vullnet të lirë dhe prandaj është përgjegjës për veprimet e tij.

Dimensioni shpirtëror i personit njerëzor dëshmon se njeriu ka aftësinë për të tejkaluar botën shtazore. Kjo aftësi konsiston në aftësinë për ta kuptuar natyrën e gjërave përmes koncepteve. Falë kësaj fuqie, njeriu mund të kapërcejë “këtu dhe tani” në mënyrë që të mund të perceptojë dhe të kërkojë vlera shpirtërore. Falë dimensionit shpirtëror, njeriu mund të besojë, të shpresojë, të dijë, të kërkojë, të dojë dhe të përjetojë se është i lirë. Liria e përjetuar në këtë nivel përfshin përgjegjësinë ndaj botës, ndaj të tjerëve dhe ndaj Zotit. Shpirtërorja është, me pak fjalë, hapja e njeriut ndaj Absolutit. Absoluti është padyshim Zoti, pra, dashuria, mirësia dhe bukuria më e madhe. Përshpirtshmëria është në thelb një përvojë e përjetimit të Zotit. Një njeri shpirtëror e ndjen Zotin, e zbulon Atë dhe e do Atë në të gjitha gjërat. Çdo qenie njerëzore është nga natyra edhe një qenie shpirtërore. Ai është një qenie shpirtërore-fizike. Është një tërësi integrale që përmban fiziken, që do të thotë materialen, të vdekshmen, kalimtaren, kontingjenten dhe atë shpirtëroren, që do të thotë, thjesht, të pavdekshmen, të përjetshmen…

Dimensioni shpirtëror i natyrës njerëzore, i cili e drejton ekzistencën tonë përpara Zotit, aktivizohet kryesisht në adhurim dhe forma të tjera të lutjeve dhe meditimit. Në meditim ne zbulojmë vullnetin e Perëndisë dhe vendin e këtij plani në jetën tonë. Nëpërmjet meditimit ne hyjmë në një atmosferë komunikimi të vërtetë e të thellë me Zotin. Ndjenjat na shtyjnë drejt veprimit dhe përshpirtshmëria na udhëheq dhe na tregon qëllimin përfundimtar për të cilin jemi krijuar. Jeta shpirtërore ose e brendshme bazohet në të qenit dhe jo në pasjen. Ajo është e bazuar në atë që është njeriu dhe jo në atë që ka, do të kishte thënë Niçe. Jeta shpirtërore është një jetë në lirinë e vërtetë të dhënë nga Vullneti Hyjnor. Çdo gjë që mundëson dhe rrit lirinë metafizike e forcon jetën shpirtërore të njeriut. Përshpirtshmëria e vërtetë në realitet nënkupton të kuptuarit dhe organizimin e përhershëm të sistemit të vlerave personale, duke filluar nga vendimi i jetës në rrugë të Zotit dhe në projektin e jetës që Ai ofron për çdo qenie njerëzore. Në këtë kuptim, mund të thuhet se të menduarit për përshpirtshmërinë është edhe të menduarit për identitetin e vërtetë besimor.

Sot, në fillim të shekullit të 21-të, ne jetojmë në një epokë të shoqërisë postmoderne të shënuar nga sfidat e saj të veçanta. Këto janë mbi të gjitha: emocionaliteti i tepërt dhe i theksuar, liberalizmi, relativizmi, subjektivizmi… Me një fjalë, sot mbizotëron diktatura e kulturës narcisiste të jetës dhe e sjelljes së përgjithshme. Kultura e përmendur narcisiste po përhapet në mënyrë shumë agresive nëpër mjetet e komunikimit masiv (TV, film, internet, media e shkruar) dhe viktimat janë kryesisht të rinjtë, pasi nuk kanë ende qëndrime të forta. Ata janë të ndikuar shumë nga rrymat moderne ideologjike dhe një kulturë narcisiste që kërkon të formësojë në tërësi jetën personale dhe shoqërore të njerëzve. Kjo do të thotë se edhe feja dhe kultura sfidohen dhe ndikohen shumë nga kultura narcisiste e shoqërisë postmoderne. Sipas konceptit të këtij religjioziteti ose kulture, koncepti i shpirtërisë nuk i referohet një takimi me Zotin transcendent me plotësi të dashurisë, por një përvoje të shkaktuar nga adresimi i vetvetes, një ndjenjë uniteti me universin, një ndjenjë që e mbyt individualitetin në oqeanin e gjerë të Qenies. Ky religjiozitet, në botën e sotshme, shprehet nëpërmjet meditimit dhe përvojave gjimnastike të feve të lindjes së largët. Rruga e pastrimit në këtë koncept meditimi nuk bazohet në vetëdijen për mëkatin dhe pendesën, por në vetëdijen e fatkeqësisë nga trupëzimi që duhet të kapërcehet duke u zhytur në një Tërësi. Ndritja arrihet me njohje dhe të gjitha teknikat dhe metodat e arritjes së këtij qëllimi janë ekskluzivisht “nga poshtë”, d.m.th. në thelb janë përpjekje njerëzore nga një person që përpiqet ta arrijë pastrimin. Ndryshe nga kjo pikëpamje, e cila e dhunon realitetin njerëzor, mënyra e përshpirtshmërisë islame për t’iu afruar Zotit bazohet në obligimet e detyrueshme dhe të qarta si dhe në ibadetin shtesë në rrugëtimin dashuror drejt Zotit. Lutja, më drejt namazi, si i obliguar, dhe zikri, si ibadet shtesë, në përshpirtshmërinë islame nuk është një akt vetëpërsiatjeje dhe zbrazjeje të vetes, por është një dialog që përfshin një qëndrim kthimi në drejtim të origjinës dhe Zotit.

Përshpirtshmëria e vërtetë, mbi të gjitha, duhet të jetë teocentrike. Kjo do të thotë se Zoti është burimi dhe kulmi i gjithë jetës shpirtërore. Ndryshe nga spiritualiteti okultist i postmodernizmit, ku shpesh një realitet laik (si suksesi financiar ose sportiv) ka zënë vendin e Zotit, dhe njerëzit më pas e adhurojnë atë, përshpirtshmëria e vërtetë islame beson se Zoti është burimi i të gjitha të mirave, se Ai është Krijues i gjithçkaje që është e dukshme dhe e padukshme dhe, si i tillë, Zoti mbetet qëllimi përfundimtar i të gjitha dëshirave njerëzore për lumturinë e vërtetë. Vetëm Zoti mund ta bëjë jetën e njeriut kuptimplotë deri në fund. Lutja, stërvitja shpirtërore dhe zikret e ndryshme ,në të cilat formohet dhe shprehet përshpirtshmëria islame, duhet ta kenë gjithmonë parasysh se teocentrizmi është shenja e parë dhe më e rëndësishme e përshpirtshmërisë së pjekur islame. Kjo manifestohet duke i përmendur emrat e bukur të Allahut xh.sh. gjatë zikrit dhe me këtë duke u bërë i vetëdijshëm për praninë e vazhdueshme të Zotit. Përshpirtshmëria teocentrike nuk pret kryesisht që Zoti t’i përmbushë dëshirat tona, por pyet veten se çfarë mund të bëj unë për ta përfituar kënaqësinë e Zotit, më drejt që ta kuptojmë se çfarë pret Zoti nga ne. Ose, me fjalë të tjera, nëse Zoti është i pari në jetën e një personi, atëherë çdo gjë tjetër është në vend. Dhe, nëse Zoti nuk është në vendin e parë në jetë, atëherë gjithçka tjetër është në vendin e gabuar. Gjithashtu edhe shumë ajete të Kur’anit dhe hadithe të Pejgamberit a.s. e theksojnë se shpirtërorja e vërtetë duhet të jetë teocentrike, domethënë se Zoti duhet të jetë në qendër të vëmendjes dhe devotshmërisë.

Nga ana tjetër, Allahu xh.sh. e ka paraqitur mundësinë e afërsisë me Të nëpërmjet traditës konstituive, sunetit të Pejgamberit a.s.. Pejgamberi a.s. është i zgjedhuri i fundit i Zotit i dërguar për njerëzimin. Allahu xh.sh. e shtroi udhën e shpëtimit në këtë dhe në botën tjetër me shembullin e Pejgamberit a.s.. Përshpirtshmëria islame në qendër të jetës, devotshmërisë, përkushtimit dhe vepërmirësisë e ka personin metafizik të Pejgamberit a.s..Veçanërisht, të rinjtë kanë nevojë për personalitete të forta dhe modele me të cilët do të donin të identifikoheshin në procesin e plotnisë të tyre në nivel psikologjik dhe shpirtëror. Të rinjtë janë të hapur ndaj idealeve të mëdha. Ata janë veçanërisht të impresionuar nga personalitete të forta që janë të gatshëm ta sakrifikojnë veten për besimet e tyre dhe vlerat që promovojnë. Personaliteti më ideal për t’u identifikuar me idealet është personi i Pejgamberit a.s.. Në ambientin e përshpirtshmërisë së vërtetë islame duhet pritur që disa të vendosin për një përgjigje shpirtërore ndaj thirrjes së Zotit, domethënë të dëshirojnë ta ndjekin Pejgamberin a.s. si mikun e tyre më të mirë. Pejgamberi a.s. është një personifikim i të vërtetës që i kapërcen të gjitha mendimet dhe dallimet njerëzore. Freskia e tij e vërtetë është e pastër dhe e thellë, e thjeshtë dhe e përjetshme dhe çdo njeri që e përjeton atë në brendësinë e tij ndjehet i gjallë shpirtërisht dhe psikologjikisht. Me ndjekjen e shembullit të Pejgamberit a.s. njeriu përfiton një zemër të re dhe një frymë të re. Kjo e vërtetë nuk ndryshon. Rrethanat e botës dhe rrethanat e jetës mund të ndryshojnë, por ka diçka që mbetet gjithmonë e pandryshuar te njeriu, është freskia e personalitetit të Pejgamberit a.s. për njeriun dhe është e vërteta për njeriun që ai na e kumton.

Përshpirtshmëria e vërtetë dhe e frytshme duhet të jetë e bazuar në diskursin e vërtetë kuranor. Allahu xh.sh. na flet nëpërmjet fjalëve të tij të shkruara në Kur’anin fisnik. Është e detyrueshme që ta formojmë përshpirtshmërinë tonë me mendime të devotshme që do t’i bazojmë në Librin e shpallur të Zotit. Kur’ani fisnik duhet të jetë përmbajtja kryesore e të gjitha meditimeve tona dhe e gjithë përvojës sonë shpirtërore. Në formimin e përshpirtshmërisë së të rinjve duhet t’ua paraqesim Kur’anin në një mënyrë tërheqëse dhe të pranueshme, si librin më të mirë që jep udhëzimet e duhura për një jetë të frytshme dhe kuptimplote, si një thesar të fshehur që ne e zbulojmë lehtësisht kur hyjmë në thellësinë e kuptimit të mesazhit të fjalëve të Zotit. Të rinjtë duhet të ndihmohen që ta përjetojnë dhe pranojnë fjalën e Perëndisë, Kur’anin, si bukën e përditshme për shpirtrat e tyre. Para së gjithash, ata duhet ta kenë Kur’anin me vete ose, të paktën, në shtëpitë e tyre. Më pas, është e nevojshme që të rinjtë të ndihmohen ta bëjnë zakon të lexojnë Kur’anin në baza ditore. Për të krijuar një zakon të mirë, mjaftojnë vetëm disa minuta leximi i ajeteve të Kur’anit, por që ai të jetë i rregullt. Çdo lutje e zakonshme, veçanërisht meditimi, duhet të fillojë me leximin e Kur’anit.

Shpirtëria, për nga natyra, duhet të jetë soditëse. Për ta përjetuar Zotin, njeriu vërtet duhet të pendohet, të tërhiqet në vetmi, në heshtjen e zemrës të besojë në praninë e Zotit dhe t’i dorëzohet dashurisë hyjnore. Pejgamberi a.s., duke qëndruar në shpellën Hira, na dha një shembull se si të tërhiqemi nga bota dhe të flasim me Krijuesin në vetmi. Përpara çdo vendimi të rëndësishëm, Pejgamberi a.s. tërhiqej në vetmi, në lutje dhe pastaj, pas analizës serioze dhe konsultit me miqtë e tij, e sillte vendimin.

Përshpirtshmëria e vërtetë islame duhet të jetë kontemplative, por gjithashtu duhet të jetë dinamike dhe aktive. Shpirtëria e vërtetë duhet ta ndryshojë atë që lutet dhe botën në të cilën ai person jeton. Nëse përshpirtshmëria jonë nuk na ndryshon, atëherë ne duhet të ndryshojmë shpirtëroren tonë. Afërsia e vërtetë me Zotin dhe një takim autentik me Zotin rezulton në një dëshirë të vërtetë për të qenë njerëz të rinj, për ta ndryshuar veten dhe botën e padrejtë në të cilën jetojmë. Për të hyrë në jetën e përjetshme, është e nevojshme ta duam Zotin me gjithë qenien, e kjo do të thotë me zemër dhe mendje, dhe krijesat t’i dashurojmë për hirë të Zotit. Domethënë, bëhet fjalë për vertikalen që e lidh njeriun me Zotin dhe horizontalen që e mban në unitet me njerëzit. Që njeriu të jetë i lumtur ta përmbushë vullnetin e Zotit dhe të hyjë në jetën e përjetshme, ai duhet të realizohet në sistemin koordinativ të vertikalitetit me Zotin dhe horizontalitetit me njeriun. Përshpirtshmëria e vërtetë islame, me soditjen e saj, e tërheq forcën e tij në lumturi bashkë me Zotin.

Përshpirtshmëria, e domosdoshme për rininë e kohës sonë, duhet ta ruajë lidhjen e tij me traditën konstituive islame dhe duhet të jetë e hapur ndaj zhvillimeve bashkëkohore. Ashtu si njeriu që e ka historinë e tij personale, ashtu e ka edhe historinë e tij kolektive. Besimi dhe tradita na ka formësuar shpirtërisht dhe kulturalisht. Vetëdija kolektive e jonë është shënuar dhe e mbushur me frymën islame, ndërsa aktualiteti është realitet të cilin duhet ta absorbojmë dhe ta mbjellim në fushat e jetës sonë në të tashmen dhe të ardhmen.

Shpirtërorja e njeriut bashkëkohor në përgjithësi dhe të rinjtë, në veçanti, mund të them se sot janë në një krizë të madhe. Ne jetojmë në një kohë të rikthimit të paganizmit të vjetër, në një kohë diktature të vlerave relative e jo absolute, në një kohë të subjektivitetit dhe liberalizmit të theksuar. Është e vështirë të jesh dhe të qëndrosh shpirtëror në një atmosferë të tillë. Rrethanat e jashtme sot nuk janë të favorshme për besimin dhe shpirtërinë e vërtetë. Përshpirtshmëria autentike islame dëshiron të ndërtojë njerëz të lirë dhe të përgjegjshëm, të cilët do të bëjnë jetë kuptimplote, të cilët do ta vënë Perëndinë të parin në jetën e tyre dhe do ta duan njerëzimin si veten e tyre. Sot, përshpirtshmëria reale islame është e rrezikuar shumë nga “shpirtërorja” e epokës së re, e cila mund të përkufizohet si një supermarket i ofertave të ndryshme shpirtërore, ndërsa shumica e tyre e kanë relativizimin e tyre të Zotit dhe absolutizimin e njeriut. Në përgjithësi, mund të thuhet se vetia e shpirtërisë postmoderne është ta relativizojë absoluten dhe ta absolutizojë relativën. Pikërisht në këtë situatë përshpirtshmëria e bazuar në dashurinë ndaj Zotit, e shprehur nëpërmjet ibadeteve të detyrueshme dhe shtesë, meditimi duke u bazuar në ajetet e Kur’anit, veprimi duke u bazuar në përvojën e Pejgamberit a.s. dhe miqve të Zotit pas tij, është mënyra e vetme e pastrimit dhe shpëtimit nga traumat e kohës sonë dhe mënyra e inkuadrimit në hapësirën e lumturisë metafizike…

Lloji më i përhapur dhe më i thjeshtë i fetarisë në shoqërinë njerëzore është fetaria që e pret kundërvlerën e veprave morale me shpërblime të kësaj dhe botës tjetër. Logjika e kësaj fetarie është e njohur për të gjithë.

Shkruan: Metin IZETI

Një nga dëshirat kryesore të njeriut është të jetojë dhe të komunikojë me njerëz të mirë dhe, gjithsesi, të qëndrojë sa më larg nga njerëzit e ligë dhe të këqijat shoqërore. Kjo karakteristikë është e lindur tek njeriu. Si rrjedhojë, gjithnjë gjatë historisë së mendimit dhe veprimit shoqëror të njeriut në faqen e dheut janë parashtruar dhe analizuar pyetjet: Çfarë është një “njeri i mirë”?; Cilat janë kriteret morale sipas të cilave e bëjmë vlerësimin e njerëzve në shoqëri?.

Çdo brez i ri kërkon përgjigje për këto pyetje, duke ndërtuar vlerat në të cilat individi zhvillohet dhe ndihet në harmoni dhe paqe me shoqërinë. Nuk ka dyshim se klasifikimet të cilat janë bërë gjatë periudhave të ndryshme nuk janë absolute. Ata i kanë avantazhet dhe disavantazhete tyre. Por, ama, të gjitha i kanë të ngërthyera në vetë natyrën dhe motivimin e kohës dhe mendimit zotërues në të.

Në antropologjinë kulturore, të kultivuar në veprat e mendimit Islam të spektreve të ndryshme, si filozofike, sociologjike, hermeneutike, etike, estetike, paraqitet një pasqyrë e tipologjisë së fetarisë të njerëzve dhe trajta e veprimit të tyre shoqëror. Qëllimi, në analizën e fundit, i të gjitha këtyre qasjeve është arritja deri tek qenia morale, si pasojë e ndjekjes së rregullit hyjnor në shoqëri. Është fakt se tipat e ndryshëm të njerëzve fetarë i ngërthejnë në vete karakteristikat e llojeve të ndryshme të fetarisë dhe ata nuk mund të ndahen në trajtë shumë të prerë. Por, ama, diversiteti i manifestimeve të fetarisë tek njerëzit dhe përvetësimi i një strukture të caktuar hap mundësinë e rritjes së një personi në drejtim të adoptimit të vetëdijshëm të manifestimeve të caktuara, gjë që ndikon në zhvillimin e mirëkuptimit dhe, në raste të caktuara, edhe të refuzimit të vetëdijshëm ose të papranueshmërisë së tjetrit. Vetëdija dhe kuptimi real i tipologjisë fetare dhe i njerëzve me koncepte të ndryshme e zhvillon aftësinë për të ndihmuar një fetar të jetë fleksibil në botën bashkëkohore, që cilësohet me ritëm të shpejtë, t’i kthejë konfliktet e padiskutueshme në dialog, të gjejë harmoni me botën dhe në veten.

Fetaria harxhuese

Lloji më i përhapur dhe më i thjeshtë i fetarisë në shoqërinë njerëzore është fetaria që e pret kundërvlerën e veprave morale me shpërblime të kësaj dhe botës tjetër. Logjika e kësaj fetarie është e njohur për të gjithë. Koncepti moral i fetarisë harxhuese është krijimi i një shoqërie që i mundëson individit lumturinë. Kjo lumturi është e këndshme dhe e dobishme nga aspekti i përgjithshëm i harmonisë shoqërore, por, ama, ndërtimi i gjenit religjioz në këtë përmasë është i vështirë. Kjo ide e fetarisë është e padurueshme për ndërtimin e tipit moral, pasi një person i tillë shpreson të gjejë një kundërvlerë për çdo veprim të tij dhe kjo i shkakton siklete në rastet kur nuk takohet me shpërblimet e dëshiruara. Pikërisht për këtë ky koncept, veçanërisht në filozofinë morale islame, konsiderohet si “fetari me kusht”, pasi një person i tillë beson se avantazhet janë kryesore dhe ata janë më të rëndësishmet dhe motivi i vetëm për sjellje morale. Krahas përmasës së dobët ideore, fetaria harxhuese i ka edhe avantazhet e veta, pasi ajo çon në një qëllim, sukses dhe në lumturi të individit. Lumturia e këtij personi është e bazuar në arritjen e famës, pasurisë, mirëqenies familjare dhe është fakt se të gjitha këto janë vlera shoqërore. Fetari i tillë dëshiron të fitojë sa më shumë për veten e tij, por ama në shoqërinë ku jeton përpiqet t’i prodhojë lehtësimet ku mund të realizohen këto dëshira të tij. Si pasojë, një person i tillë mund të jetë i dobishëm shoqërisht, i këndshëm në komunikim dhe një familjar i mrekullueshëm i cili është aktiv në shoqëri. Këto cilësi të tij mund të jenë shkak për transformime progresive dhe ide të ndritura, pasi vendosmëria e tij bazohet në besimin se koncepti i tij është i drejtë.

Problemi kryesor i fetarisë harxhuese është (mos)zbatimi i rregullave morale në ndryshimet shoqërore dhe në situata të reja. Fetari i tillë është i ngurtë në formën zbatuese të rregullave dhe nuk është në gjendje ta ndryshojë veten në kuadër të ndryshimeve pozitive shoqërore. Koha është e vetmja gjë që nuk mund ta kontrollojmë, nuk mund ta ndalojmë ose ndryshojmë. Rrjedh në rrjedhën e saj dhe kalon pa marrë parasysh se çfarë qasje kemi ne për të. Nëse e shikojmë në mënyrë objektive, koha është një sasi e matshme. Ne mund ta shohim atë si të kaluar, të tashme dhe të ardhme, ndërsa ritmi i saj është gjithmonë i njëjtë. Por, nëse kohën e shikojmë në mënyrë subjektive, gjithmonë mund ta modifikojmë ndryshe – në varësi të asaj që bëjmë, ku jemi dhe me kë jemi. Pikërisht për këtë tradita perenniale dhe universale e Islamit na mundëson qe rrjedhën e zakonshme të kohës ta vendosim në shtratin e rregullit të preferuar nga Krijuesi. Kryemjeshtri i këtij shtrati të lumit të kohës është personi universal dhe metafizik i Pejgamberit a.s.. Ai duhet të jetë heroi kryesor i personit, familjes dhe komunitetit.

Fatkeqësisht, në kohën dhe shoqërinë në të cilën jetojmë, si pasojë e konceptit harxhues fetar, po tentohet që vlerat e përgjithshme islame të interpretohen si vlera private ose si vlera të bazuara në ekskluzivitet ndaj të tjerëve, gjë që nuk është e vërtetë. Vlerat që Islami i ka dëshmuar në botë nuk kanë të bëjnë vetëm me ne dhe as që ne si myslimanë nuk kërkojmë ndonjë privilegj nëpërmjet tyre, por dëshira është që t’i paraqesim si mundësi për rindërtimin e personalitetit të mirëfilltë të njeriut në botë. Pikërisht kjo është bukuria dhe fuqia e Islamit. Pra, çdo gjë që është e mirë dhe e ndershme, e bukur dhe fisnike, është e vlefshme për ne dhe ne e mbështesim atë me të gjitha forcat tona, pavarësisht se kush është pas saj. E pra, kushdo që e ka bërë, nëse e ka bërë mirë, nuk duhet të hezitojmë ta themi, por gjithsesi se kemi të drejtë të shprehim edhe qëndrimet tona fetare islame se si mund të bëhet mirë ajo që nuk është mirë. Ne nuk jemi për të mirën private. As nuk duhet të mbrojmë vlerat që jetojmë dhe të shpallim marrëdhënie të tjera sikur të ishin vlera dhe interesa private për një grup të kufizuar njerëzish. Është shtrembërim i realitetit nëse mendohet se ne besimtarët përfaqësojmë diçka që nuk ka të bëjë me të mirën e gjithë shoqërisë dhe të gjithë qytetarëve, gjë që është krejtësisht e gabuar. Ose të supozohet se vlerat fetare islame i dëshmojmë si vlera private ose si vlera të bazuara në ekskluzivitet ndaj të tjerëve, gjë që nuk është e vërtetë.

Përkundrazi, myslimani duhet të jetojë në të tashmen, por duke e rindërtuar realitetin e qetësisë shpirtërore sipas paradigmës së traditës konstituive pejgamberike. Kjo nuk do të thotë ta injorosh të tashmen ose të harrosh jetësimet e traditës në të kaluarën, por do të thotë të jetosh si mysliman duke e analizuar pa paragjykime të kaluarën, por edhe të tashmen. Mendja jonë është programuar për të menduar dhe vepruar në një mënyrë të caktuar dhe na mundëson që të sjellim të gjitha në jetën tonë tani dhe ne jemi ata që mund të lejojmë dhe të kontribuojmë që tradita konstituive pejgamberike të rindërtohet përsëri tani dhe duke e ruajtur konceptin e përgjithshëm për të tashmen.

Zbatimi i rregullave të përgjithshme nuk varet nga situata relative. Meqenëse situatat janë pafundësisht të ndryshme, rregullat e moralit janë të përjetshme dhe nuk e durojnë relativitetin. Kjo është kështu, pasi në praktikë një relativizëm i tillë mund të çojë në imoralitet të plotë. Si pasojë, koncepti kryesor i fetarisë harxhuese, që është pritja e kundërvlerës, mund të çojë në harrimin e të gjitha llojeve të mirësjelljes dhe, si pasojë, situata dhe përfitimet personale të lejojnë lehtësisht të shkelë të drejtat e të tjerëve. Si pasojë, rregullat ideale janë të lartësuara dhe mund të mishërohen; nuk lejojnë rënien në ekstreme antisociale dhe e dëbojnë egoizmin që të mos shqetësohemi me kërkesa të pamundura.

Nëse fetaria është e orientuar nga filozofia konsumeriste, dëmtohet imazhi i personit aktiv fetar, natyra reale e veprimtarisë shpirtërore dhe pragmatika shoqërore shndërrohet në arsyetim për veprimet e gabuara, që mund të rezymohen si lumturi personale, individualizëm, relativizëm dhe vetëpërqëndrim ekstrem.

Fetaria konformiste

Konformizmi, në përgjithësi, por edhe në fetari, është një ves i cili është i gatshëm të bëjë marrëveshje me padrejtësitë e botës. Konformizmi fetar synon që fetaria të mos përplaset në mjedisin dhe rrethin, i cili në rastet më ekstreme mund të jetë edhe antifetar dhe pengues i vlerave fetare. Nëse njerëzit e tillë lihen pa mbështetjen e opinionit të gjerë publik, ata janë në gjendje ta tradhtojnë edhe veten. Shembull tipik i një fetarie të tillë është personi i cili dëshiron të futet ose të shoqërohet me një elitë të caktuar shoqërore, krahas asaj që idetë mbështetëse të asaj elite përplasen me rregullat bazike fetare. Morali i konformistit fetar varet nga miratimi dhe dënimi i të tjerëve dhe është shumë i lehtë për t’u ndikuar. Ai nuk ka autonomi morale dhe bindja e brendshme, ndjenja e përgjegjësisë së tij, është e konstruktuar keq. Grupi shoqëror, që ka fuqi udhëheqëse ose materiale, është burim normash dhe idesh morale, ndërsa ai vetë përpiqet që parimet e fetarisë t’i përshtatë me idetë dhe sjelljet e tyre. Frika kryesore e këtij koncepti është mospjesëmarrja në eventet udhëheqëse ose edhe zbavitëse të shoqërisë. Shkeljet, që në këtë rast i bëhen parimit fetar, i konsideron si ngjitje në hapësirën e dukshme të shoqërisë dhe krijim i publicitetit. Ky lloj i fetarisë mund të konsiderohet edhe si “fetari e kabaresë”. Kjo frikë është qesharake për një njeri që ka personalitet të zhvilluar, pasi të kërkosh një vetë-mjaftueshmëri të tillë nga të gjithë dhe gjithçka është shumë jopjellore në të gjitha aspektet, kjo pasi që lumturia personale preferohet nga marrëveshja universale; përshtatja me vlerat dominuese konsiderohet mënyra më e mirë e përmirësimit të pozitës shoqërore dhe motivi kryesor është të pranohet gjithçka që del në plan të parë në shoqëri.

Sa i përket ndërgjegjes fetare, ky person është pasiv, sepse të gjitha rregullat e sjelljes së tij janë të përshtatshme për tëhuajësim dhe tjetërsim nga gjeni real njerëzor dhe fetar. Kriteri i tij është veprim për hatër ose për t’ia bërë qefin dikujt. Nëse fetari harxhues beson se të gjithë njerëzit janë të ngjashëm me të, konformisti fetar dëshiron që ai të jetë i ngjashëm me të gjithë. Konformizmi fetar i rrënon motivet për thellësi morale dhe i hap greminat e degjenerimit fetar dhe shoqëror të njeriut.

Vlera kryesore morale e konformistit fetar është koncepti i “tolerancës” dhe “bashkëjetesës » së rrejshme. Tolerancë dhe bashkëjetesë në dëm të parimeve personale dhe zëvendësim me të tilla që janë në kundërshtim me gjenin origjinal fetar. Në kohët e fundit ne jemi të përballur shumë shpesh me një tip të tillë fetar, i cili në emër të tolerancës dhe bashkëjetesës është në gjendje t’i sakrifikojë parimet bazike fetare, por edhe degjenerimet t’i shikojë si të përshtatshme.

Islami e preferon dhe e mbështet fuqishëm mirëkuptimin dhe respektin ndaj tjetrit, veçanërisht kur bëhet fjalë për bashkëjetesën, por kjo nuk do të thotë që me këtë veprim të shkelen parimet dhe rregullat fetare vetëm e vetëm për të qenë joshës për jofetarët ose për shtresën e pushtetarëve, pasanikëve, madje edhe të një pjese të «intelektualëve» që fenë e shohin si «koncept të prapambetur» ose si çështje individuale. Koncepti i laicitetit të sforcuar dhe ndjekësit e tij kërkojnë një fetari të tillë konformiste, e cila do t’i arsyetojë sjelljet shoqërore edhe nëse janë në kundërshtim të plotë me parimet fetare. Unë mund ta kuptoj që personi të ketë një mendim të tillë për fenë, por assesi nuk mund ta kuptoj dhe ta arsyetoj ta bëjë këtë në emër të fesë. Feja i ka parimet e veta morale dhe ata nuk e durojnë dhunën e arsyes praktike të një periudhe të caktuar.

Fetaria fisnike

Feja, në esencë, është një fisnikëri e trashëguar nga e përtejmja. Dinjiteti fetar është trashëgimi në të cilën ne kemi hisen tonë si fëmijë të Ademit a.s. dhe Havasë. Ndryshimet shoqërore nuk duhet të jenë shkak që ne ta mohojmë këtë trashëgimi të pastër nga babai jonë. Fetaria fisnike e ngërthen në vete sjelljen morale si domosdoshmëri të gjenit njerëzor. Njeriu është fetar dhe, si rrjedhojë e fetarësisë së tij, i moralshëm dhe ky është predestinim i tij që nga shkelja në tokë. Ky koncept i fetarisë është paqëdashës, ka synime për mirëqenie në shoqëri, por nga ana tjetër është pak i mbyllur në vete. Në një mënyrë e kundërshton, për veten, rregullin publik në rastet kur nuk pajtohet me ndërgjegjen e tij. Si rrjedhojë, paraqiten fenomene antisociale dhe ata janë të pashmangshme në këtë koncept. Një orientim i tillë është individualist ose grupor. Çështjet fetare i shikon vetëm nga aspekti i tij dhe i grupit që i takon dhe të njëjtat i përjashton nga morali i përgjithshëm. Në këtë rast feja e humb dinamikën shoqërore dhe bëhet “pronë private” e një familjeje ose individi të caktuar. Këtu është edhe problemi kryesor i fetarisë fisnike. Pra, krijohet një grup i “fisnikëve fetarë”, që gjithnjë duhet të konsiderohet mbi të tjerët dhe njëkohësisht me të drejtën për të konstatuar për çështjet fetare. Shikuar nga aspekti i trashëgimisë kulturore shpirtërore, është fakt se një shtresë e tillë krijon kulturë, qytetërim dhe e mban të gjallë elementin e trashëgimisë fetare, por për shkak se është shumë i përshtatshëm për manipulime dhe sjellje të ngurta, e pengon zgjerimin e moralit fetar në shtresat e gjera shoqërore. Në rastet kur morali i përgjithshëm shoqëror është në rënie, personi i tillë nuk e prish rehatinë e tij dhe, në të shumtën e rasteve, qëndron indiferent. Ky koncept fetar është pasiv sa i përket dinamikës shoqërore. Ai e adhuron botën e tij të brendshme morale dhe vepron sipas bindjeve të tij, pa u interesuar për pasojat praktike. Fetari fisnik moral kërkon dinjitetin e personave të caktuar, që i konsideron si njerëz me shpirt fisnik. Motivet e tij nuk paraqiten si rrjedhojë e rregullave të mesit, por nga “morali në përgjithësi”, i cili në një mënyrë është i mbyllur. Zëri i brendshëm i ndërgjegjes është një burim i besueshëm i rregullave morale. Por, nuk duhet harruar se kjo mund të jetë mashtruese, pasi qëndron larg përvojave dhe kërkesave shoqërore, andaj si pasojë e individëve të caktuar mund të duket irracional. Vlera kryesore morale e fetarisë fisnike është liria për të qenë vetvetja, sepse ajo është e përqendruar individualisht në botën e brendshme, motivet e sjelljes, pastërtinë e idealeve, ndjekjen e traditave shpirtërore. Prandaj, me orientimin e zakonshëm antisocial, ai është pasiv ndaj mjedisit publik, ndonjëherë edhe indiferent.

Fetaria avangardiste

Avangardisti, sipas përkufizimit, është gjithmonë në luftë me rrethanat. Mund të jenë këto ngjarje historike, njerëz, ide. Fakti që në sytë e avangardistit ata nuk janë morale, ai dëshiron që ato rrethana të transformohen. Avangardisti fetar zhytet në sfondin e mjedisit social, por ai nuk kundërshton në mënyrë pasive, por në mënyrë aktive. Ai nuk pajtohet me botën ashtu si është, jo sepse i preken interesat e tij personale, por për shkak se ka dëshirë të ndryshojë për të mirë botën. Avangardisti fetar e kundërshton shumicën e sjelljeve të pranishme fetare dhe shoqërore për shkak se i krahason me idealin dhe me idenë e së mirës absolute. Koncepti i tij moral është në mendimin „nëse i kam rezistuar të keqes, atëherë jam i sjellshëm“. Në këtë çështje qëndron rreziku i parë i personalitetit avangardist fetar – ta duash fenë për të qenë kundër çdo gjëje në shoqëri. Ai është kryesisht një person ideologjik. Ndryshe nga të gjitha llojet tjera, teoritë i nxjerr për ta justifikuar një pozicion jetësor të pushtuar në mënyrë intuitive. Këtu argumentimi personal është motivi kryesor i sjelljes.

Vlera morale e fetarisë avangardiste është në kërkimin e vazhdueshëm të drejtësisë. Drejtësia është vlera kryesore morale e tij. Lumturia dhe kuptimi i jetës janë bashkangjitur në përpjekjen për të dhe liria e individit është të vihet në shërbim të kësaj ideje. Pavarësisht si e kupton ai, është e qartë se ky koncept nuk vlen aq shumë për botën e brendshme të një personi sa për marrëdhëniet me publikun. Prandaj, personaliteti i avangardistit fetar është i orientuar nga shoqëria. Ideja kryesore është për t’i shërbyer shoqërisë. Por, problemi kryesor paraqitet për shkak se ai kërkon një shoqëri të tillë që duhet të jetë në përputhje me idealin e drejtësisë së tij dhe e kundërshton çdonjërin që nuk pajtohet me konceptin moral të tij. Ideja e tij morale është ekskluzive dhe diskualifikuese dhe, si e tillë, bëhet shkak për trazira shoqërore ose, në anën tjetër, pas kalimit të viteve, në rënie të intensitetit të rreptësisë në veprime dhe sjellje.

Fetaria avangardiste hap shtigje dhe ide të reja dhe i stimulon orientimet e guximshme të ndërgjegjes morale, por nuk e siguron vazhdimësinë dhe shndërrimin e tyre në shprehi shoqërore. Ideja e një “avangardisti” është gjithmonë sublime dhe fisnike, por jo gjithherë efektive, pasi vepron duke mos marrë parasysh kompleksitetin dhe ndryshueshmërinë e shoqërisë. Mjedisi nuk mund të pajtohet gjithmonë me to për sa u përket veprimeve dhe vendimeve të caktuara. Por, ama, edhe armiqtë e njohin dinjitetin e madh moral të një personi të tillë. Ai mund të humbasë çdo gjë, por jo edhe motivet e moralit dhe drejtësisë.

Fetaria e përshpirtshme

Fetaria e përshpirtshme është lloji më i zakonshëm i personalitetit fetar dhe gjendet tek njerëzit që janë besimtarë të sinqertë në vete, por edhe mbrojtës të moralit fetar në shoqërinë e përgjithshme njerëzore. Baza e këtij morali është e bazuar në përjetimin e pranisë metafizike të Zotit gjatë veprimit individual të brendshëm dhe të jashtëm shoqëror. Fetari i përshpirtshëm në thellësi të shpirtit e ndjen afërsinë e komunikimit shpirtëror me Krijuesin dhe, si rrjedhojë, arrin t’i prekë drejtpërdrejt vlerat dhe kuptimet më të rëndësishme fetare. Burimi i sjelljes së tij nuk është shoqëria, por ligji, morali brendshëm, që është mbi shoqërinë. Rendi moral i tij është i mbështetur në emrat dhe cilësitë e Zotit, të cilat i përfshijnë të gjithë njerëzit pa dallime fetare dhe ideologjike. Koncepti i përshpirtshmërisë i jep një personi mundësi të futet në sekretin e kuptimit të jetës, falë faktit se përjetimi i tillë i mundëson jo vetëm ta njohë kuptimin, por edhe të kujdeset për realizimin etij.

Vlera kryesore morale e fetarisë së përshpirtshme është kuptimi real i jetës. Ndjenja e harmonisë së krijimit të Zotit, ku çdo krijesë ka qëllimin e vet, është elementi bazik në doktrinën e qëllimit të njeriut të përshpirtshëm. Burimi i moralit është i përtejmë dhe jashtë personit dhe shoqërisë. Ai është i rrënjosur në rregullsinë e sferave gjithësore dhe nuk ka të bëjë vetëm me tokën. Duke kaluar përtej mendimeve dhe ndjenjave vetëm të personit njerëzor, fetari i përshpirtshëm i kapërcen kufijtë e moralit imanent dhe të përbotshëm. Morali i zakonshëm është sigurisht këtu, por ideja për përsosurinë morale vjen nga ideja përtej. Motivi i sjelljes së tij është një ndjenjë e fortë morale, e ngjashme me dashurinë. Zgjidhjet morale merren nga zbulesa dhe nga shfaqjet e realitetit të Moralit Hyjnor nëpërmjet arketipave të pejgamberëve dhe njerëzve të mirë. Të tillët kanë një jetë të thjeshtë dhe janë aktive në raport me të tjerët, por jo për ndonjë kundërvlerë, për t’i pëlqyer dikujt, si trashëgimi private personale ose për të çrrënjosur çdo gjë të vjetër, siç ndodh rasti me fetarinë harxhuese, konformiste dhe avangardiste. Fetarët e përshpirtshëm kanë një mirëkuptim vërtet për dobësitë njerëzore si në fushën e mendimit, ashtu edhe në fushën e veprimit. Ky mirëkuptim nuk është indiferencë, por ka të bëjë me kuptimin e relativitetit të çdo të vërtete njerëzore dhe mundësinë për të gabuar dhe për t’u përmirësuar. Gabimi dhe dobësia e veprimit njerëzor, sipas këtij koncepti, nuk është vetëm faj i personave që gabojnë ose janë “mëkatarë”, por edhe i atyre që duhet ta jetësojnë dhe të zgjerojnë frymën e vërtetë fetare.

Kështu, fetari i përshpirtshëm vlerë kryesore morale e ka kuptimin e jetës, motiv e ka dashurinë ndaj Zotit dhe reflektimin e kësaj dashurie ndaj krijesave të Zotit, si dhe mirëqenien e njerëzimit. Morali i tij udhëhiqet nga përvoja e vlerave të rendit transcendent. Ata janë në gjendje të shohin te njerëzit një pjesë të hyjnores, kanë durim të pakufishëm me dobësitë njerëzore. Ky është të kuptuarit se veprat e këqija më së shpeshti paraqiten nga lakmia e egos, ndërsa mendimet e liga nga egocentrizmi i përbotshëm. Fetari i përshpirtshëm është një identitet aktiv, botëkuptimi i të cilit është përtej kornizës së koncepteve njerëzore, i udhëhequr nga vlerat e rendit më të lartë.

Feja, në rastin konkret Islami, është i rëndësishëm edhe nga aspekti ideor edhe nga aspekti praktik për ndërtimin e rendit moral në botë. Historia e mendimit dhe veprimit njerëzor na tregon se periudhat e moralit pa fe kanë rezultuar me trazira të mëdha në skenën botërore deri në atë masë saqë është rrezikuar edhe mbijetesa e njeriut në faqen e dheut. Ndotja shpirtërore dhe morale, e paraqitur në shekullin e fundit, na detyron të mendojmë sërish për kthimin e rregullave morale fetare, veçanërisht atyre me qasje në rregullin e brendshëm moral në shoqërinë njerëzore. Rindërtimi i rendit moral, pas periudhës së materializmit të sforcuar dyshekullor, është i domosdoshëm, ndërsa fetaria e përshpirtshme është rrugëdalja e vetme për njerëzimin…