Category: Revista

Shumë shpesh jam duke menduar për terapinë e shpirtit të thyer të njeriut bahkëkohor. Të gjithë ne, pa marrë parasysh mendimet dhe ideologjitë, jemi të mendimit se njeriu në shekullinn e 20 është i thyer dhe se ai ka nevojë të riparohet, ose, në qoftë se do të kishim folur me diskursin  digjital, t’i kthehet “ factory settings”’it. Po, ne e kemi të qartë që thyerja ekziston, por nuk jemi dakord në lidhje me shkaqet dhe gjenezën e kësaj thyerjeje të shpirtit dhe as që pajtohemi për mënyrën dhe metodologjinë si do ta riparojmë shpirtin e thyer të njeriut..!

Mos ta diskutojmë për njeriun, por edhe lëndët, në rastet kur thehen ose lakohen, është shumë e vështirë që ata t’i kthehen gjendjes së tyre të mëparshme. Për shembull, nëse edhe një copë të letrës e thyejmë dhe e lakojmë, e bëjmë në dysh ose në tresh, shumë vështirë e kemi që të njëjtën ta kthejmë në gjendjen e saj të mëparshme dhe mos të shihen gjurmët e thyerjes.

Krahas vështirësive në kuadër të këtij rrugëtimi, nuk do të thotë që procesi i riparimit është i pamundshëm. Në artin japonez ka një diciplinë artistike që quhet KINTSUGI dhe KINTSUKUROI, që merret me riparimin estetik të lëndëve të thyera nga porcelani dhe qeramika. Nëpërmjet përdorimit të pluhurit të arit, argjendit ose platiniumit, veprës artistike të thyer i jepet një formë e re dhe në trajtë edhe më mahnitëse, gjurmëve të së kaluarës, i veshet sens i ri dhe aktualizohet me vlerë më të madhe. Ky art, që ka lindur në Japoni, ndahet në dy pjesë:

1. KINTSUGI- do të thotë ngjitje me ar. Në japonishte KIN, do të thotë: ar, ndërsa TSUGi, do të thotë: ngjitje, bashkim.
2. KINTSUKUROI- do të thotë: riparim me ar.

Mjeshtrit e kësaj dicipine artistike, vazot dhe pjatat nga qeramika ose porcelani, i riparojnë me pluhur të arit, argjendit ose platiniumit dhe të njëjtat i bëjnë edhe më tërheqëse.

Kjo veprimtari artistike, prej tarditës është ktyher në art dhe shekuj me rradhë është kultivuar në hapësirat e kulturës japoneze. Në esencë, ky art, ëhtë vetëm se personifikim artistik i konceptit filozofik-mistik “Wabi-sabi” i traditës perenniale japoneze. Sipas kësaj filozofie, nëse një lëndë apo njeri është dëmtuar, ka përjetuar një dhembje, atëherë ai merr mësim prej ngjarjes dhe të njëjtën e ruan në kujtesën e tij. Nuk e shfaq në jetën lëndore dhe ajo në asnjë mënyrë nuk e pengon vazhdimësinë e ndryshimit dhe zhvillimit të tij. Si rrjedhojë, ai në gjendjen e riparuar është edhe më i përkryer, pasi me vete e ka edhe përvojën e thyerjes. Në një mënyrë thyerja shndërrohet në një qeder apo brengë vlerore.

Njeriu nuk ka fare nevojë që qederin e vet t’ua zbulojë të tjerëve. Ai nuk është i domosdoshëm të hy në konkurencë me të tjerët. Qeder vleror do të thotë që ti je i thyer dhe të nevojitet një dorë e cila do të riparojë, më drejtë, thyerjen tënde do ta shndërrojë në vlerë. Ose siç thotë Nijazi Misriu:

“ Shërim kërkova për dertin tim

Kuptova që derti për mua është shërim”

Thyerja e shpirtit është një rënie në greminë me kokën poshtë dhe gjithnjë në pritje që një dorë të zgjatet dhe ta rrokë atë për ta shpëtuar. Një dorë e cila do ta ndalë kohën, do ta kthejë shiritin e filmit dhe do të na e rrëfejë rrëfenjën tonë nga fillimi. Një fidan i shpresës, një freski e gjelbëruar e cila do ta bëjë të këndshme jetën tonë.

Thyerja e shpirtit, po, është një rënie, por ama qederi është një kërcim lartë. Depresioni e okupon dhe ia mvesh pashpresinë shiprtit tonë, na lë të dorëzuar përballë brengës. Pikërisht këtu na nevojitet një dhuratë që duke na kthyer në gjendjen origjinale, thyerjen do ta bëjë përvojë vlerore për neve.

Kjo gjendje do të na e mundësojë ta tejkalojmë unin tonë dhe të shpëtojmë prej kufijve të ngushtë të egocentrizmit. Si rrjedhojë, përkohshmërinë e jetës do ta rilexojmë duke e shpërndarë hirin përreth nesh dhe do të ndërtojmë ardhmërinë edhe më të bukur.

Ethosi konkurues i kapitalizmit, ndjekësit e vet, në emër të modernizmit dhe konsumerizmit i ka futur në burgun e konstrukcionit teknologjik që e shlyen kujtesën perenniale. Ai e ka grisur pëlhurën e shkruar të natyrës njerëzore dhe ka lënë ashtu të grisur para erërave të forta që e sulmojnë karakterin e njeriut. Në këtë rast, njeriu në vend që të lejojë që era edhe më ta grisë pëlhurën e tij duhet të merr iniciativën e riparimit dhe ngritjes në këmbë.

Era e cila e ka grisur letrën apo e ka thyer vazon nuk ka kapacitet ta riparojë atë. Ajo ka mundësi që edhe më ta grisë dhe ta shkatërrojë në tërësi. Ndërsa, dora e riparimit është në thellësitë e natyrshmërisë dhe origjinës njerëzore.

Nëse do ti ktheheshim metaforës të diciplinës artistike japoneze KINTSUGI, atëherë do të shohim se aty na dalin në pah tre elemente parimore për riparimin vleror:

1. Pranimi i thyerjes si vlerë
2. Riparimi me substancë me vlerë
3. Dora mjeshtërore e personit me vlerë (artisti)

Si e para, njeriu duhet ta pranojë thyerjen si një vlerë e cila është pasojë e kontaktit jo adekuat të tij me natyrshmërinë, si vandalizim i egos kundrejt kontekstit kolektiv ekzistencial. Ai nuk guxon ti dorëzohet thyerjes, por të merr iniciativën, që së bashku me thyerjen, të ndryshojë dhe të zhvillohet. Pra, të riparohet. Njeriu është vlerë e krijimit dhe riparimi i tij do të paraqesë vlerë të re në ekzistencë.

Si e dyta, materia me të cilën do të riparohet duhet ta ketë të provuar përmasën vlerore të saj. Ari, në këtë rast ka dy domethënie:

1. Ka vlerë perenniale dhe asnjëherë në historinë e njerëzimit nuk e ka humbur atë.
2. Ka esencë transcedentale, pra është i ardhur prej diku jashtë.

Materia me të cilën do të riparohej shpirti i njeriut duhet të ketë vlerë perenniale dhe ti takojë kontekstit transcedental, si edhe vetë shpirti. Mendoj se këta dy karakteristika i ka vetëm zbulesa hyjnore. Si rrjedhojë, materia e cila ka kapacitet dhe mundësi ta riparojë shpirtin e njeriut është vetëm zbulesa hyjnor. Zbulesa ka karaktwer transcedental dhe gjatë historisë së njerëzimit e ka provuar ndikimin e tij në riparimin e shoqërisë njerëzore.

Si e treta, dora e cila do ta riparojë njeriun, pra mjeshtri, duhet të jetë i pajisur, jo vetëm me mekanikë, por edhe me nuanca të thella shpirtërore dhe estetike. Ai nuk e ka për detyrë vetëm të ngjitë pjesët, por edhe të bëjë vepër artistike, të krijojë vlera estetike dhe njeriun ta shndërrojë në markë…

Një nga pyetjet shumë të parashtruara në historinë, teorinë dhe filozofinë e artit, por edhe në të gjitha hapësirat e mendimit njerëzor është “… Çka është qëllimi i artit?” Po qe se realiteti do të ishte i qartë dhe i hapur para syve tonë, nëse do të kishim mundësi që drejtëpërdrejtë ta vendosim kontaktin me veten, ambientin dhe transambientin, atëherë pse të këndojmë, pikturojmë, flasim me metafora, alegori, aluzione, ekspresione, abstrakcione… Por si duket që nga dita e parë e zbritjes në përmasën imanente njeriu nuk ka arritur ta vendosë këtë relacion të drejtëpërdrejtë as me veten brenda vetes dhe as me veten jashtë fizikusit dhe në ndihmë, po e vërtetë, tërthorazi, i ka ardhur arti. Përndryshe arti do të ishte i panevojshëm ose të gjithë njerëzit do të ishin artistë, për shkak se shpirti jonë vazhdimisht do të vallëzonte me muzikën e pandërprerë kozmike, do të kishte thënë , me plot të drejtë, Pitagora.

Retina e thellë e memories, që në të shumtën e rasteve i ka djersitur psikologët duke dashur që ta përkufizojnë, shpeshherë e ka gdhendur hapësirën qenësore dhe ka paraqitur vepra të papërsëritshme në të gjitha periudhat historike. Në thellësitë e shpirtave tonë përherë kemi dëgjuar një melodi, e cila herë ka qenë argëtuese dhe në të shumtën e rasteve brengosëse, e kemi dëgjuar melodinë e botës brenda vetes tonë, e kemi vajtuar ndarjen nga origjina. Po e kemi dëgjuar të gjithë, por a kemi patur mundësi ta shprehim të gjithë? Jo! Kjo për shkak se midis nesh dhe vetes tonë, rrjedhimisht realitetit ekzistues, ka qenë e tërhequr një perde dhe vetëm ata që kanë arritur ta grisin këtë pengesë kanë arritur të shohin në thellësi të qenies me retinën artistike. Ata me këtë veprim e kanë estetizuar jetën dhe e kanë nxjerrur prej të qenurit vetëm përpjekje për mbijetesë.

Shumë drejtë ka konstatuar  Henri Bergson: “ Shikoj, kujtoj se shoh, dëgjoj, kujtoj se dëgjoj, e analizoj veten dhe kujtoj se i kam lexuar thellësitë e zemrës sime…”Mundësia e vetme që syri i njeriut të jetë më i thellë, kjo vlen për të trija disiplinat që Hegeli i klasifikon si fenomene të shpirtit, feja filozofia dhe arti, krahas syrit që e sheh ushqimin, epshin dhe armikun duhet të zhvillohet edhe retina e thellë e cila do ta shohë realitetin jashtë hijes së qenies. Kjo retinë e thellë, gjatë tërë historisë së njerëzimit, është zhvilluar përmes artit. Arti është rruga më e shkurtë për t’u ngjitur prej greminave të thella në majet më të larta, prej faqes së dheut në kupën e qiellit…

Mirë, atëherë cila është karakteristika e cila do ta nxjerrë në pah retinën e thellë për shikimin dhe shijimin e realitetit? Në këtë çështje duhet pak të mendojmë në lidhje me qeniet ekzistuese në Gjithësi. Përqëndrimi në to e fut në lëvizje aftësinë e  mahnitjes së njeriut. Kjo mahnitje është një sintezë ndërmjet kujtesës dhe habisë. Diçka që, ndoshta nga aspekti i shkencave ekzakte duket si kundërshtuese, mirë ama, në anën tjetër, krahas masave dhe simetrisë së ndryshme të shkronjave-shenjave, paraqet një harmoni të pakapshme për fizikusin e ekzistencës. Por për ta vërejtur këtë harmoni nevojitet retina e thellë e artistit. Arti i madh nuk shihet dot pa patur parametra artistike për soditje të veprës artistike. Nëse syri nuk i sheh përgjgijet madhështore që i jep natyra në lidhje me pyetjet e parashtruara të njeriut atëherë përballet me absurdin filozofik. Absurdi nuk do të thotë heshtje e natyrës por përkundrazi shurdhëri e njeriut. Gjendja kaotike ose absurdi nuk janë veti të Qenies por rrjedhojë e relacionit të mbrapshtë që njeriu e ka vendosur me Qenien. A nuk është vallë pikërisht kjo kriza kryesore e artit dhe fesë në periudhën dhe hapësirën ku jemi duke frymuar ose më mirë thënë ku është duke na u zënur fryma?

“… Ideja themelore e veprave të mia është e përqëndruar në mahnitjen dhe fascinimin tim përballë harmonisë së botës që na rrethon. Vetëm përmes tyre kam mundësi ta perceptoj këtë mrrekulli të Qenies…”  , thotë artisti Maurits Corneli Escher (1898-1972) dhe me këtë e shpreh burimin e veprimtarisë së tij, rrjedhimisht, flet për mahnitjen metafizike. Ai është përpjekur që këtë realitet ta ndajë me njerëzit përmes veprave të tij. Atëherë kur piktura, melodia,  të përjetohet si katarzë në emocionet e njerëzve do të thotë se atë e keni reflektuar tek të gjithë.

Idenë e pikturave të tij e shohim edhe në fjalët e Gazaliut në veprën e tij Mishkatu’l-Envar/Metafizika e Dritëi:

“… Syri nuk mundta sheh veten, ndërsa arsyeja i percepton vetitë e veta dhe të tjerëve. … Krahas perceptimit të dijes individuale, e percepton edhe dijen për diturinë personale dhe kështu deri në pafundshmëri. Kjo veti është e pamundshme për syrin që sheh përmes trupave fizike”

Përpjekja e  Gazaliut për ta tejkaluar lëndën dhe ta prekë tejlëndoren e ka bërë që të arratiset nga burgu i gjuhës. Ai nuk flet për artin e cilësuar si art i bërësve/makers, por si art i të magjepsurve/possesed me të. Njeriu përmes retinës së thellë dhe metaarsyes e përjeton mahnitjen, si rrjedhojë, magjepset dhe sytëe  tij përfitojnë një lloj të ndryshëm të shikimit.

Ky lloj i syrit “të mirën” dhe “të bukurën” e sheh në kufirin ku përfundon interesi dhe dobia. Ky është koncepti që ekziston duke filluar nga parazënafilla. Njeriu përmes artit del në rrugëtim për ta zbuluar veten dhe për ta arguementuar pafundshmërinë e tij. Dhe çka ka mundësi që të jetë më e dobishme se kjo? Jo asgjë. Ai me këtë e arrinë vetëdijen për të bukurën që do të ketë mundësi ta reflektojë bukurinë e tij. Ta dallojë atë, ta njohë, ta dijë, ta respektojë… Artisti niset në këtë rrugë duke qenur i vetëdishëm se do ta humbë luftën. Ai e di se nuk ka mundësi të ketë sukses, por ama është i kënaqur, pasi, është në kuadër të rrugës dhe vetë rrugëtimi ia mundëson shijen më të madhe të ekzistencës. Po është e pamundur që Absoluti përmes lëndës të mishërohet, I pafundshmi të kufizohet me mermer, ngjyrë, herë herë edhe me fjalë. Ta objektivizosh subjektiven! Ta ndash me njerëzit e tjerë atë që nuk ndahet. Ta shkruash romanin, ta bësh pikturën, shtatoren e Dashurisë, Brengës, Jetës, Vdekjes..!

Projekti i pamundshëm i artistit është shkak i lindjes së simboleve. Malet bëhen të shenjta, tigri i fuqishëm, ujku doras, qengji i pafajshëm, zogjtë të lirë… Kontekstet metafizike vetëm përmes simboleve mund të shprehen në botën fizike. Me plotë të drejtë ka konstatuar Hegeli kur ka thënë se Arti, Feja dhe Filozofia janë fushat që më së tepërmi e afrojnë Kuptimin me Lëndën. Ndoshta këtë kontekst, do të pajtohej edhe Schopenhaueri, më së miri e kuptojnë ata që mirren me muzikë. Instrumenti i cili përdoret për performim të një vepre është urë kaluese midis dy botrave. Një urë temporale midis shfaqjes dhe asaj që vërtetë ekziston, në kutinë kozmike  me harmoni të sferave, do të kishte thënë Pitagora. Qenia e botës kuptimore bartet përmes simboleve në botën lëndore, por pa humbur gjë nga esenca e vet.

Pikërisht për këtë arti është një zbulim, një mjet për reflektimin e një Kuptimi që ekziston që nga parazënafilla. Qenia është shkak i reflektimit. Reflektimi i ngjanë qenies por nuk është Ai. Unë pa te nuk jam, Ai më jep mundësi për të qenë.

Poezia/artisipas Ibn Arabiutështëpërmbledhëse, simbolikë, aluziondhepërngjasim.SipasShejhitsimbolinashërbenqë ta shprehimrealitetin. Ai thotë:

“Ne folimpërdiçka me simbole, e bëjmëatëtëpjekur, poramapërqëllimkemidiçkatjetër”.

Në kapitullin për Iljasin a.s. në Fususu’l-Hikem  bëhet fjalë për dy lloje të niveleve. Si rrjedhojë, Iljasi a.s. së pari ka ra në platformat më të ulta të botës. Përderisa ishte në këtë gjendje u përball me një imagjinatë  dhe para syve të tij u nda në dy pjesë Mali Liban dhe prej zjarrit brenda tij doli një kalë. Iljasi a.s. sa po e vërejti kalin, i hypi atij dhe prej tij u shmangën të gjitha pasionet epshore. Si rrjedhojë, ai vetë u shndërrua në arsye të pastër. Sipas Ibn Arabiut pozita e kësaj  arsyeje të pastër është abstragimi/tenzih dhe e paraqet vetëm “gjysmën e njohjes hyjnore (…)”. Kjo do të thotë se arsyeja e pastër e çliruar nga çdo gjë fizike dhe materiale, nga natyra, ka mundësi ta shohë Realitetin vetëm në trajtë abstrakte. Por ama abstragimi është vetëm njëra nga dy anët e Realitetit. Ana tjetër është konkretizimi/teshbih, që mund të pasqyrohet vetëm përmes artit. ( T. Izutsu).

Teshbihi/konkretizimi është pozita e parë e Iljasit a.s.. Ai në fillim zbriti në pozitën më të ulët botërore: niveli biologjik

Në këtë nivel ai shpëtoi nga pengesat e arsyes njerëzore dhe e përfitoi një aftësi të zbulimit dhe “memecërisë” kafshërore. Në këtë nivel personi përjeton përvoja në kundërshtim me vetëdijen. Por ama gjendja e personit nuk është e kufizuar me këtë nivel ontologjik. Personi që ka arritur në këtë nivel nëse e vazhdon edukimin e tij do të ketë mundësi të ngjitet në nivelin e “arsyes së pastër”. Ky nivel i dytë njeriut i jep një arsye të dytë. Arsyen abstrakte. Në këtë pikë personi ngjitet në nivelin e paratrajtave primare/a’jan-i thabite   dhe bëhet gnostik. Njeriu, thotë Ibn Arabiu, vetëm nëse i përjeton këta përvoja mund të ngjitet në nivelin e Insan-i kamil’it/njeriu i plotë. As niveli i parë dhe as i dyti është i mjaftueshëm për nivelin e gnostikut. Si rrjedhojë, as “arsyeja e pastër” (abstraktja) dhe as “ konkretizimi”  nuk janë kushte të mjaftueshme për gnozën. Për këtë pozitë nevojitet më e vështira: Njësimi i abstragimit/tenzih dhe konkretizimit/teshbih.

Soditja e natyrës, ndjenja konkrete është objekt i artit; ndërsa arsyeja e pastër është objekt i filozofisë  e cila i kushton rëndësi më tepër abstraktes. Por që të dyja janë pjesë të pandashme të njohjes së thellë. Për pasojë, Ibn Arabiu, kapitullin e Iljasit a.s. e paraqet edhe në trajtë të një udhëtimi. Ky është një rrëfim për udhëtimin prej pozitës biologjike në pozitën e gnozës. Udhëtim nga bebja drejt retinës së thellë të syrit….

Në vitin 1898 Xhovani Xhentile do të hyjë në një polemikë të thellë me një bashkëatdhetarë të tij, poashtu estet dhe filozof  Benedeto Kroçe në lidhje me teorinë e vlerave të prezentuara në idenë marksiste, e cila aso kohe ishte koxha aktuale në qarqet filozofike botërore. Xhentile në një revistë filozofike të kohës do të parashtrojë një dilemë  me peshë por edhe të vështirë për njeriun dhe mentalitetin bashkëkohor, do të diskutojë marksizmin  jo si një orientim empirik brenda një kohe të paidesisë dhe katrahurës vuajtëse njerëzore, por  përmasën e teorisë së vlerave në të. Ai do të thotë që Marksi është materialist, mirëpo kjo është çështje personale e tij, ashtu siç është çështje personale e një fizikani, të jetë teist. Si rrjedhojë ai do të potencojë çështjen e diskutimit të gjithanshëm të teorisë marksiste dhe botëkuptimit më të gjerë të kësaj filozofie. Pas kësaj dileme Kroçe do të jetë i domosdoshëm që të thellohet në prapavijën e idesë së Marksit, të folë për borxhin që ai ia ka Hegelit e kështu me rradhë.

Ky diskutim mes dy filozofëve të shquar të agut të shekullit të XX më barti në realitetin e Turqisë së sodit posaçërisht në vështrimin jo të orientimit empirik , por të teorisë së vlerave të cilat përfaqësohen në arenën politike në Turqi dhe relacionet e të tjerëve ndaj tyre dhe të tyre ndaj të tjerëve. Për pasojë zbërthimi real i kësaj dileme e përbën edhe filozofinë politike të këtij nënqielli.

Filozofia politike parashtron tre lloje të pyetjeve:

E para, Cili është sistemi  i vlerave i vlefshëm për një shoqëri konkrete?

E dyta, Në bazë të cilave standarde  duhet të vlerësohen mekanizmat shoqërore konkrete?

E treta, Si standardet e vendosura mund të pragmatizohen në shoqërinë gjegjëse?

Përgjigja në pyetjen e parë grumbullon karakteristikat e sistemit të vlerave të cilat kanë parasysh objektivitetin në mes të subjektit dhe objektit, hapësirën dhe kohën dhe pozicionimin e një shoqërie të caktuar brenda kornizave të lartëpërmendura. Analizo: TURQI-SHQIPTARË

S’ka dyshim se arsyeja instiktive, e hëpërhëshme është e lezetshme për shkak se të liron prej aktivizimit të kreativitetit mendor, të prezenton kënaqësitë momentale, që arrihen me udhëheqjen ose “qeverisjen”, të kënaq për shkak se prej askushit të bën kushi, mirëpo gjithnjë në histori ka qenë shkak për sallto mortalet e paevitueshme të shumë sistemeve botërore.

Ndërsa arsyeja praktike është pak më futuriste, ëndërruese, ata gjëra që arsyeja instiktive i ka hëpërhë, këta të dytët i ëndërrojnë. Ëndërra është edhe më e rrezikshme për shkak se nuk është më kur del gjumi.

Ndërsa realiteti është në arsyen shpirtërore, e cila të dhënat empirike dhe ato konceptuale i gatuan në kuzhinën e gjenit original të vet dhe më pas vepron. Aktet e veprimit të ky grup disaherë në moment duken si të kobshme, mirëpo kanë jetëgjatësi, për shkak se e pengojnë vazhdimin e metastazave shoqërore vdekjepruese.

Për pasojë lirisht mund të thuhet relacioni në mes të subjektit ( shqiptarit) dhe objektit ( Turqi) dhe anasjelltas  në moment edhe nga aspekti empirik , por edhe nga aspekti idealist është jashtë çdo normative të filozofisë së udhëheqjes reale me shoqëritë moderne.. Të them të drejtën në këtë relacion dhe në vendosjen e sistemit të drejtë dhe real të menaxhimit social këtu nuk ju nevojiten shumë “integrime” të moderuara ose “të reja” por nevojitet një kthim kantian, të sintetizimit të idealit dhe përvojës sonë brenda kësaj hapësire dhe kësaj periudhe kohore.

Unë , fuqimisht e përkrahi idenë e Ferrajt se integrimet dhe hulajat e konstelacioneve brendaballkanike në relacion me shqiptarët edhe në ide edhe në përvojë kanë qëlluar gjenin tone dhe janë orientuar në shkrirjen dhe asimilimin. Si në historinë e largët ashtu edhe në të afërmen ne ndoshta kemi heshtur por gjithnjë kemi thënë jo shkrirjes së gjenit tone. Nuk dua të them që duhet të getoizohemi, të konzervohemi në relacion me ata që janë pranë nesh, por dua të them që të jemi ne pranë atyre që i kemi pranë. Dua të them që për çështjet jetike tonat duhet të dijmë të themi , jo assesi, në momentin e duhur dhe mos të lejojmë prolongimin e proçeseve me peshë për ne dhe pasardhësit tone në këto troje.

Përgjigja në pyetjen e dytë duhet të ngërthejë detyrimet morale dhe juridike me të cilat institucionet e caktuara duhet të pajtohen dhe idealet të cilat duhet t’i promovojnë.

Popujt e ngritur detyrimet ose thënë ndryshe normat morale i kutpojnë më lartë se detyrimet juridike. Mirëpo këtu nuk kemi një rast të tillë, pikërisht për këtë është me peshë që çështjet të normatizohen juridikisht. Por për fat të keq vite me rradhë kemi tautologji të bezdisshme të implementimit të kësaj e asaj e askund implementim real. Filozofia politike është discipline normative, që do të thotë se në qoftë se ju nuk veproni në politikë ashtu si duhet, nëse nuk e justifikoni proçesin ekzistencial tuajin ajo ju gëlltit. Në rastin tonë gëlltiten politikat e ndryshme, që na brengos, mirëpo më tepër na brengos gëlltitja e proçeseve të cilat shumë vështirë fillojnë, por nëse nëpërkëmben atëherë edhe më vështirë kthehen prapë. Ne nuk kemi kohë që të kalojnë edhe 60 vjet për të kuptuar se çka nuk është e mirë.

Përgjigja e tretë e përmban aplikimin e barabartë të standardeve dhe lirisë në segmentet shoqërore. Politika nuk I duron standardet e dyfishta dhe si pasojë e tyre shoqëria letargjizohet. Pragmatizmi politik duhet të jetë në orientim të strategjive të verifikimit të sjelljes politike dhe jot ë ideve klishe që një kohë të gjatë na tregohen si joproduktive.

KUNDËR LETARGJISË DHE SERVILITETIT:

Shoqëria është një ndërmarrje bashkëvepruese  ku njerëzit duke bashkërendur  veprimet prodhojnë një shtesë mbi rezultatin që do ta kishin arritur . Ky rezultat është satisfakcion i njerëzishmërisë së tyre. Veprimtaria pozitive njeriut i mundëson që të zë vend në arenën e virtytit dhe si i tillë të dallohet nga milingona që ndoshta jeton, shkilet dhe askush nuk e merr vesht se ka jetuar e që është më e keqja se edhe është shkelur.

PËRDINJITET JO PËR INFERIORITET:

Fillova të pyetem se a jemi ne për vetveten, ose jemi vetëm për veten, nëse po, atëherë vështirë e kemi të ndërtojmë shoqëri me vlera, ndërsa, nëse jo, atëherë o tani o kur?, Mendoj se duhet të ngritet zëri ndaj kësaj ndërhyrjeje të elementeve që, siç thotë Seneka, herë i shohim si mbeturina të dala në breg, e here në mëshirë të dallgëve të dhunshme.

Zgjedhjet dhe etika zgjedhore, bile edhe në vendet  më totalitare, deri në fund e ruan autonominë, bile në dukje, si pasojë e parimeve themelore të “demokracisë”. Ai është burimi prej ku do të dalin idetë për ndërtimin e shoqërisë me vlera, është vendi ku gjeneratat e ardhshme do të përgaditen për sfidat e ardhmërisë. Ndërsa tek ne, për fat të keq, pas çdo procesi zgjedhor edhe më shumë letargjizohemi.

MODERNITETI DHE POSTMODERNEJA/ TERMET BOSHE DHE TË MBUSHURA

Mirëpo realiteti I parimeve nuk është në termet e zbrazëta, por ata i përbëjnë njerëzit që janë dhe funksionojnë brenda tyre. Zullumqarët mund të pushtojnë godinat por asnjëherë trurin e të ndriturve. Por nëse me lehtësinë më të madhe depërtohet edhe në tru dhe me analiza qesharake arsyetohen ndërhyrjet e tilla , me plotë të drejtë ata që janë jashtë do të pyeten se sa këta brenda janë të ndritur.

Zullumi dhe prirjet zullumqare, që një kohë të gjatë jemi duke i përjetuar ne si muslimanë në mbarë botën, duke filluar nga më të zezat e shekullit të kaluar dhe fillimit të mijëvjeçarit të tretë, kanë për qëllim të zbehin un’in individual, ta shkatërrojnë sistemin e punës dhe kaosin e të tjerëve ta tregojnë si rregull, ndërsa çdo rregull tonin si kaos dhe si fund të përpiqen që njeriun/muslimanin ta çlirojë nga pesha e lirisë. A e dini çka don të thotë të lirohesh nga pasha e lirisë? E dini, por ja ta them edhe unë: të bëhesh skllev. Skllevëria nuk është rezultat i pushtetit të forte, por i bindjes për pafuqinë dhe paqëndrueshmërinë individuale. Nëse për asgjë tjetër por për hirë të rejtingut të parimit të quajtur, fe e pastër, etikë shpirtërore duhet të përpiqemi maksimalisht ta ruajmë vlerën e vepërmirësisë dhe të përpiqemi për mbretërimin e saj në përgjithësi në botë.

Robërimi I ndjenjave, dhe përfaqësimi i inferioritetit se muslimanët e vërtetë nuk kanë mundësi të udhëheqin me institucionet e rëndësishme, na fut në hipoteka të rrezikshme dhe krijon mendësi dhe udhëheqësi servile, me një fjalë prodhon aminxhinj të politikave dhe strategjive armiqësore. Asnjë iniciativë e ligjshme nuk mund të shkarkojë organet e zgjedhura dhe legjitime të një  shteti, përveç shembujve të ndërhyrjeve të paligjshme dhe të dhunshme, a la fisi Zulu. Ose vetëm nëse këto ndërhyrje I bëjnë shoqëritë e botës së tretë nuk janë në rregull, ndërsa nëse I bëjnë të “zhvilluarit” janë në rregull!!!

GRUPIMET SHOQËRORE TINZARE DHE QËNDRIMI BURRËROR

Turqia në periudhën e udhëheqjes së kryeministrit aktual, Rexhep Tajjib Erdoganit është ngritur në një shtet me integritet dhe famë botërore. Janë mënjanuar të gjitha inferioritet  ndaj të tjerëve dhe është kthyer dinjiteti në kuadër të trungut origjinal. Ndërsa mos të diskutojmë për infrastrukturën e brendshme, ndërtimin dhe organizimin shoqëror marramendës. Vetëm në këtë periudhë Turqia është marrur me të drejtat e popujve të tjerë jashtë Turqisë, vetëm në këtë periudhë shqiptarët , institucionet dhe vendzënia e jonë në kuadër të mekanizmave ndërkombëtare është diskutuar , motivuar dhe mbëstetur nga Turqia.

Ndryshimet dhe zhvillimet shoqërore, që me siguri në rastin e vizionit të ri që shprehet në platformën e filozofisë politike të Erdoganit nuk janë karakteristike vetëm për Turqinë por për mbarë njerëzimin, bazohen në lirinë dhe aktin krijues të njeriut, aty zbulohet natyra gjeniale e tij. Mirëpo mosekzistimi i kësaj lirie e zbulon edhe tragjedinë e krijimtarisë njerëzore. Gjithsesi ndryshimi  dhe zhvillimi paraqitet si rezultat i relacionit të drejtë  mes veprës, mendimit dhe prodhimit krijues. Më konkretisht,  mendimi i fosilizuar krijon vepra retrograde dhe prodhon defekte shoqërore.

Në këtë rast Turqia, nga aspekti I të gjithë muslmanëve, por edhe nga aspekti I demokracisë dhe lirisë, aq shumë të përfolur të bashkëkohësisë, është shumë e rëndësishme, por më e rëndësishme është qëndrimi kokëlartë dhe krenar me të kaluarën tonë dhe vepërmirësinë shoqërore në kuadër të procedurava bashkëkohore dhe argumentimi ndaj vetes , së pari, se jemi dhe kemi, siç do të kishte thënë Fromi.

Erdogani  me vetëdije të plotë  për presionet, vendosi  ta ndjekë rrugën e tejkalimit të vështirësive sistemore të cilat  I ka momentalisht bota dhe t’I thotë fund superioritetit të një centrizmi I cili nuk arriti ta ndryshojë për të mire botën, në veçanti pas shpartallimit të blloqeve dhe e ndoqi rrugën e ndryshimit të perceptimit të çështjeve por edhe  të essences së tyre. Përpjekje të mëdha u bënë  që idetë (simbolet, informatat, teoritë, qëndrimet) nga ana e njerëzve të vlerësohen nga aspekti I përmbajtjes së tyre dhe jo vetëm nga aspekti I funkcionalitetit të tyre në jetën individuale dhe kolektive. Kjo do të thotë se një ide duhet të vlerësohet nga aspekti se a është esencialisht humane ose jo, dhe jo nga konteksti se sa ideja është në kuadër të dëshirave dhe interesave individuale dhe grupore.

Pikërisht për këtë mendoj se duhet pak më thellë të mendojmë për realitetin tone dhe relacionet me Turqinë. Askush nuk mund t’i shkaktojë dëm atyre që punojnë dhe bazohen në punën e tyre të palodhshme e jo në hipotekat e huaja. Ndërsa për ata që hyjnë në hipoteka zullumqare sa bukur  ka thënë Marco Aurelio:” Vrasin, ndajnë më katërsh, s’lënë gjë pa thënë me mallkime: por si mund ta pengojnë mendjen të gjitha këto që të qëndrojë e pastër, e kthjellët, e urtë, e drejtë? Do ishte njësoj sikur dikush të ndalej në një burim me ujë të kulluar e të pastër dhe ta shante: burimi, natyrisht, nuk pushon së rrjedhuri ujin e tij të kthjellët; madje edhe nëse ai hedh brenda  ca baltë dhe bajga, burimi do t’i shpërndajë menjëherë ato e do t’i marrë me vete dhe nuk do të mbetet aspak i ndotur. Si mund të kesh, pra, brenda vetes një burim të përjetshëm? Nëse do vazhdosh të jesh në çdo cast i lire… Unë nuk kam tjetër çka të them, por mos ta humbim lirinë, autonominë dhe rregullin se kaosi bëhet rregull.