Category: Shkrime

“Pa të meta është Lartmadhëria e Atij që robin e Vet e kaloi në një pjesë të natës prej Mesxhidi Haramit (prej Qabesë) gjer në Mesxhidi Aksa (Bejti Mukaddes), rrethinën e së cilës Ne e kemi bekuar, (ia bëmë këtë udhëtim) për t’ia treguar atij disa nga argumentet Tona. Vërtet, Ai është dëgjuesi dhe pamës.” (Isra, 17,1)

Një vit e gjysmë para shpërnguljes së Pejgamberit (s.a.v.s.), në natën e 27 të muajit Rexheb, në vitin kur Pejgamberi (s.a.v.s.) i përjetonte çastet  më të vështira prej fillimit të misionit të tij për t’i kthyer njerëzit në rrugën e vërtetë të përkushtimit dhe bindjes në Krijuesin e gjithësisë, Allahu xh.sh. në një periudhë të natës e ka bartur prej Mekës në Jerusalem , e ka takuar me shpirtat e pejgamberëve dhe më pas e ka ngritur drejtë vetes në hapësirat e qiejve të Individualitetit të Tij. Më drejtë, në këtë natë ka ndodhur muxhizja e Israsë dhe Miraxhit në të cilën Allahu xh.sh. e ka qetësuar shpirtin e trazuar të Pejgamberit, i ka prehur zemrat e as’habëve të tij dhe e ka argumentuar pejgamberinë e tij para kundërshtarëve të fesë dhe të misonit të Pejgamberit (s.a.v.s.).

Isra’ja dhe miraxhi paraqesin një udhëtim të robit  nën udhëheqjen e të Madhit Allah si nga aspekti horizontal, i paraqitur me kercimin fizik të Pejgamberit (s.a.v.s.) prej Mekës, prej Mesxhid-i haramit në Jerusalem, në Mesxhid-i aksa, ashtu edhe kërcimin tejfizik, nga aspekti vertikal, prej Mesxhid-i Aksa’së në sferat transcedentale të qiellit hyjnor.  Të dyja ngjarjet, që kanë ndodhur brenda të njëjtës natë, e paraqesin bashkësinë e veprimtarisë shoqërore horizontale të muslimanit, të përfaqësuar në personalitetin fizik të Pejgamberit (s.a.v.s.) dhe të përkushtimit metafizik të tij, të përfaqësuar në personalitetin metafizik, rrjedhimisht, në realitetin ekzistencial të Pejgamberit (s.a.v.s.).

Një ditë Utbeja, Shejbeja, Ebu Sufjani, Nadir b. Harithi, Ebu’l-Buhteri, Velid b. Mugire. Ebu Xhehli Umejje b. Halefi dhe disa nga fisnikët e kurejshëve u mblodhën në një vend në Mekë. Ata nisën të bisedonin se si duhet të sillen me Muhammedin s. a. v., për t’ia tërhequr vërejtjen që të ndalte thirrjen e tij. E lajmëruan se populli i tij dëshironte të bisedonte me të dhe se e  presin atë për ta takuar.  Muhammedi s. a. v. dëshironte shumë që populli i tij të udhëzohet, prandaj erdhi në atë takim dhe u ul pranë tyre. Kurejshët duke e fajësuar i thanë: “Askush prej arabëve deri më tani nuk ka bërë këtë që po i bën ti popullit tënd. Ti poshtërove etërit tanë, e qortove fenë tonë, mendjen tonë e përbuze, ke fyer zotat tanë dhe e përçave popullin, ke bërë të gjitha të këqijat që mund të ekzistojnë!” Më pas duke parashtruar disa rekomandime i thanë: “Nëse e bën për të përfituar pasuri, atëherë të japim nga pasuria jonë që të bëhesh më i pasuri prej nesh. Nëse e bën për famë e post, atëherë të bëjmë udhëheqësin tonë. Nëse je i prekur nga xhinët, atëherë do të harxhojmë prej pasurisë sonë që të të shërojmë ose të justifikojmë për të”. Pas këtyre rekomandimeve, i Dërguari i Allahut bëri këtë sqarim: “Prej këtyre gjërave që thatë, asnjëra nuk qëndron. Ajo që ju kam prurë unë nuk është për pasuri, nuk është as që të fitoj epërsi ndaj jush, nuk kam as dertin që të bëhem udhëheqësi juaj sepse Allahu më ka dërguar si i Dërguar i Tij, ma zbriti Librin që t’u përgëzoj dhe t’ju ndaloj ju. Unë po përmbush atë që më është dhënë nga Zoti im dhe u solla me ju me sinqeritet. Po qe se e pranoni atë që kam sjellë, ajo do t’ju takojë edhe juve. Në qoftë se më rezistoni dhe më kundërshtoni, unë do të duroj derisa Allahu të gjykojë mes nesh.”

Pas këtij qëndrimi të paluhatshëm të Pejgamberit, idhujtarëve iu thyen shpresat por vazhduan me bisedat e tyre duke e ngushtuar me pyetje: “Në qoftë se nuk e pranon ofertën tonë, atëherë ti e di se jemi në një vendbanim shumë të ngushtë, kemi shumë pak pasuri dhe askush nuk është në pozitë më të keqe se ne, kështu që tregoji Zotit tënd që të ka dërguar ty që të na mundësojë të na hapë vendin e ngushtë ndërmjet këtyre kodrave, ta zgjerojë vendlindjen tonë, në mesin e qytetit tonë të mundësojë të rrjedhin lumenj si në Siri dhe Irak, Kusaj b. Kilabin, i cili ishte ndër etërit tanë, le ta ringjallë përsëri sepse ai ishte një njeri i besueshëm dhe ne t’i tregojmë për rrëfimet e tua dhe ta pyesim a është e drejtë apo jo. Nëse i pranon kërkesat tona, atëherë edhe ne e kuptojmë vendin tënd tek Zot yt dhe do të pranojmë se je i Dërguar i Tij.”

Edhe pse kërkesat dhe qëndrimi i politeistëve të Mekës ishte një humbje shprese për Pejgamberin s. a. v., ai tha: “Unë nuk jam dërguar për këto kërkesa tuaja, unë jam dërguar nga Allahu për t’u treguar juve atë që më është dhënë mua. Unë jua kumtova. Nëse e pranoni, edhe kjo botë por edhe bota tjetër do të jetë në favor tuajin. Në qoftë se e kundërshtoni, për shkak të pëlqimit të Allahut do të duroj.” Pas këtyre fjalëve ata vazhduan ta bezdisin me pyetje duke i thënë: “Pasi këto kërkesa nuk na i përmbushe, atëherë kërko prej Allahut që të dërgojë një engjëll, i cili do të të vërtetojë ty dhe do të të bëjë të pasur, ndërkohë që ti je duke ecur nëpër treg dhe je duke u përpjekur për të siguruar jetesën!” Pejgamberi s. a. v. tha: “Unë nuk mund të kërkoj të tilla gjëra nga Zoti im. Nuk jam dërguar për këto punë. Allahu më dërgoi si Lajmëtar dhe si Paralajmërues për ju.”

Pas kësaj politeistët e tepruan edhe më shumë duke thënë: “Pasi pretendon, atëherë zbrit një copë qiell mbi ne. Nëse do Zoti yt, e bën.” Fjalën e fundit e tha Abdullah b. Umejje el-Mahzumi: “Na vendos një shkallë drejt qiellit dhe unë të shikoj derisa të ngjitesh lart dhe të na sjellësh një libër ose një grup engjëjsh. Pa dëshmuar për ty nuk do të të besojmë!” Pas kësaj bisede i Dërguari i Allahut s. a. v. i humbi shpresat tek udhëzimi i tyre dhe i mërzitur u kthye tek familja e vet. Në këtë kohë Allahu i Lartmadhëruar në lidhje me ta i shpalli këto të vërteta: “Ata thanë: “Nuk të besojmë ty derisa të na nxjerrësh prej tokës burime. Ose (nuk të besojmë deri që) të kesh kopshte me hurma e me rrush, e të bësh të rrjedhin vazhdimisht lumenj në mesin e tyre. Ose (nuk të besojmë derisa) të bjerë mbi qiell copa – copa, ashtu si po mendon ti (se do të na dënojë Zoti), apo të na sjellësh Allahun dhe engjëjt pranë nesh. Ose të kesh një shtëpi prej ari, apo të ngjitesh lart në qiell, po ne nuk të besojmë për ngjitjen tënde derisa të na sjellësh një libër që ta lexojmë?!” Thuaj “Subhanall-llah – i Madhërishëm është Zoti im, a nuk jam unë tjetër vetëm se njeri, Pejgamber?!” (Isra, 17,90-93)

Abdullah b. Umejje El-Mahzumi kërkoi diçka që ishte jashtë sferës së njohjes njerëzore dhe që nuk do të ndodhte kurrë. Pasi i ishte ngushtuar rrethi të Dërguarit (s. a. v.s.) nga populli i tij, Zoti i tij për t’i treguar disa nga shenjat e Tij dhe t’i japë forcë e siguri, e nxori atë në një udhëtim të mrekullueshëm. Allahu i Lartësuar në Kur’an ka shpallur këto ajete: “Pa të meta është Lartmadhëria e Atij që robin e Vet e kaloi në një pjesë të natës prej Mesxhidi Haramit (prej Qabesë) gjer në Mesxhidi Aksa (Bejti Mukaddes), rrethinën e së cilës Ne e kemi bekuar, (ia bëmë këtë udhëtim) për t’ia treguar atij disa nga argumentet Tona. Vërtet, Ai është dëgjuesi dhe pamës.” (Isra, 17,1)

Pejgamberi s. a. v. ishte në Mekë dhe për ta përgatitur për udhëtim i erdhi Xhebraili s. a. v.. Ai i solli Pejgamberit tonë një kafshë shale me emrin Burak, hapi i të cilit ishte aq sa nuk kishte mundësi ta shihte syri. Udhëtimi i shenjtë filloi prej Mesxhidi Haramit në Mesxhidi Aksa, ku fali dy rekate namaz.

Udhëtimi deri në Mesxhidi Aksa në Kur’an emërtohet si Isra, udhëtim nate, Udhëtimi brenda qetësisë së natës I ka bashkuar në personalitetin e Pejgamberit (s.a.v.s.) dy qytetet kryesore të feve qiellore, Mekën dhe Jerusalemin. Israja nga njëra anë është edhe komentim semantik I ajeteve të para të sures Tin, në të cilat Allahu xh.sh. duke u betuar në fikun dhe ullirin, si metafora të njëshmërisë dhe shumësisë së ekzistencës, dhe  kodrën e Sinasë, vend që është në rrethin e Mesxhid-I Aksa’së e ka përfaqësuar realitetin e hapjes së qiellit dhe zbritjen e Tevratit dhe Inxhlit, si dhe është betuar në Vendin e sigurtë, Mekën, ku ka filluar zbritja e zbulesës së fundit, Kur’anit famëmadh. Kësisoj, Pejgamberi (s.a.v.s.) në pejgamberinë e tij e ka ngërthyer bekimin e zbulesave të mëparshme dhe me pranimin e Kur’anit e ka marrë pas vetes mbarë njerëzimin dhe është bërë prijës I tyre në përgjithësi. Me këtë realitet hyjnor, i Dërguari ynë, në Mesxhidi Aksa, e ka vendosur këmbën në vendin ku kanë shkelur edhe pejgamberët e tjerë.

Ndërsa ngritja e Pejgamberit (s.a.v.s.) prej Mesxhid-I Aksa’së në qiejt hyjnorë është emërtuar si Mi’raxh. Miraxhi është vepër mbinatyrore dhe e jashtëzakonshme që ai e ka përjetuar me trup dhe me shpirt dhe ka qenë përgjigje për pyetjet që pandërprerë politeistët ia parashtronin atij në lidhje me prezantimin e mrrekullive. Kjo përvojë metafizike e Muhammedit (s.a.v.s.) e ka qetësuar atë, i ka mundësuar që ta ndiej dhe përjetojë mbështetjen hyjnore.

Është karakteristike edhe fakti se në ajetin kuranor, ku flitet për Isra’në, për Pejgamberin (s.a.v.s.) është përdorur termi abd/rob dhe jo resul/I dërguar. Kategoria e abdit është kategoria më e preferuar në relacionin midis krijesës dhe Zotit të Madh. Njëkohësisht është shënjuar edhe në faktin se Isra’ja dhe Miraxhi janë ngjarje të inicuara nga përkushtimi dhe bindja e plotë e Pejgamberit (s.a.v.s.) ndaj Fuqisë Krijuese e cila si rrjedhojë mund të bëjë mrrekulli para të cilave do të ngelin gojëhapur kundërshtarët.

Prej Ibn Abbasit transmetohet se Pejgamberi s. a. v. kur është lartësuar në Mi’raxh ka parë pejgamberë në praninë e të cilëve gjendeshin shumë njerëz, disa prej tyre vetëm me disa veta, por kishte edhe prej pejgamberëve që nuk kishin askënd pas vetes. Në fund ai sheh një turmë të madhe dhe pyet se kush janë ata. I kanë thënë se është “Musai dhe populli i tij”, dhe kanë shtuar: “Çoje kokën dhe shiko!” Kur e ka çuar kokën i Dërguari i Allahut s. a. v., ka parë një turmë të madhe që mbulonte tërë horizontin. I thanë: “Këta janë umeti yt.”

Për një pejgamber që ballafaqohet me një shoqëri që e kundërshtonte pandërprerë, ky ishte një lajm i mirë. Edhe i Dërguari i Allahut ashtu e kishte kuptuar sepse Zoti në disa ajete këtë e kishte treguar qartë. Por në sqarimin e kësaj ndodhie është përdorur një gjuhë krejtësisht tjetër. Me kërkesën dhe përuljen e Pejgamberit s. a. v., namazi nga pesëdhjetë kohë në ditë u vendos në pesë kohë, por për çdo kohë do të ketë dhjetë shpërblime. Është me rëndësi se ky diskurs i përdorur e entuziazmon njeriun që të jetë i gatshëm të falë pesë kohë namaz duke e ditur se për çdo kohë ka shpërblim sikur ka falur dhjetë kohë namaz.

Dy ajetet e fundit të sures El-Bekare iu shpallën në Mi’raxh, duke u përgëzuar me atë se ata që nuk i bëjnë shok Allahut (shirk), do të jenë të falur nga gjynahet.

Në anën tjetër, soditja e xhennetit dhe xhehennemit dhe peizazhet e para janë përdorur si mjet për edukimin islam. Për shembull, kur Pejgamberi ishte në Mi’raxh, ka parë njerëz që gërvishtnin fytyrat dhe gjokset e veta me thonj bakri. Kur ka pyetur se kush janë këta, i është thënë: “Këta janë ata që përgojojnë, që me anë të përgojimit të tyre ua hanë mishin të përgojuarve dhe që shkelin nderin e njerëzve. Kur ka parë njerëz me stomakun e fryrë sa një shtëpi, ka pyetur se kush janë dhe i kanë thënë se janë ata që kanë ngrënë faiden.

Një nga dimensionet kryesore të Isra’së dhe Miraxhit për besimtarët musliman është edhe pasqyra e sjelljeve të njerëzve të kategorive të ndryshme pasi që ai I ka lajmëruar për ngjarjen e  Isra’së dhe Miraxhit. Përfaqësuesi kryesor i mushrikëve Ebu Xhehli filloi të bërtasë duke thënë: “Ejani, mblidhuni o bijtë e Luhejit!”, me gëzim dhe shpresë se do t’i kundërvihet të Dërguarit tonë. U dërguan lajmëtarët nëpër çdo mexhlis. Të gjithë u mblodhën dhe bashkërisht erdhën tek i Dërguari i Allahut dhe u ulën pranë tij. Ebu Xhehli e filloi bisedën duke i thënë: “Fjalët që më the mua, thuaja edhe popullit tënd!” I Dërguar i Allahut s. a. v. i përsëriti fjalët që i kishte thënë Ebu Xhehlit dhe në mes të tjerash tha: “Sonte unë u dërgova.” Ata e pyetën se ku. “Në Mesxhidi Aksa”, iu përgjigj. “Dhe pastaj përsëri u ktheve në mesin tonë?”, i thanë ata. I Dërguari i Allahut i la pa mend duke iu përgjigjur me “po”. Duke përshkruar atë skenë Abdullah ibn Abbasi thotë që disa nga të pranishmit prej habisë së madhe filluan të trokasin duart dhe pastaj i vendosnin në kokat e tyre e veta dhe vazhdonin ta pyetnin: “A mund të na rrëfesh për Mesxhidi Aksanë?” Disa nga të pranishmit e njihnin Mesxhidi Aksanë. I Dërguari i Allahut u çua në këmbë prej vendit ku ishte afër Qabesë, në pjesën e quajtur Hixhr. Allahu ia solli përpara syve Mesxhidi Aksanë dhe i Dërguari i Allahut duke e shikuar atë filloi t’ua tregojë karakteristikat e Mesxhidi Aksasë kurejshëve. Të habitur nga kjo ata thanë: “Betohemi se thotë të vërtetën dhe flet drejt!”

Edhe pse rrëfimet e Pejgamberit ishin të vërteta, përsëri politeistët filluan të bisedojnë për Isranë dhe Mi’raxhin. Disa që e kishin pranuar fenë e të Dërguarit të Allahut, pasi i dëgjuan këto fjalë, e refuzuan fenë. Pas kësaj shkuan tek Ebu Bekri dhe e pyetën: “A e di ti se shoku yt natën është dërguar në Mesxhidi Aksa?” Ebu Bekri tha: “Ashtu? Nëse thotë ashtu, është e vërtetë!” Ai tregoi një shembull të përkryer të dorëzimit të plotë dhe të imanit. Duke u habitur edhe për këtë e pyetën: “A me të vërtetë edhe ti beson se ai për një natë ka shkuar në Mesxhidi Aksa dhe është kthyer para mëngjesit?” I sigurt në veten dhe në imanin e vet Ebu Bekri tha: “Është e vërtetë, unë i besoj dhe e vërtetoj edhe për gjëra të pamundura. Në realitet unë i besoj atij edhe për gjërat më të pamundshme dhe për këtë shkak i besoj shpalljes që i vjen atij në mëngjes dhe në mbrëmje”. Ky besim i dha Ebu Bekrit nofkën Siddik-Besnik. Shenjat që iu shfaqën të Dërguarit gjatë këtij udhëtimi të shenjtë u kishin dhënë besimtarëve forcë dhe përqendrueshmëri, ndërsa atyre me zemra të dobëta dhe jobesimtarëve grindje dhe shqetësim.

Është e vërtetë se Mi’raxhi është një lartësim… lartësimi i robit në praninë e Allahut dhe nuk ka dyshim se robërit këtë lartësim mund ta kryejnë në jetën e tyre me atë me të cilën është i kënaqur Allahu i Lartmadhëruar; me anë të sinqeritetit (ihlasit), frikërespektit (takvasë), ibadetit dhe bindjes, e posaçërisht me namaz sepse namazi është Mi’raxhi i besimtarit.

Miraxhi është argument  se besimtari nuk  frikësohet nga bota e as që ndjehet absurd dhe i zbrazët para saj, ngaqë në qendër të botës e ka njohur fytyrën e Zotit. Ai sy i Zbulesës, të cilit në zemër i përgjigjet lumturia e takimit me Zotin, është kërkesë e çdo kohe për besimtarin. Dhe ai është i thirrur që përmes atij syri të Miraxhit  ta shohë mbarë jetën e tij dhe jetën njerëzore si dhe disa detaje të asaj jete duke parë në çdo gjë realitetin e Zotit. Dhe me këtë sy të Zbulesës ai është i thirrur ta shohë kohën dhe historinë horizontale dhe vertikale të njerëzimit. Në të vërtetë, për atë sy koha nuk është në rend të parë masë me të cilën matet ndodhia kozmike dhe njerëzore, por kohëzgjatja në të cilën Zoti njeriut shkallëshkallshëm ia ndan mirësinë, për çdo ditë gjithnjë e më shumë. Ndërsa historia për të nuk është kryesisht një zinxhir ngjarjesh, që paraqet zhvillimin e njeriut si qenie shoqërore, të shikuara në shkakësinë psikike e fizike të ndërlidhjes, por si dialogizim i njerëzimit me Zotin, me të cilin është lidhur besëlidhja (mithak) që nga zanafilla dhe nëpërmjet të dërguarve.

Kështu, gjëja e parë që sot besimtari duhet ta mendojë është takimi i tij me Zotin kudo dhe në çdo çast, ngase Zoti gjithkund dhe në çdo çast i vjen në takim: edhe në natyrë, edhe në jetën e tij personale, edhe në ndodhinë historike. Vetëdija e besimtarëve e zhytur në kohën tonë dhe në botën tonë materiale duhet që me të gjitha forcat në materien dhe në kohën e sotme ta kërkojë dhe gjejë Zotin. Mirëpo, duke e cekur nevojën për takimin tonë me Zotin dhe lumturinë mbi këtë takim në këto ditë tona a thua vallë nuk jemi duke i orientuar besimtarët në eksod shpirtëror nga ai takim, në vend që t’i udhëzojmë në bashkim me të? Sepse, me sa duket, entuziazmi i besimtarëve për takim me Zotin pak pajtohet me brengën e njeriut të shekullarizuar, të cilën ai për shkak të “hedhjes” së ekzistencës njerëzore ndërmjet asgjësë dhe vdekjes atë e konsideron si pjesë përbërëse metafizike psikike të vetvetes, e me këtë edhe si shoqëruese të pandashme të jetës njerëzore. Megjithatë, kur themi që besimtari i sotëm me mendjen dhe zemrën e tij duhet që në çdo gjë ta zbulojë fytyrën e Zotit dhe në çdo gjë të takohet me Zotin, atëherë shprehjen “në çdo gjë” e marrim seriozisht dhe mendojmë, dhe atë assesi në vend të fundit, në tragjiken e njeriut: në pasigurinë e asaj “tash” të tij, në kërcënimin e mashtrimit që e ndjek gjatë gjithë jetës, në kufizimin e fuqisë së tij dhe në “hedhjen” dhe brishtësinë e ekzistencës së tij. Mendojmë në sprovat dhe brengat e tija jetësore, në varfërinë dhe mossuksesin, në konfliktet dhe në vdekjen. Dhe nga ajo jetë e tillë e thërrasim që në çdo gjë ta sheh Zotin.

Shkruan: Metin Izeti

Huve’lledhi beathe fi’l-ummijjine resulen minhum jetlu alejhim ajatihi ve juzekkihim ve jual-limuhumu’l-kitabe ve’l-hikmete. Ve in kanu min kablu le fi dalalin mubin/ Është Ai që u solli ummive (të pastërve) një të Dërguar nga gjiri i tyre, për t’u lexuar atyre shpalljet e Tij, për t’i pastruar e për t’u mësuar Librin  dhe Urtësinë , ndonëse ata më parë ishin vërtet në humbje të plotë;

Është me rëndësi të theksohet se Allahu xh.sh.  në ajetin e pare të sures Xhumua flet  për emrat e vet me të cilat duhet ta lavdërojmë Zotin, pra disa emra të rëndësishëm, menjëherë pas saj flet për një fenomen tjetër të rëndësishëm që është dërgesa e Pejgamberit a.s.. Në shkallën e krijimit menjëherë pas zatit të Allahut xh.sh. është hakikati i Pejgamberit a.s., hakikati Muhammedi. Nuk bëhet  fjalë për Muhammed ibni Abdullahun, pra për Muhammedin a.s. që ka lindur në vitin 571, ai është vetëm se ky hakikat i Pejgamberit i cili ka hy në trupin e Pejgamberit a.s., por për realitetin metafizik të Pejgamberit a.s.. Nëse e mendojmë Pejgamberin a.s. vetëm si një njeri i cili ka lindur në Arabi, sikurse që e mendojnë disa, në vitin 571 dhe ka vdekur në vitin 632 atëherë ne nuk mund ta kuptojmë ajetin e kuranit ku thuhet që “ Ty të kemi dërguar vetëm si mëshirë për botët”. Pse një njeri fizik të jetë rahmet për të gjitha botët? Ose pse Allahu xh.sh. ta lavdërojë Pejgamberin a.s. në Kuran se ai ka një moral dhe etikë të lartë në një periudhë kur ai ende nuk kishte ardhur në këtëbotë lëndore? Kurani është ekzistent edhe para lindjes së Pejgamberit a.s. në Pllakën e Mbrojtur (Leuhi mahfudh) dhe që atëherë Pejgamberi a.s. labdërohet si mëshirë për botët dhe si person me moral të lartë. Pra është e qartë se bëhet fjalë për personalitetin e përgjithshëm fizik dhe metafizik të Pejgamberit a.s.. Kjo çështje ka rëndësi të veçantë në kuptimin real të Islamit dhe Kuranit. Pra, mund të konstatojmë se Pejgamberi a.s. është një personalitet metafizik universal I cili formën trupore fizike e ka marrur në vitin 571 pas lindjes nga nëna e tij dhe e jonë e dashur Emineja. Pikërisht këtu është shkaku që kur Ademi a.s. hyri në xhenet në njërën prej dyerve të xhenetit e lexoi: Nuk ka Zot tjetër përveç Allahut dhe Muhammmedi është rob dhe I dërguar I Tij.

Allahu xh.sh. nëpërmjet të koncetrimit – vatërzimit të dashurisë së Tij në Pejgamberin a.s. e ka bartur realitetin e të padukshmes në përmasën e dukshme. Në realitet Pejgamberi a.s.,personaliteti metafizik I tij, me një mënyrë është përmbledhje e cilësive të Zotit. Pejgamberi i Islamit në parazgjedhjen paraekzistente hyjnore është përcaktuar të jetë modeli ideal metafizik, natyra themelore e të cilit në bazë të krijimit hyjnor është ndërtuar në thelbin e gjithësisë dhe në personalitetin integral të njeriut. Ky realitet nuk ka asfarë domethënieje mistike, por në te është parashtruar aktiviteti më real hyjnor në përfshirjen permanente të botës nga ana e të Gjithfuqishmit si në aspekt të krijimit ashtu edhe në aspekt të shpalljes hyjnore, ku personaliteti metafizik i Pejgamberit përfiton pasqyrimin e plotë të tij nën vulën mbrojtëse të Zotit.

Natyra pejgamberiane në këtë rast nuk është aspak e idealizuar, por është mbajtur në piedestalin më të lartë të burimit metafizik , në kufirin më të lartë primordial deri te i cili e njerëzishmeja ka mundësi të ngjitet, e nxjerrur nga pastërtia e aktivitetit krijues të Zotit. Kjo pastërti me kalimin e periudhave kohore si kuptimore ashtu edhe lëndore është fisnikëruar me dhuratat mahnitëse të Urtisë Hyjnore.

Pejgamberi a.s. është mëshirë pa kundërvlerë e Zotit ndaj botës, është burim i pashtershëm i begative kuptimore që gjithësia i pranon nga i Larti dhe subjekt nëpërmjet të cilit Zoti e paraqet aleancën e tij me njeriun. Në gjenealogjinë shpirtërore të Muhammedit a.s. në trajtë të nyjes janë të bashkuara fizionomitë e pejgamberëve të parë dhe të gjitha tekstet e shenjta të shpallura më herët. Siç thamë edhe më lartë, Muhammedi a.s. është karakteri i parë i krijuar nga Zoti dhe i profilizuar deri në përsosurinë shpirtërore dhe të mrekullueshme, ashtu që të bëhet paratrajta shembullore për çdo krijesë të ardhshme. Kultivimi i tij shpirtëror është bërë pranë kujdesit të papërshkruar të Zotit. Realiteti i kësaj edukate dhe kulture rezaton qartë si nga shpallja ashtu edhe nga porositë e Pejgamberit.

Kur themi se Pejgamberi a.s. është përsosuria dhe karakteri i njerëzishëm i fesë dhe ligjit fetar, kemi për qëllim plotësinë historike të mirësisë, bukurisë, urtisë dhe dëshirës hyjnore të prezentuara nëpërmjet të shpalljeve të Zotit. Është më se e vërtetë se Pejgamberi këto bukuri i ka pranuar nëpërmjet të mëshirës hyjnore, mirëpo po aq është e vërtetë se ai ka kaluar nëpër një proçes rrënjësor të edukimit botëror.

Kontinuiteti historik dhe universal i shpalljes së Zotit është i prezentuar në proçesin edukativ të Pejgamberit. Koncepti i çdo porosie hyjnore përfaqësohet në çdo veprimtari pedagogjike që Zoti e ndërmerr në personalitetin e Pejgamberit. Ashtu që porosia hyjnore duke prezentuar portretin shpirtëror të Pejgamberit në çdo segment historik botëror prezenton edhe kuptimin e qartë të vet, pasi kuptimi i vërtetë i saj nuk do të kuptohej jashtë integralitetit personal të të Dërguarit. Brenda një pedagogjie të tillë hyjnore është paraqitur personaliteti i Pejgamberit a.s. dhe me hovin e dhënë para katërmbëdhjetë shekujve vazhdon të vrapojë drejtë freskisë dhe përmasave më të gjera.

Për tu kuptuar rëndësia e Pejgamberit a.s. gjithsesi nevojitet thellimi në përmasën metakozmike dhe kozmohistorike të tij. Persiatja e tij ishte e brendshme , ndërsa në botën e dukshme ai ballafaqohej me të gjitha situatat që ballafaqohen njerëzit. Ai i përjetoi dhimbjet e bonjakërisë, jetoi jetën e tregtarit, u internua. U prek thellë nga humbja e zonjës së tij Hatixhes r.a. dhe të birit Ibrahimit, por dinte edhe të gëzohej dhe të prjetojë bukurinë dhe estetikën e jetës së kësaj bote. Mund të thuhet se misioni i tij përqëndrohej në harxhimin e jetës për formimin e barazpeshës në jetën njerëzore, që do të shërbente si bazë për besnikëri, sinqeritet dhe shërbim Zotit.

Për myslimanin Pejgamberi a.s. është shembulli më i mirë i modestisë dhe fisnikërisë, i zemërgjerësisë dhe bujarisë, sinqeritetit dhe dashurisë ndaj të vërtetës. Ai është shembulli më i mirë i përkushtimit të plotë ndaj Zotit, bamirësisë ndaj të afërmëve , model i fisnikërisë dhe zemërgjerësisë ndaj të tjerëve.

Dashuria ndaj Pejgamberit është obligim i të gjithë myslimanëve dhe paraqet aspektin themelor të jetës fetare islame. Lirisht mund të thuhet se dashuria ndaj tij është çelës për dashurinë ndaj Zotit, është ndjekja e mostrës primordiale dhe kozmohistorike me karakter universal të Pejgamberit a.s..

Së pari duhet të ekzistoje bindja, jakin, se ne përshkak se jemi në rrugë të Zotit, inshallah Allahu xh.sh. neve do të na e mundësoje një jetë shumë më të mirë në botën tjetër se sa që e kemi jetën në këtë botë, atëherë nuk ke frigë, përndryshe duket jeta e kësaj bote si fund dhe si shkatërim. Ne  këtë bindje  mund ta arrimë duke besuar në personalitetin metafizik (shasijeti manevi) të Pejgamberit a.s. . Pra, nëse e përjetojmë atë atëherë kemi mundësi ta përjetojmë përhershmërinë në afërsinë me Allahun xh.sh..

Në këtë ajet Allahu xh.sh. thotë që Ai vetë e ka dërguar t Dërguarin e Tij  në mesin e njerëzve që janë ummi. Fjala ummi në përkthimet është përkthyer si analfabet, madje edhe një pjesë e komenteve të Kuranit, Pejgamberin a.s. e paraqesin si njeri analfabet. Mua nuk ma nxë as zemra dhe as goja që ta them këtë për Pejgamberin tim. Ajeti kuranor thotë që ai ka qenë ummi, pra nuk thotë analfabet. Ka mundësi që ai nuk ka ditur shkrimin dhe leximin, edhe pse unë nuk mendoj kështu, por të themi që nuk ka ditur shkrimin dhe leximin. Mosdija e shkrimit dhe leximit njeriun nuk e bën analfabet ose të padishëm. Atëherë kur Xhibrili a.s. I thotë atij: Lexo!, Pejgamberi a.s. I thotë: Unë nuk jam prej lexuesve! Pra nuk I thotë që nuk di të lexoj, por I thotë që nuk jam prej lexuesve. Ndoshta me këtë ka dëshirë t’I pohojë se nuk është prej atyre që I lexojnë tekstet ekzistues për të vërtetën, siç kishte njerëz në Mekë, ose t’I thotë që unë nuk merrem me këndime magjike, ose se unë nuk jam poet si mekasit.  Ndërsa menjëherë pasi Xhibrili a.s. I thotë : Lexo në emër të Zotit që ka krijuar! Ai fillon të lexojë. Si ndodh që ky person I cili nuk dinte të lexojë menjëherë filloi të lexojë! Pra kjo skenë e takimit të kontekstit hyjnor me praktikën lëndore e paraqet pastërtinë dhe çiltërsinë e shpirtit pejgamberik për të pranuar hakikatin hyjnor. Personaliteti I tij nuk ishte I indoktrinuar dhe as nuk kishte paragjykime botërore dhe pikërisht për këtë, mendoj unë edh epse Zoti e di më mire, Kurani thotë që ai ishte I pastër  (ummi). Gjithashtu, Ai ishte dërguar te arabët të cilët nuk ishin të njohur historikisht me shpalljen, pra nuk u kishte ardhur atyre shpallja. Rasti ishte ndryshe me hebrejt që kishin përvojë me shpalljen hyjnore. Pra këtu në një mënyrë Pejgamberi a.s. I rrëzon poshtë, duke e tërhequr insistimin e Xhebrailit a.s. për të lexuar, se shpallja mund t’ju vijë edhe të tjerëve përveç hebrejve dhe Zoti vendos vetë me kë ta komunikojë fjalën dhe idenë e Tij.

Çështja e dytë në lidhje me termin ummi është se në gjuhën arabe me këtë fjalë emërtohet nëna. Pra, në një mënyrë Allahu xh.sh. na tregon se fjala hyjnore do të depërtojë në një tokë pjellore të pastër tek e cila do të mbillet fara e hakikatit, pra kelimeja/llogosi/fjala dhe prej aty do të lin ndryshimi dhe zhvillimi I njerëzimit në përgjithësi. Pra, Pejgamberi a.s. dhe shoqëria e tij në një mënyrë janë arketipi I ndershmërisë, pastërtisë dhe pjellorësisë, prj ku do të mund të ushqehen, të marring ji kulturat dhe qytetërimet deri në ditën e gjykimit. Pejgamberi a.s. është Nëna e fetarisë, kulturës dhe qytetërimit.

Gjithashtu, Allahu xh.sh. nëpërmjet termit ummi, sikur dëshiron të na e tërheq kujdesin edhe për mënyrat alternative të dijes dhe mësimit. Veshi dhe dëgjimi janë shumë të rëndësishme në procesin e dijes reale. Ka shumë njerëz që mësojnë dhe edukohen nëpërmjet veshit, ose nëpërmjet syrit dhe leximit të shenjave. Në estetikën bashkëkohore ka një fushë e veçantë që emrëtohet si Semiotikë dhe ka të bëjë me leximin e shenjave.

Ne urdhrin “Bëhu”,  domethënë  “Kun” ,  në kuadër të zhvillimeve të ndryshme kohore dhe hapësinore e kemi reduktuar vetëm në përmasën e soditjes vetëm të formës.  Folja “Bëhu’”,  krahas asaj që e ngërthen domethënien e krijimit si proces ndërmjet subjektit dhe objektit. Pikërisht si pasojë e këtij botëkuptimi urdhëri i parë i ardhur përmes zbulesës hyjnore do të jetë “Ikre/ Lexo”, që nuk do të thotë se e ka vetëm kuptimin e leximit të një teksti të shkruar, të shkronjave, përmes syve ose përmes neuroneve të trurit. Shikuar pak më gjerë,             “Ikra” është një lloj i skanimit, hulumtimit, kërkimit dhe një veprim për ta kuptuar sa më mirë diçka. Për shkak se në momentin kur ka zbritur urdhri  “Ikra”, domethënë “ Lexo”,  njerëzit nuk kishin në dorë ndonjë tekst të caktuar për ta lexuar. Pra, qëllimi i urdhrit “Ikra”,  domethënë        “Lexo” është: lexoje vetveten, lexoje universin, semiotikën e universit, shkronjat në të. Shejhu’l-Ekber Muhjuddin Ibnu’l-Arabiu në një poezi të tij thotë:

“Lexoji shkronjat e universit

Pasi që edhe ne më herët ishim shkronja të shenjta

Ndërsa tash kemi zbritur poshtë.

Lexoji shkronjat e universit

Pasi që këto shkronja për ty

Janë letra që t’janë dërguar për t’i lexuar.”

Nëse çdo gjë në univers është një letër,  do të thotë që  pronarin e universit do të kemi mundësi ta njohim vetëm nëse i lexojmë këto letra ose në rastin tonë këta ngjyra.

Mevlana Xhelaluddin Rumiu në Mesnevi me ngazëllim e ka shprehur këtë të vërtetë:

“Në krahasim me përsosmërinë tënde, të ka hije!
Sepse vetëm ti e ke fuqinë për të dhënë përsosje…

Sepse tek ti nuk ka mungesë dhe nevojë;
Të paqenët i bën të qenë, u jep jetë dhe nevojë…

Kush di të rritë, di dhe të djegë,
Sepse nëse diçka griset, është i aftë ta qepë…

Çdo vjeshtë i rrënon kopshtet e vreshtat;
Në behar rinxjerr trëndafilin që jep ngjyrë në kopshtet…

Dhe i krijon të gjitha nga e para duke u thënë:
“O ti që je djegur, shfaqu, rinohu, sërish!” 

Ose në disa dyvargëshe të tjera thotë:

Ai s’kuptonte nga njëngjyrshmëria e Isait.
Ai s’kuptonte nga ena e bojatisjes e Isait.

Rroba me njëqind ngjyra merrnin një ngjyrë,
Nga ena e thjeshtë e Isait, të lehta si erë…

Kjo njëngjyrshmëri në bashkim nuk të mërzit;
Ndoshta të jep ëndje si peshkut në det…

Në tokë, ç’është e vërteta, ka mijëra ngjyra,
Mirëpo për peshqit është armik thatësira.

Po ç’është si shembull peshku në det,
Që me ta të merret shembull Zoti i lartë?

Mijëra dete dhe peshq në botën e qenies
Vënë ballin në tokë para Mirëbërësit!

Sa shira mirësie ranë paprerë
Gjersa deti u bë që të rrisë margaritarë!

Dielli i bujarisë hyjnore sa dritë ka lëshuar
Gjersa retë dhe detet bujari kanë mësuar…

Nëse i përgjithësojmë të gjitha interpretimet e imagjnatës dhe ngjyrës, duke i shpënë në një formulë të përgjithshme, atëherë do të kemi një përfytyrim mbi pushtetin e fshehur dhe thellësitë shpirtërore, por të fuqishme, të shprehura edhe në ngjyrat e vërteta, që e drejton njeriun. Përveç kësaj, ky pushtet flet me njeriun në një gjuhë, kuptimi i së cilës lyp praninë parimore të përkthyesit. Përkthyesi i ngjyrës është ndjenja, arti, filozofia, feja, ose individi i dashuruar në to.

Si rrjedhojë duhet ta kemi parasysh se çdo ajet, çdo hadith I Pejgamberit a.s. është si një nënë prej të cilës lindin ide të pandërprera, të freskëta në të gjitha periudhat kohore dhe ata vazhdojnë të ushqehen nga gjiri amtar pejgamberik.

Në vazhdim të ajetit Allahu xh.sh. thotë që e dërgova Pejgamberin a.s. që t’ua lexojë atyre ajetet e Allahut xh.sh.. Pra, t’ua lexojë shenjat e Zotit në gjithësi, tek njeriu dhe në Kuran. E si u bë tash që ky person që ishte “analfabet” menjëherë u bë professor dhe pedagog I cili do t’I sqarojë sekretet e gjithësisë dhe tekstit kuranor?! Me këtë pjesë të ajetit Allahu xh.sh. neve na e bën me dije karakterin e mësuesisë së Pejgamberit a.s.. Fjala tilaveh  që është përdorur këtu dallohet nga fjala kiraeh në gjuhën arabe. Edhe pse të dyja përkthen si lexim, fjala tilaveh në një mënyrë e ka për qëllim leximin e thellë, madje lirisht mund të themi rileximin actual të një teksti, ndërsa në këtë rast të tekstit dhe zbulesës hyjnore. Myslimanët, sot, e kanë të domosdoshme që të rilexojnë tekstet e shenjta, duhet ta rilexojnë Kuranin, ta rilexojnë hadithin, ta rilexojnë kulturën dhe qytetërimin e lindur nga këta dy burime primordial dhe eternale.

Ne shumë e duam dhe e respektojmë Imam Gazaliun, Ebu Hanifen dhe të tjerët, mirëpo mendimet dhe konstatimet e tyre duhet të rilexohen dhe të aktualizohen në hapësirën e njeriut bashkëkohor. Nëse vetëm I bartim, ashtu si janë, fjalët e tyre dhe nuk thellohemi në platformën e tyre atëherë ta dini që nuk kemi fare dallimi nga shembulli I gomerëve që mbajnë libra dhe nuk depërtojnë në ta, siç e përmend  në trajtë të metaforës Kurani famëlartë për rastin e hebrejve. Si pasojë e dobësisë personale dhe intelektuale një pjesë e madhe e njerëzve fshihen në autoritetin e dijetarëve pradigmatik dhe  e pengojnë ndryshimin dhe zhvillimin në kuadër të kulturës dhe qytetërimit mysliman.

Më pas Allahu xh.sh. thotë: ve juzekkihim dhe ti pastrojë ata. Krahas rileximit të shenjave nevojitet edhe pastrami I sfondit, mendor dhe shpirtëror , për ta pranuar realitetin ekzistues. Sfondi mendor dhe shpirtëror në Islam, parimisht deduktohet nga teomonizmi/ tevhidi, pra nga miratimi ose kontemplimi i Njëshmërisë Hyjnore. Esenca e teomonizmit është përtej shprehjes me fjalë; por e shpall veten me vezullime të befasishme dhe diskontinuitive. Duke goditur rafshin e imagjinatës vizuale,  këta vezullime ngurtësohen në forma të kristalta, dhe mu këto janë ato forma që në kthesë të tyre konstituojnë esencën e përjetimit të fesë. Pikërisht për këtë edhe esenca e tij ka qenë e përqëndruar në realitetin njësues në sfondin e formës. Ontologjia e teomonizmit e ngërthen në vete pesë përmasa themelore të qenies: Përmasën e Individualitetit hyjnor (dhat), përmasën e Atributeve dhe Emrave hyjnorë (Esma dhe Sifat), përmasën e veprimit dhe hyjnitetit (rububijje), përmasën e Formave dhe Imagjinatës ( hijal dhe mithal) si dhe përmasën e lëndores (mushahede). Besimtari përmes botës lëndore, të dukshme i ka konceptuar shfaqjet e emrave dhe atributeve të bukura të Zotit. Kësisoj, “lënda asnjëherë nuk ka qenë e zhveshur nga përmbajtja shpirtërore, ndërsa shpirti në asnjë mënyrë nuk ka qenur vetëm antonim abstrakt i realitetit lëndor”. Teomonizmi është përfaqësuar me njësimin dhe ndryshimin.  Me njësimin ai ka qenë sintezë e të gjitha pjesëve dhe  shumëshmërisë në natyrë. Ndërsa përmes ndryshimit e ka paraqitur identitetin e veçantë të çdo qenieje të shfaqur në kontekstin kohor dhe hapësnor. Si rrjedhojë, çdo pjesë e veçantë perceptohet si e zhytur në të përhershmen dhe në asnjë mënyrë si autonome në relacion me të Vërtetën absolute.

Pastrimi I mendjes dhe zemrës për të qenë e gatshme ta pranojë realitetin hyjnor bëhet nëpërmjet të edukimit të karakterit dhe ngritjes shpirtërore. Njëra prej obligimeve të Pejgamberit a.s. ka qenë edhe kjo. Të pastrojë dhe të ngritë shopirtërisht umetin e tij. Kjo traditë e paradigmës pejgamberike ka vazhduar të kultivohet në tesavvuf dhe në këtë trajtë është bartur prej gjenerate në gjeneratë. Detyra dhe obligimi I Shejhit në tesavvuf është që të përgatitë mendjen dhe zemrën e ndjekësit për ta pranuar hakikatin e tevhidit dhe realitetin shoqëror të fjalës hyjnore dhe asgjë tjetër.

Në vazhdim ajeti I përmend edhe obligimet tjera të Pejgamberit a.s dhe thotë: ve jual-limuhumu’l-kitabe ve’l-hikmete, dhe t’ua mësojë librin dhe urtësinë. Pejgamberi a.s. njëkohësisht është edhe mësuesi universal I realitetit të fjalëve hyjnore. Ai nëpërmjet përvojës dhe pragmatizmit të tij neve na I bën të njerëzishme ajetet e Kuranit. Në një mënyrë Pejgamberi a.s. është mësues I jonë I Kuranit dhe të vërtetave të tij. Allahu xh.sh. është shumë preciz dhe krahas mësimit të librit e përmend edhe mësimin e urtësisë. Urtësia/hikmeti është dhunti hyjnore e cila mund të jetë e fshehur në nënvetëdijen e personit dhe e cila e pret shtytësin e vlërtetë për ta nxjerrë në pah. Pejgamberi a.s. është shtytësi I vërtetë I nxjerrjes në mejdan të urtësisë, filozofisë së ekzistencës dhe vetë realitetit. 

Shkruan: METIN IZETI

I kisha 4 ose 5 vjet kur në shtëpinë tone të vjetër karshi xhamisë Eski në Tetovë, ku tash është ndërtuar posta kryesore e Tetovës, ishin tubuar familjarët dhe miqtë dhe do të këndohej mevludi me rastin e hyrjes së muajit Rebiu’l-evvel, muajit të lindjes së Pejgamberit a.s.. Unë isha ulur në skaj të dhomës dhe I ndikuar prej qetësisë së të rriturve me habi dhe entuziazëm pritja që hoxhallarët të fillojnë me leximin e Mevludit. Asokohe ende nuk e kisha të qartë se për çka bëhet fjalë, respektivisht nuk e kisha idenë për vlerën e ardhjes në botë të zotëriut të gjithësisë, por atmosfera impozante e qetësisë dhe respektit më jepte një ndjenjë të ekzaltimit dhe pritjes se do të ndodhë diçka e madhe. Pasi që erdhën edhe hoxhallarët pati filluar edhe këndimi I mevludit. Ishte hera e parë që dëgjoja familjarët e mi se si njëzëri e këndonin salavatin për Pejgamberin a.s.. Veçanërisht përshtypje më la melodia, me zë të djegur e hoxhës si dhe rima e vargjeve të para të mevludit. Hoxha mevludin e kishte filluar me vargun: Për ata që arnavudçe gjuhën e dinë; Është maru ky mevlud gjith le ta dinë. Dhe këta dy vargje të mevludit më kanë ngelur në kujtesë dhe nuk I kam harruar edhe sot. Më pas kur, me fëmijët e lagjes loznim jashtë, shpesh ndodhte që unë ti përsëriti këta fjalë që ishin ngulitur në kujtesën time të njomë. Më vonë, pasi që kam filluar studimet teologjike, shpesh herë kam menduar për ndikimin me vrull të shpirtërisë së mevludit tek popullata jonë. Ishin këto vargje të bartura në shqip nga ana e Tahir efendi Popovës prej mevludit të Sulejman Çelebiut të shkruar në fillim të shekullit XV. Si kishte mundësi që këto vargje të punojnë në gjenin e popujve të ndryshëm dhe të marrin një karakter të gnosës popullore, një koncept I bartjes së vargjeve të shkruara në një periudhë kohore në Bursë të shtetit Osman, në kontekst global!? Por kjo është e vërtetë. Mevludi shekuj me radhë nuk ka rënë prej gojës së myslimanëve në viset tona. Përkthimi I mevludit në gjuhën shqipe, I bërë më vonë, gjithashtu e ka origjinalitetin dhe sensin sikur se është shkim autorial dhe jo përkthim. Shumë më vonë, kur e kam lexuar poezinë Fyelli, të Naimit e kam kuptuar se fjalët ndiqen nga ndjenjat dhe jo nga fjalët e gjuhës tjetër. Fyelli I Naimit nga aspekti literar nuk dallon shumë prej Nej it të Mevlana Xhelaluddin Rumiut, por ama ai nuk është përkthim I Rumiut, por është shprehje e ndjenjave të Naimit që ishin të ngjashme me ndjenjat e Rumiut. Kështu është edhe Mevludi, mendoj.

Ashtu siç është shkruar me ndjenja, njëkohësisht edhe I është drejtuar emocioneve të njerëzve dhe ka rezultuar me shije dhe ekzaltim të auditorit. Melodia e Mevludit në trojet shqiptare nuk është e njëjtë me melodinë e këndimit të mevludit në hapësirat turke. Shqiptarët mevludin e kanë kënduar me meloditë autoktone shqipe, madje disa herë edhe si rapsodë. Ende në vesh më tingëllon zëri I Hamdi efendiut, ish imamit të xhamisë së Gamgamit në Tetovë, kur e këndonte mevludin me melodi që lirisht mundej të ndiqet me çifteli. Veçanërish shumë këndshëm I këndonte vargjet: Ja poç kinxhin një jehud shejtit ja pru; Foli kinxhi mos më ha se m’ka zehru.

Me të hyrë të muajit të Mevludit në familjet e Tetovës ishte rregull që në shtëpitë e tyre të bëhen tubime të Mevludit dhe ti shprehet mirëseardhja shkakut të krijimit të gjithësisë, Muhammedit a.s.. Kuvendet e mevludit, krahas këndimit të mevludit ndiqeshin edhe me biseda të këndshme fetare dhe kulturore. Krahas njerëzve, tubimet e mevludit I gëzonin edhe murrët e shtëpisë dhe sikur edhe ata bënin ziqër së bashku me njerëzit  e tubuar për mevlud.

 Mevludi kërkonte që të thellohemi në të. Ai është delikatesë dhe konstruktivizëm i shpirtit. Ose mund të thuhet se është opsesion apo fushë e clia e bën më të fuqishëm dhe më joshës, ndjenjën fetare  për njeriun. Vetëm në këtë mënyrë është e mundshme që përmes dashurisë së flaktë të ndizet shkëndija e idesë gjenerative në trajtën e traditave shekullore fetare, siç thonë futuristët rus të periudhës së dekadës së parë të shekullit të njëzet. Ndërsa konkstruktivizmi është një emërtim që është prodhuar në ateljetë e modernistëve racionalistë të viteve të njëzeta të shekullit të kaluar.

Në realitet unë kam dëshirë të sqaroj thyerjen të cilën e kanë përjetuar fusha fetare dhe kulturore me ndërprerjen e besëlidhjes që para kësaj periudhe e kishin me metafizikën. Dijetarët fetarë janë shmangur nga emocionet dhe paradigmat e urtësisë perenniale, madje një pjesë e konsiderueshme është lëshuar në abstrakcion pa thellësi ideore; ilahikënduesit  janë joshur nga çvendosjet shkallore; ndërsa poetët gjithnjë e më shumë janë larguar nga përdorimi i fjalëve të gdhendura.

 Që në vitet e shkollës së mesme më kanë interesuar revistat që bënin fjalë për kulturat e lindjes. Si i ri mahnitesha nga peizazhet magjepsëse dhe të pazakonshme të artit kinez, indian apo japonez. Në to bari ishte blu, ndërsa qielli jeshil. Që atëherë e ndjeja se arti nuk obligohet të jetë në shërbim të imitimit dhe se jo gjithëherë duhet të pyetet se “çfarë kuptimi ka kjo pikturë”. Piktura ka mundësi të jetë lojë e lirë e imagjinatës figurative, koncept në vete e cila e paraqet vetveten. Kuçedrat me shtatë deri dymbëdhjetë kokë dhe me ngjyra të panumërta në trupin e tyre, “kuajt e kaltër”, që më vonë do ta inspirojnë edhe Franz Marc’un, më dukeshin si simbol i ngadhnjimit të artistit mbi natyrën që duket. Gjithashtu që atëherë e kam përshtypjen se liria nuk obligohet të jetë anarkike. Koncepti parësor I ideve fetare të tilla është që nuk janë të zakonshme dhe në një mënyrë me pazakonshmërinë e tyre, shpeshherë, paraqesin edhe një harmoni ironike. Më vonë, në vitet e fundit të shkollës e mesme, më kujtohet si sot kur një mjeshtër i shpirit, Profesor Ismail Bardhi, më tha ta lexoj Kafkën dhe Thomas Mann’in, e vërejta se midis atyre dyve kishte dallim të madh në krijimin e realitetit letrar. I pari bazohej në imagjinatën, ndërsa i dyti në komentin e thellë të botës reale, por që të dy shquhen me saktësinë fenomenale të shprehjes. Por është fakt se kur thellohemi në këto koncepte ikim shumë larg nga realiteti latitudal i shtrirjes gjeografike, pikërisht si në pikturën “ Tre muzikantët” e Picasso’s. “Tre Muzikantët” është një pikturë e madhe, më shumë se 2 metra e gjerë dhe e lartë. Ajo është pikturuar në stilin e kubizmit sintetik dhe e jep pamjen e letrës së prerë. Picasso pikturon tre muzikantë  me ngjyra të ndezura, forma abstrakte në një dhomë të cekët . Në të majtë është një klarinetist, në mes një kitarist, dhe në të djathtë një këngëtar që mban fletët me notat e muzikës. Ata janë të veshur si figura të njohura: Pierrot, i veshur me një kostum blu dhe të bardhë; Harlequinn, me të portokallta dhe të verdha; dhe, në të djathtë, një murg në një mantel të zi. Në frontin e Pierrot’it qëndron një tabelë me një tub dhe objekte të tjera, ndërkohë që nën atë është një qen, barku , këmbët dhe bishti i të cilit shihen prej pas këmbëve të muzikantit.  Çdo gjë në këtë pikturë është në formë të sheshtë. Është e vështirë për të të treguar se ku fillon njëri muzikant dhe ku tjetri, sepse format që krijojnë ata  kryqëzohen dhe mbivendosen, sikur të ishin figura të prera në letër.

Në realitet kjo pikturë e Picasso’s  më joshë pak më tepër për shkak se e shpreh idenë mbi vendzënien relae të njeriut në dy shekujt e fundit dhe me këtë e përshkruan edhe situatën fetare të këtyre dy shekujve. Nuk ishte e rastit që ai kishte zgjedhur tre artistë edhe atë tre muzikantë për ta shprehur këtë realitet dhe jo tre fizikanë ose tre kimistë. Schopenhauer’i thoshte që muzika është në krye të arteve për përjetimin e katarzës. Ndërsa Picasso, përmes kësaj pikture, e paraqiste kiçin artistit në ndjekjen e temave latitudale të ekzistencës. Tradhtia e besëlidhjes me të përtejmen e kishte nxitur kaosin dhe mungesën e idesë origjinale të artit, por më besoni se edhe të fesë.

Një pjesë e artistëve u përpoqën që këtë kaos ta shprehin përmes dadaizmit. Dadaizmi kundërshton çdo mendim logjik dhe angazhohet për paraqitje spontane dhe të pakontrolluar të ndjenjave dhe vrojtimeve, për asociacione pa marrë parasysh kuptimin e fjalëve. Ai thekson simultanitetin e përjetimit, ëndrrat dhe ndërdijen. Në aspektin shoqëror dadaistët përshkoheshin nga idetë anarkiste dhe theksonin relativitetin dhe pakuptimësinë e sistemeve më stabile shoqërore. Shumica e artistëve dadaist madje as nuk e njihnin njëri tjetrin por ama i lidhte ideja/pa ideja e përbashkët. Romani “ Uliks” i Joyce’it është një pasqyrë shumë e pastër e mendësisë së këtillë.

Për fat të keq edhe përmasat fetare e harruan ëndrrën e tyre esenciale dhe të dhënë pas ideve të pamatura dhe jo njerëzore e shkatërruan genin e fetarit duke e shndërruar atë në arrogant dhe të pashpresë. Periudhat e këndimit të mevludit nëpër shtëpitë tona e ushqenin genin I cili në përkushtim ndaj Zotit e përjetonte katarzën, madje I bashkangjiteshin edhe murrët e shtëpisë. A nuk u bastardua kjo ndjenjë me sallonet kiçe të dasmave…!

Në shekullin e XX  do të paraqiten edhe mendime avangardiste që do të tërheqin kujdesin për krizën e njerëzimit. Osvald Shprengler në veprën e tij “ Rënia e Perëndimit” thotë: “Ti je i vdekur. Unë i shoh në ty të gjitha tiparet e rënies . Unë mund të provojë se pasuria  dhe varfëria  jote e madhe, kapitalizmi  dhe socializmi yt, luftërat dhe revolucionet tua, ateizmi, pesimizmi dhe cinizmi yt, imoraliteti yt, martesat tua të shkatërruara dhe kontrolli yt i lindjeve, nga poshtë e thithin edhe pikën e fundit të gjakut, ndërsa nga  lartë të vrasin, të vrasin në tru dhe do të shfarosin – mund të provojë se, në ty shihen të gjitha shenjat e vendeve të vdekura nga kohët e lashta -. Aleksandria, Greqia dhe  Roma neurotike “. Gjithashtu edhe Rene Guenon do të theksojë krizën e botës bashkëkohore në vitet e tridhjeta të shekullit të XX. me vëmendje pak më të madhe në çështjet artistike . Si pasojë e kësaj ai do të orientohet në hulumtimin e artit lindor dhe mjeshtërisht do ta përfqësojë atë në literaturën perëndimore. Në njërin prej teksteve të tij në lidhje me “Konceptimin e artit tradicional” ai thotë:

“ Ne shpesh kemi theksuar faktin se shkencat profane janë vetëm produkt i një degjenerimi relativisht të vonshëm, apo si pasojë e moskuptimit të shkencave të lashta tradicionale – apo më mirë vetëm disave prej tyre – sepse të tjerat plotësisht janë gëlltitur nga  harresa. Kjo është e vërtetë jo vetëm për shkencat, por poashtu edhe për artet, ku vec kësaj distinkcioni mes tyre dikur ka qenë shumë më pak i theksuar se sa që është sot; Fjala Latine artes  disa herë ka qenë e përdorur për shkencën, por në mesjetë, klasifikimi i “arteve liberale” ka përfshirë subjekte të cilat bota moderne do t`ia atribuonte qoftë  njërës apo tjetrës, pa asnjë dallim. Kjo vërejtje e vetme mjafton  që të tregojmë se arti duikur ka qenë dicka krejt ndryshe nga ajo që kuptohet sot me këtë emër. Ai ka nënkuptuar diturinë e vërtet me të cilën ka qenë i inkorporuar, dhe se kjo dituri  me sa duket ka mund të jetë nga porositë apo qëllimet e shkencave tradicionale.

Me anë të kësaj mund të kuptohet se në disa organizata esnafësh të Mesjetës, si ajo e “Fedeli d’Amor”, dhe shtatë “artet liberale”,  është besuar se korespondojnë me “qiellorët”, që do të thotë, me nivele të cilat  identifikoheshin përmes gradave të ndryshme të rendit. Për këtë arsye, për artet si edhe oër shkencat, do ishte me shumë rëndësi transpozicioni për t`ua dhënë atyre vlerën e vërtetë ezoterike; dhe ajo që e bënë të mundshëm një transpozicion është natyra e diturive tradicionale, fundja cilado qoftë qëllimi i saj, përherë mbetet e lidhur me parimet trancedentale. Kjo dituri si e tillë, është një botëkuptim i cili mund të konsiderohet simbolik, meqenëse ai është bazuar në ngjajshmërinë ekzistuese ndërmjet regullave të ndryshme të realitetit. Por këtu duhet të theksohet se kjo nuk involvon dicka të mbingarkuar akcidentalisht atyre; por përkundrazi, dicka që përbën esencën e thellë  të diturisë normale dhe të legjitimuar, dhe kjo esencë, si e tillë, është inherente në gjith shkencat dhe artet që nga zanafilla e tyre, ku mbetet ashtu përderisa ato nuk pësojnë ndonjë devijim. Se artet mund të vështrohen edhe nga kjo pikpamje nuk duhet të na shkaktoj habi, ngaherë dikush sheh se si edhe vetë zejet, në konceptin tradicional të vetin, shërbejnë si bazë për një aderim (iniciacion)” .

Teksti avangardist është njëkohësisht edhe vepër artistike ngjashëm siç instalimet ose objektet figurative  të Duchampit. Afërsia organike midis tyre është në ftesën që e bëjnë për të medituar rreth artit dhe kufijve të tij të përgjithshme. Të gjitha ata së bashku përmbajnë këshillë paradoksale në lidhje me çështjen se çka është dhe çka jo arti, që në kuptim avangardist e përcakton kontekstin e paraqitjes.

Me fjalë të tjera, kultura e mevludit është rezultat i besëlidhjes, akt i urtësisë dhe jo vetëm material i formësuar.