Metin Izeti

Category: Shkrime

  • METIN IZETI: ISRAJA DHE MIRAXHI

    METIN IZETI: ISRAJA DHE MIRAXHI

    “Pa tĂ« meta Ă«shtĂ« LartmadhĂ«ria e Atij qĂ« robin e Vet e kaloi nĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« natĂ«s prej Mesxhidi Haramit (prej QabesĂ«) gjer nĂ« Mesxhidi Aksa (Bejti Mukaddes), rrethinĂ«n e sĂ« cilĂ«s Ne e kemi bekuar, (ia bĂ«mĂ« kĂ«tĂ« udhĂ«tim) pĂ«r t’ia treguar atij disa nga argumentet Tona. VĂ«rtet, Ai Ă«shtĂ« dĂ«gjuesi dhe pamĂ«s.” (Isra, 17,1)

    NjĂ« vit e gjysmĂ« para shpĂ«rnguljes sĂ« Pejgamberit (s.a.v.s.), nĂ« natĂ«n e 27 tĂ« muajit Rexheb, nĂ« vitin kur Pejgamberi (s.a.v.s.) i pĂ«rjetonte çastet  mĂ« tĂ« vĂ«shtira prej fillimit tĂ« misionit tĂ« tij pĂ«r t’i kthyer njerĂ«zit nĂ« rrugĂ«n e vĂ«rtetĂ« tĂ« pĂ«rkushtimit dhe bindjes nĂ« Krijuesin e gjithĂ«sisĂ«, Allahu xh.sh. nĂ« njĂ« periudhĂ« tĂ« natĂ«s e ka bartur prej MekĂ«s nĂ« Jerusalem , e ka takuar me shpirtat e pejgamberĂ«ve dhe mĂ« pas e ka ngritur drejtĂ« vetes nĂ« hapĂ«sirat e qiejve tĂ« Individualitetit tĂ« Tij. MĂ« drejtĂ«, nĂ« kĂ«tĂ« natĂ« ka ndodhur muxhizja e IsrasĂ« dhe Miraxhit nĂ« tĂ« cilĂ«n Allahu xh.sh. e ka qetĂ«suar shpirtin e trazuar tĂ« Pejgamberit, i ka prehur zemrat e as’habĂ«ve tĂ« tij dhe e ka argumentuar pejgamberinĂ« e tij para kundĂ«rshtarĂ«ve tĂ« fesĂ« dhe tĂ« misonit tĂ« Pejgamberit (s.a.v.s.).

    Isra’ja dhe miraxhi paraqesin njĂ« udhĂ«tim tĂ« robit  nĂ«n udhĂ«heqjen e tĂ« Madhit Allah si nga aspekti horizontal, i paraqitur me kercimin fizik tĂ« Pejgamberit (s.a.v.s.) prej MekĂ«s, prej Mesxhid-i haramit nĂ« Jerusalem, nĂ« Mesxhid-i aksa, ashtu edhe kĂ«rcimin tejfizik, nga aspekti vertikal, prej Mesxhid-i Aksa’sĂ« nĂ« sferat transcedentale tĂ« qiellit hyjnor.  TĂ« dyja ngjarjet, qĂ« kanĂ« ndodhur brenda tĂ« njĂ«jtĂ«s natĂ«, e paraqesin bashkĂ«sinĂ« e veprimtarisĂ« shoqĂ«rore horizontale tĂ« muslimanit, tĂ« pĂ«rfaqĂ«suar nĂ« personalitetin fizik tĂ« Pejgamberit (s.a.v.s.) dhe tĂ« pĂ«rkushtimit metafizik tĂ« tij, tĂ« pĂ«rfaqĂ«suar nĂ« personalitetin metafizik, rrjedhimisht, nĂ« realitetin ekzistencial tĂ« Pejgamberit (s.a.v.s.).

    NjĂ« ditĂ« Utbeja, Shejbeja, Ebu Sufjani, Nadir b. Harithi, Ebu’l-Buhteri, Velid b. Mugire. Ebu Xhehli Umejje b. Halefi dhe disa nga fisnikĂ«t e kurejshĂ«ve u mblodhĂ«n nĂ« njĂ« vend nĂ« MekĂ«. Ata nisĂ«n tĂ« bisedonin se si duhet tĂ« sillen me Muhammedin s. a. v., pĂ«r t’ia tĂ«rhequr vĂ«rejtjen qĂ« tĂ« ndalte thirrjen e tij. E lajmĂ«ruan se populli i tij dĂ«shironte tĂ« bisedonte me tĂ« dhe se e  presin atĂ« pĂ«r ta takuar.  Muhammedi s. a. v. dĂ«shironte shumĂ« qĂ« populli i tij tĂ« udhĂ«zohet, prandaj erdhi nĂ« atĂ« takim dhe u ul pranĂ« tyre. KurejshĂ«t duke e fajĂ«suar i thanĂ«: “Askush prej arabĂ«ve deri mĂ« tani nuk ka bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« qĂ« po i bĂ«n ti popullit tĂ«nd. Ti poshtĂ«rove etĂ«rit tanĂ«, e qortove fenĂ« tonĂ«, mendjen tonĂ« e pĂ«rbuze, ke fyer zotat tanĂ« dhe e pĂ«rçave popullin, ke bĂ«rĂ« tĂ« gjitha tĂ« kĂ«qijat qĂ« mund tĂ« ekzistojnĂ«!” MĂ« pas duke parashtruar disa rekomandime i thanĂ«: “NĂ«se e bĂ«n pĂ«r tĂ« pĂ«rfituar pasuri, atĂ«herĂ« tĂ« japim nga pasuria jonĂ« qĂ« tĂ« bĂ«hesh mĂ« i pasuri prej nesh. NĂ«se e bĂ«n pĂ«r famĂ« e post, atĂ«herĂ« tĂ« bĂ«jmĂ« udhĂ«heqĂ«sin tonĂ«. NĂ«se je i prekur nga xhinĂ«t, atĂ«herĂ« do tĂ« harxhojmĂ« prej pasurisĂ« sonĂ« qĂ« tĂ« tĂ« shĂ«rojmĂ« ose tĂ« justifikojmĂ« pĂ«r tĂ«â€. Pas kĂ«tyre rekomandimeve, i DĂ«rguari i Allahut bĂ«ri kĂ«tĂ« sqarim: “Prej kĂ«tyre gjĂ«rave qĂ« thatĂ«, asnjĂ«ra nuk qĂ«ndron. Ajo qĂ« ju kam prurĂ« unĂ« nuk Ă«shtĂ« pĂ«r pasuri, nuk Ă«shtĂ« as qĂ« tĂ« fitoj epĂ«rsi ndaj jush, nuk kam as dertin qĂ« tĂ« bĂ«hem udhĂ«heqĂ«si juaj sepse Allahu mĂ« ka dĂ«rguar si i DĂ«rguar i Tij, ma zbriti Librin qĂ« t’u pĂ«rgĂ«zoj dhe t’ju ndaloj ju. UnĂ« po pĂ«rmbush atĂ« qĂ« mĂ« Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« nga Zoti im dhe u solla me ju me sinqeritet. Po qe se e pranoni atĂ« qĂ« kam sjellĂ«, ajo do t’ju takojĂ« edhe juve. NĂ« qoftĂ« se mĂ« rezistoni dhe mĂ« kundĂ«rshtoni, unĂ« do tĂ« duroj derisa Allahu tĂ« gjykojĂ« mes nesh.”

    Pas kĂ«tij qĂ«ndrimi tĂ« paluhatshĂ«m tĂ« Pejgamberit, idhujtarĂ«ve iu thyen shpresat por vazhduan me bisedat e tyre duke e ngushtuar me pyetje: “NĂ« qoftĂ« se nuk e pranon ofertĂ«n tonĂ«, atĂ«herĂ« ti e di se jemi nĂ« njĂ« vendbanim shumĂ« tĂ« ngushtĂ«, kemi shumĂ« pak pasuri dhe askush nuk Ă«shtĂ« nĂ« pozitĂ« mĂ« tĂ« keqe se ne, kĂ«shtu qĂ« tregoji Zotit tĂ«nd qĂ« tĂ« ka dĂ«rguar ty qĂ« tĂ« na mundĂ«sojĂ« tĂ« na hapĂ« vendin e ngushtĂ« ndĂ«rmjet kĂ«tyre kodrave, ta zgjerojĂ« vendlindjen tonĂ«, nĂ« mesin e qytetit tonĂ« tĂ« mundĂ«sojĂ« tĂ« rrjedhin lumenj si nĂ« Siri dhe Irak, Kusaj b. Kilabin, i cili ishte ndĂ«r etĂ«rit tanĂ«, le ta ringjallĂ« pĂ«rsĂ«ri sepse ai ishte njĂ« njeri i besueshĂ«m dhe ne t’i tregojmĂ« pĂ«r rrĂ«fimet e tua dhe ta pyesim a Ă«shtĂ« e drejtĂ« apo jo. NĂ«se i pranon kĂ«rkesat tona, atĂ«herĂ« edhe ne e kuptojmĂ« vendin tĂ«nd tek Zot yt dhe do tĂ« pranojmĂ« se je i DĂ«rguar i Tij.”

    Edhe pse kĂ«rkesat dhe qĂ«ndrimi i politeistĂ«ve tĂ« MekĂ«s ishte njĂ« humbje shprese pĂ«r Pejgamberin s. a. v., ai tha: “UnĂ« nuk jam dĂ«rguar pĂ«r kĂ«to kĂ«rkesa tuaja, unĂ« jam dĂ«rguar nga Allahu pĂ«r t’u treguar juve atĂ« qĂ« mĂ« Ă«shtĂ« dhĂ«nĂ« mua. UnĂ« jua kumtova. NĂ«se e pranoni, edhe kjo botĂ« por edhe bota tjetĂ«r do tĂ« jetĂ« nĂ« favor tuajin. NĂ« qoftĂ« se e kundĂ«rshtoni, pĂ«r shkak tĂ« pĂ«lqimit tĂ« Allahut do tĂ« duroj.” Pas kĂ«tyre fjalĂ«ve ata vazhduan ta bezdisin me pyetje duke i thĂ«nĂ«: “Pasi kĂ«to kĂ«rkesa nuk na i pĂ«rmbushe, atĂ«herĂ« kĂ«rko prej Allahut qĂ« tĂ« dĂ«rgojĂ« njĂ« engjĂ«ll, i cili do tĂ« tĂ« vĂ«rtetojĂ« ty dhe do tĂ« tĂ« bĂ«jĂ« tĂ« pasur, ndĂ«rkohĂ« qĂ« ti je duke ecur nĂ«pĂ«r treg dhe je duke u pĂ«rpjekur pĂ«r tĂ« siguruar jetesĂ«n!” Pejgamberi s. a. v. tha: “UnĂ« nuk mund tĂ« kĂ«rkoj tĂ« tilla gjĂ«ra nga Zoti im. Nuk jam dĂ«rguar pĂ«r kĂ«to punĂ«. Allahu mĂ« dĂ«rgoi si LajmĂ«tar dhe si ParalajmĂ«rues pĂ«r ju.”

    Pas kĂ«saj politeistĂ«t e tepruan edhe mĂ« shumĂ« duke thĂ«nĂ«: “Pasi pretendon, atĂ«herĂ« zbrit njĂ« copĂ« qiell mbi ne. NĂ«se do Zoti yt, e bĂ«n.” FjalĂ«n e fundit e tha Abdullah b. Umejje el-Mahzumi: “Na vendos njĂ« shkallĂ« drejt qiellit dhe unĂ« tĂ« shikoj derisa tĂ« ngjitesh lart dhe tĂ« na sjellĂ«sh njĂ« libĂ«r ose njĂ« grup engjĂ«jsh. Pa dĂ«shmuar pĂ«r ty nuk do tĂ« tĂ« besojmĂ«!” Pas kĂ«saj bisede i DĂ«rguari i Allahut s. a. v. i humbi shpresat tek udhĂ«zimi i tyre dhe i mĂ«rzitur u kthye tek familja e vet. NĂ« kĂ«tĂ« kohĂ« Allahu i LartmadhĂ«ruar nĂ« lidhje me ta i shpalli kĂ«to tĂ« vĂ«rteta: “Ata thanĂ«: “Nuk tĂ« besojmĂ« ty derisa tĂ« na nxjerrĂ«sh prej tokĂ«s burime. Ose (nuk tĂ« besojmĂ« deri qĂ«) tĂ« kesh kopshte me hurma e me rrush, e tĂ« bĂ«sh tĂ« rrjedhin vazhdimisht lumenj nĂ« mesin e tyre. Ose (nuk tĂ« besojmĂ« derisa) tĂ« bjerĂ« mbi qiell copa – copa, ashtu si po mendon ti (se do tĂ« na dĂ«nojĂ« Zoti), apo tĂ« na sjellĂ«sh Allahun dhe engjĂ«jt pranĂ« nesh. Ose tĂ« kesh njĂ« shtĂ«pi prej ari, apo tĂ« ngjitesh lart nĂ« qiell, po ne nuk tĂ« besojmĂ« pĂ«r ngjitjen tĂ«nde derisa tĂ« na sjellĂ«sh njĂ« libĂ«r qĂ« ta lexojmĂ«?!” Thuaj “Subhanall-llah – i MadhĂ«rishĂ«m Ă«shtĂ« Zoti im, a nuk jam unĂ« tjetĂ«r vetĂ«m se njeri, Pejgamber?!” (Isra, 17,90-93)

    Abdullah b. Umejje El-Mahzumi kĂ«rkoi diçka qĂ« ishte jashtĂ« sferĂ«s sĂ« njohjes njerĂ«zore dhe qĂ« nuk do tĂ« ndodhte kurrĂ«. Pasi i ishte ngushtuar rrethi tĂ« DĂ«rguarit (s. a. v.s.) nga populli i tij, Zoti i tij pĂ«r t’i treguar disa nga shenjat e Tij dhe t’i japĂ« forcĂ« e siguri, e nxori atĂ« nĂ« njĂ« udhĂ«tim tĂ« mrekullueshĂ«m. Allahu i LartĂ«suar nĂ« Kur’an ka shpallur kĂ«to ajete: “Pa tĂ« meta Ă«shtĂ« LartmadhĂ«ria e Atij qĂ« robin e Vet e kaloi nĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« natĂ«s prej Mesxhidi Haramit (prej QabesĂ«) gjer nĂ« Mesxhidi Aksa (Bejti Mukaddes), rrethinĂ«n e sĂ« cilĂ«s Ne e kemi bekuar, (ia bĂ«mĂ« kĂ«tĂ« udhĂ«tim) pĂ«r t’ia treguar atij disa nga argumentet Tona. VĂ«rtet, Ai Ă«shtĂ« dĂ«gjuesi dhe pamĂ«s.” (Isra, 17,1)

    Pejgamberi s. a. v. ishte në Mekë dhe për ta përgatitur për udhëtim i erdhi Xhebraili s. a. v.. Ai i solli Pejgamberit tonë një kafshë shale me emrin Burak, hapi i të cilit ishte aq sa nuk kishte mundësi ta shihte syri. Udhëtimi i shenjtë filloi prej Mesxhidi Haramit në Mesxhidi Aksa, ku fali dy rekate namaz.

    UdhĂ«timi deri nĂ« Mesxhidi Aksa nĂ« Kur’an emĂ«rtohet si Isra, udhĂ«tim nate, UdhĂ«timi brenda qetĂ«sisĂ« sĂ« natĂ«s I ka bashkuar nĂ« personalitetin e Pejgamberit (s.a.v.s.) dy qytetet kryesore tĂ« feve qiellore, MekĂ«n dhe Jerusalemin. Israja nga njĂ«ra anĂ« Ă«shtĂ« edhe komentim semantik I ajeteve tĂ« para tĂ« sures Tin, nĂ« tĂ« cilat Allahu xh.sh. duke u betuar nĂ« fikun dhe ullirin, si metafora tĂ« njĂ«shmĂ«risĂ« dhe shumĂ«sisĂ« sĂ« ekzistencĂ«s, dhe  kodrĂ«n e SinasĂ«, vend qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« rrethin e Mesxhid-I Aksa’sĂ« e ka pĂ«rfaqĂ«suar realitetin e hapjes sĂ« qiellit dhe zbritjen e Tevratit dhe Inxhlit, si dhe Ă«shtĂ« betuar nĂ« Vendin e sigurtĂ«, MekĂ«n, ku ka filluar zbritja e zbulesĂ«s sĂ« fundit, Kur’anit famĂ«madh. KĂ«sisoj, Pejgamberi (s.a.v.s.) nĂ« pejgamberinĂ« e tij e ka ngĂ«rthyer bekimin e zbulesave tĂ« mĂ«parshme dhe me pranimin e Kur’anit e ka marrĂ« pas vetes mbarĂ« njerĂ«zimin dhe Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« prijĂ«s I tyre nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. Me kĂ«tĂ« realitet hyjnor, i DĂ«rguari ynĂ«, nĂ« Mesxhidi Aksa, e ka vendosur kĂ«mbĂ«n nĂ« vendin ku kanĂ« shkelur edhe pejgamberĂ«t e tjerĂ«.

    NdĂ«rsa ngritja e Pejgamberit (s.a.v.s.) prej Mesxhid-I Aksa’sĂ« nĂ« qiejt hyjnorĂ« Ă«shtĂ« emĂ«rtuar si Mi’raxh. Miraxhi Ă«shtĂ« vepĂ«r mbinatyrore dhe e jashtĂ«zakonshme qĂ« ai e ka pĂ«rjetuar me trup dhe me shpirt dhe ka qenĂ« pĂ«rgjigje pĂ«r pyetjet qĂ« pandĂ«rprerĂ« politeistĂ«t ia parashtronin atij nĂ« lidhje me prezantimin e mrrekullive. Kjo pĂ«rvojĂ« metafizike e Muhammedit (s.a.v.s.) e ka qetĂ«suar atĂ«, i ka mundĂ«suar qĂ« ta ndiej dhe pĂ«rjetojĂ« mbĂ«shtetjen hyjnore.

    ËshtĂ« karakteristike edhe fakti se nĂ« ajetin kuranor, ku flitet pĂ«r Isra’nĂ«, pĂ«r Pejgamberin (s.a.v.s.) Ă«shtĂ« pĂ«rdorur termi abd/rob dhe jo resul/I dĂ«rguar. Kategoria e abdit Ă«shtĂ« kategoria mĂ« e preferuar nĂ« relacionin midis krijesĂ«s dhe Zotit tĂ« Madh. NjĂ«kohĂ«sisht Ă«shtĂ« shĂ«njuar edhe nĂ« faktin se Isra’ja dhe Miraxhi janĂ« ngjarje tĂ« inicuara nga pĂ«rkushtimi dhe bindja e plotĂ« e Pejgamberit (s.a.v.s.) ndaj FuqisĂ« Krijuese e cila si rrjedhojĂ« mund tĂ« bĂ«jĂ« mrrekulli para tĂ« cilave do tĂ« ngelin gojĂ«hapur kundĂ«rshtarĂ«t.

    Prej Ibn Abbasit transmetohet se Pejgamberi s. a. v. kur Ă«shtĂ« lartĂ«suar nĂ« Mi’raxh ka parĂ« pejgamberĂ« nĂ« praninĂ« e tĂ« cilĂ«ve gjendeshin shumĂ« njerĂ«z, disa prej tyre vetĂ«m me disa veta, por kishte edhe prej pejgamberĂ«ve qĂ« nuk kishin askĂ«nd pas vetes. NĂ« fund ai sheh njĂ« turmĂ« tĂ« madhe dhe pyet se kush janĂ« ata. I kanĂ« thĂ«nĂ« se Ă«shtĂ« “Musai dhe populli i tij”, dhe kanĂ« shtuar: “Çoje kokĂ«n dhe shiko!” Kur e ka çuar kokĂ«n i DĂ«rguari i Allahut s. a. v., ka parĂ« njĂ« turmĂ« tĂ« madhe qĂ« mbulonte tĂ«rĂ« horizontin. I thanĂ«: “KĂ«ta janĂ« umeti yt.”

    PĂ«r njĂ« pejgamber qĂ« ballafaqohet me njĂ« shoqĂ«ri qĂ« e kundĂ«rshtonte pandĂ«rprerĂ«, ky ishte njĂ« lajm i mirĂ«. Edhe i DĂ«rguari i Allahut ashtu e kishte kuptuar sepse Zoti nĂ« disa ajete kĂ«tĂ« e kishte treguar qartĂ«. Por nĂ« sqarimin e kĂ«saj ndodhie Ă«shtĂ« pĂ«rdorur njĂ« gjuhĂ« krejtĂ«sisht tjetĂ«r. Me kĂ«rkesĂ«n dhe pĂ«ruljen e Pejgamberit s. a. v., namazi nga pesĂ«dhjetĂ« kohĂ« nĂ« ditĂ« u vendos nĂ« pesĂ« kohĂ«, por pĂ«r çdo kohĂ« do tĂ« ketĂ« dhjetĂ« shpĂ«rblime. ËshtĂ« me rĂ«ndĂ«si se ky diskurs i pĂ«rdorur e entuziazmon njeriun qĂ« tĂ« jetĂ« i gatshĂ«m tĂ« falĂ« pesĂ« kohĂ« namaz duke e ditur se pĂ«r çdo kohĂ« ka shpĂ«rblim sikur ka falur dhjetĂ« kohĂ« namaz.

    Dy ajetet e fundit tĂ« sures El-Bekare iu shpallĂ«n nĂ« Mi’raxh, duke u pĂ«rgĂ«zuar me atĂ« se ata qĂ« nuk i bĂ«jnĂ« shok Allahut (shirk), do tĂ« jenĂ« tĂ« falur nga gjynahet.

    NĂ« anĂ«n tjetĂ«r, soditja e xhennetit dhe xhehennemit dhe peizazhet e para janĂ« pĂ«rdorur si mjet pĂ«r edukimin islam. PĂ«r shembull, kur Pejgamberi ishte nĂ« Mi’raxh, ka parĂ« njerĂ«z qĂ« gĂ«rvishtnin fytyrat dhe gjokset e veta me thonj bakri. Kur ka pyetur se kush janĂ« kĂ«ta, i Ă«shtĂ« thĂ«nĂ«: “KĂ«ta janĂ« ata qĂ« pĂ«rgojojnĂ«, qĂ« me anĂ« tĂ« pĂ«rgojimit tĂ« tyre ua hanĂ« mishin tĂ« pĂ«rgojuarve dhe qĂ« shkelin nderin e njerĂ«zve. Kur ka parĂ« njerĂ«z me stomakun e fryrĂ« sa njĂ« shtĂ«pi, ka pyetur se kush janĂ« dhe i kanĂ« thĂ«nĂ« se janĂ« ata qĂ« kanĂ« ngrĂ«nĂ« faiden.

    NjĂ« nga dimensionet kryesore tĂ« Isra’sĂ« dhe Miraxhit pĂ«r besimtarĂ«t musliman Ă«shtĂ« edhe pasqyra e sjelljeve tĂ« njerĂ«zve tĂ« kategorive tĂ« ndryshme pasi qĂ« ai I ka lajmĂ«ruar pĂ«r ngjarjen e  Isra’sĂ« dhe Miraxhit. PĂ«rfaqĂ«suesi kryesor i mushrikĂ«ve Ebu Xhehli filloi tĂ« bĂ«rtasĂ« duke thĂ«nĂ«: “Ejani, mblidhuni o bijtĂ« e Luhejit!”, me gĂ«zim dhe shpresĂ« se do t’i kundĂ«rvihet tĂ« DĂ«rguarit tonĂ«. U dĂ«rguan lajmĂ«tarĂ«t nĂ«pĂ«r çdo mexhlis. TĂ« gjithĂ« u mblodhĂ«n dhe bashkĂ«risht erdhĂ«n tek i DĂ«rguari i Allahut dhe u ulĂ«n pranĂ« tij. Ebu Xhehli e filloi bisedĂ«n duke i thĂ«nĂ«: “FjalĂ«t qĂ« mĂ« the mua, thuaja edhe popullit tĂ«nd!” I DĂ«rguar i Allahut s. a. v. i pĂ«rsĂ«riti fjalĂ«t qĂ« i kishte thĂ«nĂ« Ebu Xhehlit dhe nĂ« mes tĂ« tjerash tha: “Sonte unĂ« u dĂ«rgova.” Ata e pyetĂ«n se ku. “NĂ« Mesxhidi Aksa”, iu pĂ«rgjigj. “Dhe pastaj pĂ«rsĂ«ri u ktheve nĂ« mesin tonĂ«?”, i thanĂ« ata. I DĂ«rguari i Allahut i la pa mend duke iu pĂ«rgjigjur me “po”. Duke pĂ«rshkruar atĂ« skenĂ« Abdullah ibn Abbasi thotĂ« qĂ« disa nga tĂ« pranishmit prej habisĂ« sĂ« madhe filluan tĂ« trokasin duart dhe pastaj i vendosnin nĂ« kokat e tyre e veta dhe vazhdonin ta pyetnin: “A mund tĂ« na rrĂ«fesh pĂ«r Mesxhidi AksanĂ«?” Disa nga tĂ« pranishmit e njihnin Mesxhidi AksanĂ«. I DĂ«rguari i Allahut u çua nĂ« kĂ«mbĂ« prej vendit ku ishte afĂ«r QabesĂ«, nĂ« pjesĂ«n e quajtur Hixhr. Allahu ia solli pĂ«rpara syve Mesxhidi AksanĂ« dhe i DĂ«rguari i Allahut duke e shikuar atĂ« filloi t’ua tregojĂ« karakteristikat e Mesxhidi AksasĂ« kurejshĂ«ve. TĂ« habitur nga kjo ata thanĂ«: “Betohemi se thotĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n dhe flet drejt!”

    Edhe pse rrĂ«fimet e Pejgamberit ishin tĂ« vĂ«rteta, pĂ«rsĂ«ri politeistĂ«t filluan tĂ« bisedojnĂ« pĂ«r IsranĂ« dhe Mi’raxhin. Disa qĂ« e kishin pranuar fenĂ« e tĂ« DĂ«rguarit tĂ« Allahut, pasi i dĂ«gjuan kĂ«to fjalĂ«, e refuzuan fenĂ«. Pas kĂ«saj shkuan tek Ebu Bekri dhe e pyetĂ«n: “A e di ti se shoku yt natĂ«n Ă«shtĂ« dĂ«rguar nĂ« Mesxhidi Aksa?” Ebu Bekri tha: “Ashtu? NĂ«se thotĂ« ashtu, Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«!” Ai tregoi njĂ« shembull tĂ« pĂ«rkryer tĂ« dorĂ«zimit tĂ« plotĂ« dhe tĂ« imanit. Duke u habitur edhe pĂ«r kĂ«tĂ« e pyetĂ«n: “A me tĂ« vĂ«rtetĂ« edhe ti beson se ai pĂ«r njĂ« natĂ« ka shkuar nĂ« Mesxhidi Aksa dhe Ă«shtĂ« kthyer para mĂ«ngjesit?” I sigurt nĂ« veten dhe nĂ« imanin e vet Ebu Bekri tha: “ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ«, unĂ« i besoj dhe e vĂ«rtetoj edhe pĂ«r gjĂ«ra tĂ« pamundura. NĂ« realitet unĂ« i besoj atij edhe pĂ«r gjĂ«rat mĂ« tĂ« pamundshme dhe pĂ«r kĂ«tĂ« shkak i besoj shpalljes qĂ« i vjen atij nĂ« mĂ«ngjes dhe nĂ« mbrĂ«mje”. Ky besim i dha Ebu Bekrit nofkĂ«n Siddik-Besnik. Shenjat qĂ« iu shfaqĂ«n tĂ« DĂ«rguarit gjatĂ« kĂ«tij udhĂ«timi tĂ« shenjtĂ« u kishin dhĂ«nĂ« besimtarĂ«ve forcĂ« dhe pĂ«rqendrueshmĂ«ri, ndĂ«rsa atyre me zemra tĂ« dobĂ«ta dhe jobesimtarĂ«ve grindje dhe shqetĂ«sim.

    ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ« se Mi’raxhi Ă«shtĂ« njĂ« lartĂ«sim
 lartĂ«simi i robit nĂ« praninĂ« e Allahut dhe nuk ka dyshim se robĂ«rit kĂ«tĂ« lartĂ«sim mund ta kryejnĂ« nĂ« jetĂ«n e tyre me atĂ« me tĂ« cilĂ«n Ă«shtĂ« i kĂ«naqur Allahu i LartmadhĂ«ruar; me anĂ« tĂ« sinqeritetit (ihlasit), frikĂ«respektit (takvasĂ«), ibadetit dhe bindjes, e posaçërisht me namaz sepse namazi Ă«shtĂ« Mi’raxhi i besimtarit.

    Miraxhi është argument  se besimtari nuk  frikësohet nga bota e as që ndjehet absurd dhe i zbrazët para saj, ngaqë në qendër të botës e ka njohur fytyrën e Zotit. Ai sy i Zbulesës, të cilit në zemër i përgjigjet lumturia e takimit me Zotin, është kërkesë e çdo kohe për besimtarin. Dhe ai është i thirrur që përmes atij syri të Miraxhit  ta shohë mbarë jetën e tij dhe jetën njerëzore si dhe disa detaje të asaj jete duke parë në çdo gjë realitetin e Zotit. Dhe me këtë sy të Zbulesës ai është i thirrur ta shohë kohën dhe historinë horizontale dhe vertikale të njerëzimit. Në të vërtetë, për atë sy koha nuk është në rend të parë masë me të cilën matet ndodhia kozmike dhe njerëzore, por kohëzgjatja në të cilën Zoti njeriut shkallëshkallshëm ia ndan mirësinë, për çdo ditë gjithnjë e më shumë. Ndërsa historia për të nuk është kryesisht një zinxhir ngjarjesh, që paraqet zhvillimin e njeriut si qenie shoqërore, të shikuara në shkakësinë psikike e fizike të ndërlidhjes, por si dialogizim i njerëzimit me Zotin, me të cilin është lidhur besëlidhja (mithak) që nga zanafilla dhe nëpërmjet të dërguarve.

    KĂ«shtu, gjĂ«ja e parĂ« qĂ« sot besimtari duhet ta mendojĂ« Ă«shtĂ« takimi i tij me Zotin kudo dhe nĂ« çdo çast, ngase Zoti gjithkund dhe nĂ« çdo çast i vjen nĂ« takim: edhe nĂ« natyrĂ«, edhe nĂ« jetĂ«n e tij personale, edhe nĂ« ndodhinĂ« historike. VetĂ«dija e besimtarĂ«ve e zhytur nĂ« kohĂ«n tonĂ« dhe nĂ« botĂ«n tonĂ« materiale duhet qĂ« me tĂ« gjitha forcat nĂ« materien dhe nĂ« kohĂ«n e sotme ta kĂ«rkojĂ« dhe gjejĂ« Zotin. MirĂ«po, duke e cekur nevojĂ«n pĂ«r takimin tonĂ« me Zotin dhe lumturinĂ« mbi kĂ«tĂ« takim nĂ« kĂ«to ditĂ« tona a thua vallĂ« nuk jemi duke i orientuar besimtarĂ«t nĂ« eksod shpirtĂ«ror nga ai takim, nĂ« vend qĂ« t’i udhĂ«zojmĂ« nĂ« bashkim me tĂ«? Sepse, me sa duket, entuziazmi i besimtarĂ«ve pĂ«r takim me Zotin pak pajtohet me brengĂ«n e njeriut tĂ« shekullarizuar, tĂ« cilĂ«n ai pĂ«r shkak tĂ« “hedhjes” sĂ« ekzistencĂ«s njerĂ«zore ndĂ«rmjet asgjĂ«sĂ« dhe vdekjes atĂ« e konsideron si pjesĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«se metafizike psikike tĂ« vetvetes, e me kĂ«tĂ« edhe si shoqĂ«ruese tĂ« pandashme tĂ« jetĂ«s njerĂ«zore. MegjithatĂ«, kur themi qĂ« besimtari i sotĂ«m me mendjen dhe zemrĂ«n e tij duhet qĂ« nĂ« çdo gjĂ« ta zbulojĂ« fytyrĂ«n e Zotit dhe nĂ« çdo gjĂ« tĂ« takohet me Zotin, atĂ«herĂ« shprehjen “nĂ« çdo gjĂ«â€ e marrim seriozisht dhe mendojmĂ«, dhe atĂ« assesi nĂ« vend tĂ« fundit, nĂ« tragjiken e njeriut: nĂ« pasigurinĂ« e asaj “tash” tĂ« tij, nĂ« kĂ«rcĂ«nimin e mashtrimit qĂ« e ndjek gjatĂ« gjithĂ« jetĂ«s, nĂ« kufizimin e fuqisĂ« sĂ« tij dhe nĂ« “hedhjen” dhe brishtĂ«sinĂ« e ekzistencĂ«s sĂ« tij. MendojmĂ« nĂ« sprovat dhe brengat e tija jetĂ«sore, nĂ« varfĂ«rinĂ« dhe mossuksesin, nĂ« konfliktet dhe nĂ« vdekjen. Dhe nga ajo jetĂ« e tillĂ« e thĂ«rrasim qĂ« nĂ« çdo gjĂ« ta sheh Zotin.

  • METIN IZETI: ZHYTJE NË METAFIZIKËN PEJGAMBERIKE

    METIN IZETI: ZHYTJE NË METAFIZIKËN PEJGAMBERIKE

    Shkruan: Metin Izeti

    Huve’lledhi beathe fi’l-ummijjine resulen minhum jetlu alejhim ajatihi ve juzekkihim ve jual-limuhumu’l-kitabe ve’l-hikmete. Ve in kanu min kablu le fi dalalin mubin/ ËshtĂ« Ai qĂ« u solli ummive (tĂ« pastĂ«rve) njĂ« tĂ« DĂ«rguar nga gjiri i tyre, pĂ«r t’u lexuar atyre shpalljet e Tij, pĂ«r t’i pastruar e pĂ«r t’u mĂ«suar Librin  dhe UrtĂ«sinĂ« , ndonĂ«se ata mĂ« parĂ« ishin vĂ«rtet nĂ« humbje tĂ« plotĂ«;

    ËshtĂ« me rĂ«ndĂ«si tĂ« theksohet se Allahu xh.sh.  nĂ« ajetin e pare tĂ« sures Xhumua flet  pĂ«r emrat e vet me tĂ« cilat duhet ta lavdĂ«rojmĂ« Zotin, pra disa emra tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m, menjĂ«herĂ« pas saj flet pĂ«r njĂ« fenomen tjetĂ«r tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m qĂ« Ă«shtĂ« dĂ«rgesa e Pejgamberit a.s.. NĂ« shkallĂ«n e krijimit menjĂ«herĂ« pas zatit tĂ« Allahut xh.sh. Ă«shtĂ« hakikati i Pejgamberit a.s., hakikati Muhammedi. Nuk bĂ«het  fjalĂ« pĂ«r Muhammed ibni Abdullahun, pra pĂ«r Muhammedin a.s. qĂ« ka lindur nĂ« vitin 571, ai Ă«shtĂ« vetĂ«m se ky hakikat i Pejgamberit i cili ka hy nĂ« trupin e Pejgamberit a.s., por pĂ«r realitetin metafizik tĂ« Pejgamberit a.s.. NĂ«se e mendojmĂ« Pejgamberin a.s. vetĂ«m si njĂ« njeri i cili ka lindur nĂ« Arabi, sikurse qĂ« e mendojnĂ« disa, nĂ« vitin 571 dhe ka vdekur nĂ« vitin 632 atĂ«herĂ« ne nuk mund ta kuptojmĂ« ajetin e kuranit ku thuhet qĂ« “ Ty tĂ« kemi dĂ«rguar vetĂ«m si mĂ«shirĂ« pĂ«r botĂ«t”. Pse njĂ« njeri fizik tĂ« jetĂ« rahmet pĂ«r tĂ« gjitha botĂ«t? Ose pse Allahu xh.sh. ta lavdĂ«rojĂ« Pejgamberin a.s. nĂ« Kuran se ai ka njĂ« moral dhe etikĂ« tĂ« lartĂ« nĂ« njĂ« periudhĂ« kur ai ende nuk kishte ardhur nĂ« kĂ«tĂ«botĂ« lĂ«ndore? Kurani Ă«shtĂ« ekzistent edhe para lindjes sĂ« Pejgamberit a.s. nĂ« PllakĂ«n e Mbrojtur (Leuhi mahfudh) dhe qĂ« atĂ«herĂ« Pejgamberi a.s. labdĂ«rohet si mĂ«shirĂ« pĂ«r botĂ«t dhe si person me moral tĂ« lartĂ«. Pra Ă«shtĂ« e qartĂ« se bĂ«het fjalĂ« pĂ«r personalitetin e pĂ«rgjithshĂ«m fizik dhe metafizik tĂ« Pejgamberit a.s.. Kjo çështje ka rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« nĂ« kuptimin real tĂ« Islamit dhe Kuranit. Pra, mund tĂ« konstatojmĂ« se Pejgamberi a.s. Ă«shtĂ« njĂ« personalitet metafizik universal I cili formĂ«n trupore fizike e ka marrur nĂ« vitin 571 pas lindjes nga nĂ«na e tij dhe e jonĂ« e dashur Emineja. PikĂ«risht kĂ«tu Ă«shtĂ« shkaku qĂ« kur Ademi a.s. hyri nĂ« xhenet nĂ« njĂ«rĂ«n prej dyerve tĂ« xhenetit e lexoi: Nuk ka Zot tjetĂ«r pĂ«rveç Allahut dhe Muhammmedi Ă«shtĂ« rob dhe I dĂ«rguar I Tij.

    Allahu xh.sh. nĂ«pĂ«rmjet tĂ« koncetrimit – vatĂ«rzimit tĂ« dashurisĂ« sĂ« Tij nĂ« Pejgamberin a.s. e ka bartur realitetin e tĂ« padukshmes nĂ« pĂ«rmasĂ«n e dukshme. NĂ« realitet Pejgamberi a.s.,personaliteti metafizik I tij, me njĂ« mĂ«nyrĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rmbledhje e cilĂ«sive tĂ« Zotit. Pejgamberi i Islamit nĂ« parazgjedhjen paraekzistente hyjnore Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar tĂ« jetĂ« modeli ideal metafizik, natyra themelore e tĂ« cilit nĂ« bazĂ« tĂ« krijimit hyjnor Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar nĂ« thelbin e gjithĂ«sisĂ« dhe nĂ« personalitetin integral tĂ« njeriut. Ky realitet nuk ka asfarĂ« domethĂ«nieje mistike, por nĂ« te Ă«shtĂ« parashtruar aktiviteti mĂ« real hyjnor nĂ« pĂ«rfshirjen permanente tĂ« botĂ«s nga ana e tĂ« Gjithfuqishmit si nĂ« aspekt tĂ« krijimit ashtu edhe nĂ« aspekt tĂ« shpalljes hyjnore, ku personaliteti metafizik i Pejgamberit pĂ«rfiton pasqyrimin e plotĂ« tĂ« tij nĂ«n vulĂ«n mbrojtĂ«se tĂ« Zotit.

    Natyra pejgamberiane në këtë rast nuk është aspak e idealizuar, por është mbajtur në piedestalin më të lartë të burimit metafizik , në kufirin më të lartë primordial deri te i cili e njerëzishmeja ka mundësi të ngjitet, e nxjerrur nga pastërtia e aktivitetit krijues të Zotit. Kjo pastërti me kalimin e periudhave kohore si kuptimore ashtu edhe lëndore është fisnikëruar me dhuratat mahnitëse të Urtisë Hyjnore.

    Pejgamberi a.s. është mëshirë pa kundërvlerë e Zotit ndaj botës, është burim i pashtershëm i begative kuptimore që gjithësia i pranon nga i Larti dhe subjekt nëpërmjet të cilit Zoti e paraqet aleancën e tij me njeriun. Në gjenealogjinë shpirtërore të Muhammedit a.s. në trajtë të nyjes janë të bashkuara fizionomitë e pejgamberëve të parë dhe të gjitha tekstet e shenjta të shpallura më herët. Siç thamë edhe më lartë, Muhammedi a.s. është karakteri i parë i krijuar nga Zoti dhe i profilizuar deri në përsosurinë shpirtërore dhe të mrekullueshme, ashtu që të bëhet paratrajta shembullore për çdo krijesë të ardhshme. Kultivimi i tij shpirtëror është bërë pranë kujdesit të papërshkruar të Zotit. Realiteti i kësaj edukate dhe kulture rezaton qartë si nga shpallja ashtu edhe nga porositë e Pejgamberit.

    Kur themi se Pejgamberi a.s. Ă«shtĂ« pĂ«rsosuria dhe karakteri i njerĂ«zishĂ«m i fesĂ« dhe ligjit fetar, kemi pĂ«r qĂ«llim plotĂ«sinĂ« historike tĂ« mirĂ«sisĂ«, bukurisĂ«, urtisĂ« dhe dĂ«shirĂ«s hyjnore tĂ« prezentuara nĂ«pĂ«rmjet tĂ« shpalljeve tĂ« Zotit. ËshtĂ« mĂ« se e vĂ«rtetĂ« se Pejgamberi kĂ«to bukuri i ka pranuar nĂ«pĂ«rmjet tĂ« mĂ«shirĂ«s hyjnore, mirĂ«po po aq Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« se ai ka kaluar nĂ«pĂ«r njĂ« proçes rrĂ«njĂ«sor tĂ« edukimit botĂ«ror.

    Kontinuiteti historik dhe universal i shpalljes së Zotit është i prezentuar në proçesin edukativ të Pejgamberit. Koncepti i çdo porosie hyjnore përfaqësohet në çdo veprimtari pedagogjike që Zoti e ndërmerr në personalitetin e Pejgamberit. Ashtu që porosia hyjnore duke prezentuar portretin shpirtëror të Pejgamberit në çdo segment historik botëror prezenton edhe kuptimin e qartë të vet, pasi kuptimi i vërtetë i saj nuk do të kuptohej jashtë integralitetit personal të të Dërguarit. Brenda një pedagogjie të tillë hyjnore është paraqitur personaliteti i Pejgamberit a.s. dhe me hovin e dhënë para katërmbëdhjetë shekujve vazhdon të vrapojë drejtë freskisë dhe përmasave më të gjera.

    Për tu kuptuar rëndësia e Pejgamberit a.s. gjithsesi nevojitet thellimi në përmasën metakozmike dhe kozmohistorike të tij. Persiatja e tij ishte e brendshme , ndërsa në botën e dukshme ai ballafaqohej me të gjitha situatat që ballafaqohen njerëzit. Ai i përjetoi dhimbjet e bonjakërisë, jetoi jetën e tregtarit, u internua. U prek thellë nga humbja e zonjës së tij Hatixhes r.a. dhe të birit Ibrahimit, por dinte edhe të gëzohej dhe të prjetojë bukurinë dhe estetikën e jetës së kësaj bote. Mund të thuhet se misioni i tij përqëndrohej në harxhimin e jetës për formimin e barazpeshës në jetën njerëzore, që do të shërbente si bazë për besnikëri, sinqeritet dhe shërbim Zotit.

    Për myslimanin Pejgamberi a.s. është shembulli më i mirë i modestisë dhe fisnikërisë, i zemërgjerësisë dhe bujarisë, sinqeritetit dhe dashurisë ndaj të vërtetës. Ai është shembulli më i mirë i përkushtimit të plotë ndaj Zotit, bamirësisë ndaj të afërmëve , model i fisnikërisë dhe zemërgjerësisë ndaj të tjerëve.

    Dashuria ndaj Pejgamberit është obligim i të gjithë myslimanëve dhe paraqet aspektin themelor të jetës fetare islame. Lirisht mund të thuhet se dashuria ndaj tij është çelës për dashurinë ndaj Zotit, është ndjekja e mostrës primordiale dhe kozmohistorike me karakter universal të Pejgamberit a.s..

    Së pari duhet të ekzistoje bindja, jakin, se ne përshkak se jemi në rrugë të Zotit, inshallah Allahu xh.sh. neve do të na e mundësoje një jetë shumë më të mirë në botën tjetër se sa që e kemi jetën në këtë botë, atëherë nuk ke frigë, përndryshe duket jeta e kësaj bote si fund dhe si shkatërim. Ne  këtë bindje  mund ta arrimë duke besuar në personalitetin metafizik (shasijeti manevi) të Pejgamberit a.s. . Pra, nëse e përjetojmë atë atëherë kemi mundësi ta përjetojmë përhershmërinë në afërsinë me Allahun xh.sh..

    NĂ« kĂ«tĂ« ajet Allahu xh.sh. thotĂ« qĂ« Ai vetĂ« e ka dĂ«rguar t DĂ«rguarin e Tij  nĂ« mesin e njerĂ«zve qĂ« janĂ« ummi. Fjala ummi nĂ« pĂ«rkthimet Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer si analfabet, madje edhe njĂ« pjesĂ« e komenteve tĂ« Kuranit, Pejgamberin a.s. e paraqesin si njeri analfabet. Mua nuk ma nxĂ« as zemra dhe as goja qĂ« ta them kĂ«tĂ« pĂ«r Pejgamberin tim. Ajeti kuranor thotĂ« qĂ« ai ka qenĂ« ummi, pra nuk thotĂ« analfabet. Ka mundĂ«si qĂ« ai nuk ka ditur shkrimin dhe leximin, edhe pse unĂ« nuk mendoj kĂ«shtu, por tĂ« themi qĂ« nuk ka ditur shkrimin dhe leximin. Mosdija e shkrimit dhe leximit njeriun nuk e bĂ«n analfabet ose tĂ« padishĂ«m. AtĂ«herĂ« kur Xhibrili a.s. I thotĂ« atij: Lexo!, Pejgamberi a.s. I thotĂ«: UnĂ« nuk jam prej lexuesve! Pra nuk I thotĂ« qĂ« nuk di tĂ« lexoj, por I thotĂ« qĂ« nuk jam prej lexuesve. Ndoshta me kĂ«tĂ« ka dĂ«shirĂ« t’I pohojĂ« se nuk Ă«shtĂ« prej atyre qĂ« I lexojnĂ« tekstet ekzistues pĂ«r tĂ« vĂ«rtetĂ«n, siç kishte njerĂ«z nĂ« MekĂ«, ose t’I thotĂ« qĂ« unĂ« nuk merrem me kĂ«ndime magjike, ose se unĂ« nuk jam poet si mekasit.  NdĂ«rsa menjĂ«herĂ« pasi Xhibrili a.s. I thotĂ« : Lexo nĂ« emĂ«r tĂ« Zotit qĂ« ka krijuar! Ai fillon tĂ« lexojĂ«. Si ndodh qĂ« ky person I cili nuk dinte tĂ« lexojĂ« menjĂ«herĂ« filloi tĂ« lexojĂ«! Pra kjo skenĂ« e takimit tĂ« kontekstit hyjnor me praktikĂ«n lĂ«ndore e paraqet pastĂ«rtinĂ« dhe çiltĂ«rsinĂ« e shpirtit pejgamberik pĂ«r tĂ« pranuar hakikatin hyjnor. Personaliteti I tij nuk ishte I indoktrinuar dhe as nuk kishte paragjykime botĂ«rore dhe pikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ«, mendoj unĂ« edh epse Zoti e di mĂ« mire, Kurani thotĂ« qĂ« ai ishte I pastĂ«r  (ummi). Gjithashtu, Ai ishte dĂ«rguar te arabĂ«t tĂ« cilĂ«t nuk ishin tĂ« njohur historikisht me shpalljen, pra nuk u kishte ardhur atyre shpallja. Rasti ishte ndryshe me hebrejt qĂ« kishin pĂ«rvojĂ« me shpalljen hyjnore. Pra kĂ«tu nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« Pejgamberi a.s. I rrĂ«zon poshtĂ«, duke e tĂ«rhequr insistimin e Xhebrailit a.s. pĂ«r tĂ« lexuar, se shpallja mund t’ju vijĂ« edhe tĂ« tjerĂ«ve pĂ«rveç hebrejve dhe Zoti vendos vetĂ« me kĂ« ta komunikojĂ« fjalĂ«n dhe idenĂ« e Tij.

    Çështja e dytĂ« nĂ« lidhje me termin ummi Ă«shtĂ« se nĂ« gjuhĂ«n arabe me kĂ«tĂ« fjalĂ« emĂ«rtohet nĂ«na. Pra, nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« Allahu xh.sh. na tregon se fjala hyjnore do tĂ« depĂ«rtojĂ« nĂ« njĂ« tokĂ« pjellore tĂ« pastĂ«r tek e cila do tĂ« mbillet fara e hakikatit, pra kelimeja/llogosi/fjala dhe prej aty do tĂ« lin ndryshimi dhe zhvillimi I njerĂ«zimit nĂ« pĂ«rgjithĂ«si. Pra, Pejgamberi a.s. dhe shoqĂ«ria e tij nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« janĂ« arketipi I ndershmĂ«risĂ«, pastĂ«rtisĂ« dhe pjellorĂ«sisĂ«, prj ku do tĂ« mund tĂ« ushqehen, tĂ« marring ji kulturat dhe qytetĂ«rimet deri nĂ« ditĂ«n e gjykimit. Pejgamberi a.s. Ă«shtĂ« NĂ«na e fetarisĂ«, kulturĂ«s dhe qytetĂ«rimit.

    Gjithashtu, Allahu xh.sh. nëpërmjet termit ummi, sikur dëshiron të na e tërheq kujdesin edhe për mënyrat alternative të dijes dhe mësimit. Veshi dhe dëgjimi janë shumë të rëndësishme në procesin e dijes reale. Ka shumë njerëz që mësojnë dhe edukohen nëpërmjet veshit, ose nëpërmjet syrit dhe leximit të shenjave. Në estetikën bashkëkohore ka një fushë e veçantë që emrëtohet si Semiotikë dhe ka të bëjë me leximin e shenjave.

    Ne urdhrin “BĂ«hu”,  domethĂ«në  “Kun” ,  nĂ« kuadĂ«r tĂ« zhvillimeve tĂ« ndryshme kohore dhe hapĂ«sinore e kemi reduktuar vetĂ«m nĂ« pĂ«rmasĂ«n e soditjes vetĂ«m tĂ« formĂ«s.  Folja “BĂ«hu’”,  krahas asaj qĂ« e ngĂ«rthen domethĂ«nien e krijimit si proces ndĂ«rmjet subjektit dhe objektit. PikĂ«risht si pasojĂ« e kĂ«tij botĂ«kuptimi urdhĂ«ri i parĂ« i ardhur pĂ«rmes zbulesĂ«s hyjnore do tĂ« jetĂ« “Ikre/ Lexo”, qĂ« nuk do tĂ« thotĂ« se e ka vetĂ«m kuptimin e leximit tĂ« njĂ« teksti tĂ« shkruar, tĂ« shkronjave, pĂ«rmes syve ose pĂ«rmes neuroneve tĂ« trurit. Shikuar pak mĂ« gjerĂ«,             “Ikra” Ă«shtĂ« njĂ« lloj i skanimit, hulumtimit, kĂ«rkimit dhe njĂ« veprim pĂ«r ta kuptuar sa mĂ« mirĂ« diçka. PĂ«r shkak se nĂ« momentin kur ka zbritur urdhri  “Ikra”, domethĂ«nĂ« “ Lexo”,  njerĂ«zit nuk kishin nĂ« dorĂ« ndonjĂ« tekst tĂ« caktuar pĂ«r ta lexuar. Pra, qĂ«llimi i urdhrit “Ikra”,  domethĂ«në        “Lexo” Ă«shtĂ«: lexoje vetveten, lexoje universin, semiotikĂ«n e universit, shkronjat nĂ« tĂ«. Shejhu’l-Ekber Muhjuddin Ibnu’l-Arabiu nĂ« njĂ« poezi tĂ« tij thotĂ«:

    “Lexoji shkronjat e universit

    Pasi që edhe ne më herët ishim shkronja të shenjta

    Ndërsa tash kemi zbritur poshtë.

    Lexoji shkronjat e universit

    Pasi që këto shkronja për ty

    JanĂ« letra qĂ« t’janĂ« dĂ«rguar pĂ«r t’i lexuar.”

    Nëse çdo gjë në univers është një letër,  do të thotë që  pronarin e universit do të kemi mundësi ta njohim vetëm nëse i lexojmë këto letra ose në rastin tonë këta ngjyra.

    Mevlana Xhelaluddin Rumiu në Mesnevi me ngazëllim e ka shprehur këtë të vërtetë:

    “NĂ« krahasim me pĂ«rsosmĂ«rinĂ« tĂ«nde, tĂ« ka hije!
    Sepse vetëm ti e ke fuqinë për të dhënë përsosje


    Sepse tek ti nuk ka mungesë dhe nevojë;
    TĂ« paqenĂ«t i bĂ«n tĂ« qenĂ«, u jep jetĂ« dhe nevojë 

    Kush di të rritë, di dhe të djegë,
    Sepse nĂ«se diçka griset, Ă«shtĂ« i aftĂ« ta qepë 

    Çdo vjeshtĂ« i rrĂ«non kopshtet e vreshtat;
    Në behar rinxjerr trëndafilin që jep ngjyrë në kopshtet


    Dhe i krijon të gjitha nga e para duke u thënë:
    “O ti qĂ« je djegur, shfaqu, rinohu, sĂ«rish!” 

    Ose në disa dyvargëshe të tjera thotë:

    Ai s’kuptonte nga njĂ«ngjyrshmĂ«ria e Isait.
    Ai s’kuptonte nga ena e bojatisjes e Isait.

    Rroba me njëqind ngjyra merrnin një ngjyrë,
    Nga ena e thjeshtĂ« e Isait, tĂ« lehta si erë 

    Kjo njëngjyrshmëri në bashkim nuk të mërzit;
    Ndoshta të jep ëndje si peshkut në det


    NĂ« tokĂ«, ç’ështĂ« e vĂ«rteta, ka mijĂ«ra ngjyra,
    Mirëpo për peshqit është armik thatësira.

    Po ç’ështĂ« si shembull peshku nĂ« det,
    Që me ta të merret shembull Zoti i lartë?

    Mijëra dete dhe peshq në botën e qenies
    Vënë ballin në tokë para Mirëbërësit!

    Sa shira mirësie ranë paprerë
    Gjersa deti u bë që të rrisë margaritarë!

    Dielli i bujarisë hyjnore sa dritë ka lëshuar
    Gjersa retë dhe detet bujari kanë mësuar


    Nëse i përgjithësojmë të gjitha interpretimet e imagjnatës dhe ngjyrës, duke i shpënë në një formulë të përgjithshme, atëherë do të kemi një përfytyrim mbi pushtetin e fshehur dhe thellësitë shpirtërore, por të fuqishme, të shprehura edhe në ngjyrat e vërteta, që e drejton njeriun. Përveç kësaj, ky pushtet flet me njeriun në një gjuhë, kuptimi i së cilës lyp praninë parimore të përkthyesit. Përkthyesi i ngjyrës është ndjenja, arti, filozofia, feja, ose individi i dashuruar në to.

    Si rrjedhojë duhet ta kemi parasysh se çdo ajet, çdo hadith I Pejgamberit a.s. është si një nënë prej të cilës lindin ide të pandërprera, të freskëta në të gjitha periudhat kohore dhe ata vazhdojnë të ushqehen nga gjiri amtar pejgamberik.

    NĂ« vazhdim tĂ« ajetit Allahu xh.sh. thotĂ« qĂ« e dĂ«rgova Pejgamberin a.s. qĂ« t’ua lexojĂ« atyre ajetet e Allahut xh.sh.. Pra, t’ua lexojĂ« shenjat e Zotit nĂ« gjithĂ«si, tek njeriu dhe nĂ« Kuran. E si u bĂ« tash qĂ« ky person qĂ« ishte “analfabet” menjĂ«herĂ« u bĂ« professor dhe pedagog I cili do t’I sqarojĂ« sekretet e gjithĂ«sisĂ« dhe tekstit kuranor?! Me kĂ«tĂ« pjesĂ« tĂ« ajetit Allahu xh.sh. neve na e bĂ«n me dije karakterin e mĂ«suesisĂ« sĂ« Pejgamberit a.s.. Fjala tilaveh  qĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rdorur kĂ«tu dallohet nga fjala kiraeh nĂ« gjuhĂ«n arabe. Edhe pse tĂ« dyja pĂ«rkthen si lexim, fjala tilaveh nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« e ka pĂ«r qĂ«llim leximin e thellĂ«, madje lirisht mund tĂ« themi rileximin actual tĂ« njĂ« teksti, ndĂ«rsa nĂ« kĂ«tĂ« rast tĂ« tekstit dhe zbulesĂ«s hyjnore. MyslimanĂ«t, sot, e kanĂ« tĂ« domosdoshme qĂ« tĂ« rilexojnĂ« tekstet e shenjta, duhet ta rilexojnĂ« Kuranin, ta rilexojnĂ« hadithin, ta rilexojnĂ« kulturĂ«n dhe qytetĂ«rimin e lindur nga kĂ«ta dy burime primordial dhe eternale.

    Ne shumë e duam dhe e respektojmë Imam Gazaliun, Ebu Hanifen dhe të tjerët, mirëpo mendimet dhe konstatimet e tyre duhet të rilexohen dhe të aktualizohen në hapësirën e njeriut bashkëkohor. Nëse vetëm I bartim, ashtu si janë, fjalët e tyre dhe nuk thellohemi në platformën e tyre atëherë ta dini që nuk kemi fare dallimi nga shembulli I gomerëve që mbajnë libra dhe nuk depërtojnë në ta, siç e përmend  në trajtë të metaforës Kurani famëlartë për rastin e hebrejve. Si pasojë e dobësisë personale dhe intelektuale një pjesë e madhe e njerëzve fshihen në autoritetin e dijetarëve pradigmatik dhe  e pengojnë ndryshimin dhe zhvillimin në kuadër të kulturës dhe qytetërimit mysliman.

    MĂ« pas Allahu xh.sh. thotĂ«: ve juzekkihim dhe ti pastrojĂ« ata. Krahas rileximit tĂ« shenjave nevojitet edhe pastrami I sfondit, mendor dhe shpirtĂ«ror , pĂ«r ta pranuar realitetin ekzistues. Sfondi mendor dhe shpirtĂ«ror nĂ« Islam, parimisht deduktohet nga teomonizmi/ tevhidi, pra nga miratimi ose kontemplimi i NjĂ«shmĂ«risĂ« Hyjnore. Esenca e teomonizmit Ă«shtĂ« pĂ«rtej shprehjes me fjalĂ«; por e shpall veten me vezullime tĂ« befasishme dhe diskontinuitive. Duke goditur rafshin e imagjinatĂ«s vizuale,  kĂ«ta vezullime ngurtĂ«sohen nĂ« forma tĂ« kristalta, dhe mu kĂ«to janĂ« ato forma qĂ« nĂ« kthesĂ« tĂ« tyre konstituojnĂ« esencĂ«n e pĂ«rjetimit tĂ« fesĂ«. PikĂ«risht pĂ«r kĂ«tĂ« edhe esenca e tij ka qenĂ« e pĂ«rqĂ«ndruar nĂ« realitetin njĂ«sues nĂ« sfondin e formĂ«s. Ontologjia e teomonizmit e ngĂ«rthen nĂ« vete pesĂ« pĂ«rmasa themelore tĂ« qenies: PĂ«rmasĂ«n e Individualitetit hyjnor (dhat), pĂ«rmasĂ«n e Atributeve dhe Emrave hyjnorĂ« (Esma dhe Sifat), pĂ«rmasĂ«n e veprimit dhe hyjnitetit (rububijje), pĂ«rmasĂ«n e Formave dhe ImagjinatĂ«s ( hijal dhe mithal) si dhe pĂ«rmasĂ«n e lĂ«ndores (mushahede). Besimtari pĂ«rmes botĂ«s lĂ«ndore, tĂ« dukshme i ka konceptuar shfaqjet e emrave dhe atributeve tĂ« bukura tĂ« Zotit. KĂ«sisoj, “lĂ«nda asnjĂ«herĂ« nuk ka qenĂ« e zhveshur nga pĂ«rmbajtja shpirtĂ«rore, ndĂ«rsa shpirti nĂ« asnjĂ« mĂ«nyrĂ« nuk ka qenur vetĂ«m antonim abstrakt i realitetit lĂ«ndor”. Teomonizmi Ă«shtĂ« pĂ«rfaqĂ«suar me njĂ«simin dhe ndryshimin.  Me njĂ«simin ai ka qenĂ« sintezĂ« e tĂ« gjitha pjesĂ«ve dhe  shumĂ«shmĂ«risĂ« nĂ« natyrĂ«. NdĂ«rsa pĂ«rmes ndryshimit e ka paraqitur identitetin e veçantĂ« tĂ« çdo qenieje tĂ« shfaqur nĂ« kontekstin kohor dhe hapĂ«snor. Si rrjedhojĂ«, çdo pjesĂ« e veçantĂ« perceptohet si e zhytur nĂ« tĂ« pĂ«rhershmen dhe nĂ« asnjĂ« mĂ«nyrĂ« si autonome nĂ« relacion me tĂ« VĂ«rtetĂ«n absolute.

    Pastrimi I mendjes dhe zemrës për të qenë e gatshme ta pranojë realitetin hyjnor bëhet nëpërmjet të edukimit të karakterit dhe ngritjes shpirtërore. Njëra prej obligimeve të Pejgamberit a.s. ka qenë edhe kjo. Të pastrojë dhe të ngritë shopirtërisht umetin e tij. Kjo traditë e paradigmës pejgamberike ka vazhduar të kultivohet në tesavvuf dhe në këtë trajtë është bartur prej gjenerate në gjeneratë. Detyra dhe obligimi I Shejhit në tesavvuf është që të përgatitë mendjen dhe zemrën e ndjekësit për ta pranuar hakikatin e tevhidit dhe realitetin shoqëror të fjalës hyjnore dhe asgjë tjetër.

    NĂ« vazhdim ajeti I pĂ«rmend edhe obligimet tjera tĂ« Pejgamberit a.s dhe thotĂ«: ve jual-limuhumu’l-kitabe ve’l-hikmete, dhe t’ua mĂ«sojĂ« librin dhe urtĂ«sinĂ«. Pejgamberi a.s. njĂ«kohĂ«sisht Ă«shtĂ« edhe mĂ«suesi universal I realitetit tĂ« fjalĂ«ve hyjnore. Ai nĂ«pĂ«rmjet pĂ«rvojĂ«s dhe pragmatizmit tĂ« tij neve na I bĂ«n tĂ« njerĂ«zishme ajetet e Kuranit. NĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« Pejgamberi a.s. Ă«shtĂ« mĂ«sues I jonĂ« I Kuranit dhe tĂ« vĂ«rtetave tĂ« tij. Allahu xh.sh. Ă«shtĂ« shumĂ« preciz dhe krahas mĂ«simit tĂ« librit e pĂ«rmend edhe mĂ«simin e urtĂ«sisĂ«. UrtĂ«sia/hikmeti Ă«shtĂ« dhunti hyjnore e cila mund tĂ« jetĂ« e fshehur nĂ« nĂ«nvetĂ«dijen e personit dhe e cila e pret shtytĂ«sin e vlĂ«rtetĂ« pĂ«r ta nxjerrĂ« nĂ« pah. Pejgamberi a.s. Ă«shtĂ« shtytĂ«si I vĂ«rtetĂ« I nxjerrjes nĂ« mejdan tĂ« urtĂ«sisĂ«, filozofisĂ« sĂ« ekzistencĂ«s dhe vetĂ« realitetit. 

  • METIN IZETI: LINDJA E PEJGAMBERIT A.S. DHE MEVLUDI SI KULTURË

    METIN IZETI: LINDJA E PEJGAMBERIT A.S. DHE MEVLUDI SI KULTURË

    Shkruan: METIN IZETI

    I kisha 4 ose 5 vjet kur nĂ« shtĂ«pinĂ« tone tĂ« vjetĂ«r karshi xhamisĂ« Eski nĂ« TetovĂ«, ku tash Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar posta kryesore e TetovĂ«s, ishin tubuar familjarĂ«t dhe miqtĂ« dhe do tĂ« kĂ«ndohej mevludi me rastin e hyrjes sĂ« muajit Rebiu’l-evvel, muajit tĂ« lindjes sĂ« Pejgamberit a.s.. UnĂ« isha ulur nĂ« skaj tĂ« dhomĂ«s dhe I ndikuar prej qetĂ«sisĂ« sĂ« tĂ« rriturve me habi dhe entuziazĂ«m pritja qĂ« hoxhallarĂ«t tĂ« fillojnĂ« me leximin e Mevludit. Asokohe ende nuk e kisha tĂ« qartĂ« se pĂ«r çka bĂ«het fjalĂ«, respektivisht nuk e kisha idenĂ« pĂ«r vlerĂ«n e ardhjes nĂ« botĂ« tĂ« zotĂ«riut tĂ« gjithĂ«sisĂ«, por atmosfera impozante e qetĂ«sisĂ« dhe respektit mĂ« jepte njĂ« ndjenjĂ« tĂ« ekzaltimit dhe pritjes se do tĂ« ndodhĂ« diçka e madhe. Pasi qĂ« erdhĂ«n edhe hoxhallarĂ«t pati filluar edhe kĂ«ndimi I mevludit. Ishte hera e parĂ« qĂ« dĂ«gjoja familjarĂ«t e mi se si njĂ«zĂ«ri e kĂ«ndonin salavatin pĂ«r Pejgamberin a.s.. VeçanĂ«risht pĂ«rshtypje mĂ« la melodia, me zĂ« tĂ« djegur e hoxhĂ«s si dhe rima e vargjeve tĂ« para tĂ« mevludit. Hoxha mevludin e kishte filluar me vargun: PĂ«r ata qĂ« arnavudçe gjuhĂ«n e dinĂ«; ËshtĂ« maru ky mevlud gjith le ta dinĂ«. Dhe kĂ«ta dy vargje tĂ« mevludit mĂ« kanĂ« ngelur nĂ« kujtesĂ« dhe nuk I kam harruar edhe sot. MĂ« pas kur, me fĂ«mijĂ«t e lagjes loznim jashtĂ«, shpesh ndodhte qĂ« unĂ« ti pĂ«rsĂ«riti kĂ«ta fjalĂ« qĂ« ishin ngulitur nĂ« kujtesĂ«n time tĂ« njomĂ«. MĂ« vonĂ«, pasi qĂ« kam filluar studimet teologjike, shpesh herĂ« kam menduar pĂ«r ndikimin me vrull tĂ« shpirtĂ«risĂ« sĂ« mevludit tek popullata jonĂ«. Ishin kĂ«to vargje tĂ« bartura nĂ« shqip nga ana e Tahir efendi PopovĂ«s prej mevludit tĂ« Sulejman Çelebiut tĂ« shkruar nĂ« fillim tĂ« shekullit XV. Si kishte mundĂ«si qĂ« kĂ«to vargje tĂ« punojnĂ« nĂ« gjenin e popujve tĂ« ndryshĂ«m dhe tĂ« marrin njĂ« karakter tĂ« gnosĂ«s popullore, njĂ« koncept I bartjes sĂ« vargjeve tĂ« shkruara nĂ« njĂ« periudhĂ« kohore nĂ« BursĂ« tĂ« shtetit Osman, nĂ« kontekst global!? Por kjo Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ«. Mevludi shekuj me radhĂ« nuk ka rĂ«nĂ« prej gojĂ«s sĂ« myslimanĂ«ve nĂ« viset tona. PĂ«rkthimi I mevludit nĂ« gjuhĂ«n shqipe, I bĂ«rĂ« mĂ« vonĂ«, gjithashtu e ka origjinalitetin dhe sensin sikur se Ă«shtĂ« shkim autorial dhe jo pĂ«rkthim. ShumĂ« mĂ« vonĂ«, kur e kam lexuar poezinĂ« Fyelli, tĂ« Naimit e kam kuptuar se fjalĂ«t ndiqen nga ndjenjat dhe jo nga fjalĂ«t e gjuhĂ«s tjetĂ«r. Fyelli I Naimit nga aspekti literar nuk dallon shumĂ« prej Nej it tĂ« Mevlana Xhelaluddin Rumiut, por ama ai nuk Ă«shtĂ« pĂ«rkthim I Rumiut, por Ă«shtĂ« shprehje e ndjenjave tĂ« Naimit qĂ« ishin tĂ« ngjashme me ndjenjat e Rumiut. KĂ«shtu Ă«shtĂ« edhe Mevludi, mendoj.

    Ashtu siç Ă«shtĂ« shkruar me ndjenja, njĂ«kohĂ«sisht edhe I Ă«shtĂ« drejtuar emocioneve tĂ« njerĂ«zve dhe ka rezultuar me shije dhe ekzaltim tĂ« auditorit. Melodia e Mevludit nĂ« trojet shqiptare nuk Ă«shtĂ« e njĂ«jtĂ« me melodinĂ« e kĂ«ndimit tĂ« mevludit nĂ« hapĂ«sirat turke. ShqiptarĂ«t mevludin e kanĂ« kĂ«nduar me meloditĂ« autoktone shqipe, madje disa herĂ« edhe si rapsodĂ«. Ende nĂ« vesh mĂ« tingĂ«llon zĂ«ri I Hamdi efendiut, ish imamit tĂ« xhamisĂ« sĂ« Gamgamit nĂ« TetovĂ«, kur e kĂ«ndonte mevludin me melodi qĂ« lirisht mundej tĂ« ndiqet me çifteli. VeçanĂ«rish shumĂ« kĂ«ndshĂ«m I kĂ«ndonte vargjet: Ja poç kinxhin njĂ« jehud shejtit ja pru; Foli kinxhi mos mĂ« ha se m’ka zehru.

    Me të hyrë të muajit të Mevludit në familjet e Tetovës ishte rregull që në shtëpitë e tyre të bëhen tubime të Mevludit dhe ti shprehet mirëseardhja shkakut të krijimit të gjithësisë, Muhammedit a.s.. Kuvendet e mevludit, krahas këndimit të mevludit ndiqeshin edhe me biseda të këndshme fetare dhe kulturore. Krahas njerëzve, tubimet e mevludit I gëzonin edhe murrët e shtëpisë dhe sikur edhe ata bënin ziqër së bashku me njerëzit  e tubuar për mevlud.

     Mevludi kërkonte që të thellohemi në të. Ai është delikatesë dhe konstruktivizëm i shpirtit. Ose mund të thuhet se është opsesion apo fushë e clia e bën më të fuqishëm dhe më joshës, ndjenjën fetare  për njeriun. Vetëm në këtë mënyrë është e mundshme që përmes dashurisë së flaktë të ndizet shkëndija e idesë gjenerative në trajtën e traditave shekullore fetare, siç thonë futuristët rus të periudhës së dekadës së parë të shekullit të njëzet. Ndërsa konkstruktivizmi është një emërtim që është prodhuar në ateljetë e modernistëve racionalistë të viteve të njëzeta të shekullit të kaluar.

    Në realitet unë kam dëshirë të sqaroj thyerjen të cilën e kanë përjetuar fusha fetare dhe kulturore me ndërprerjen e besëlidhjes që para kësaj periudhe e kishin me metafizikën. Dijetarët fetarë janë shmangur nga emocionet dhe paradigmat e urtësisë perenniale, madje një pjesë e konsiderueshme është lëshuar në abstrakcion pa thellësi ideore; ilahikënduesit  janë joshur nga çvendosjet shkallore; ndërsa poetët gjithnjë e më shumë janë larguar nga përdorimi i fjalëve të gdhendura.

     QĂ« nĂ« vitet e shkollĂ«s sĂ« mesme mĂ« kanĂ« interesuar revistat qĂ« bĂ«nin fjalĂ« pĂ«r kulturat e lindjes. Si i ri mahnitesha nga peizazhet magjepsĂ«se dhe tĂ« pazakonshme tĂ« artit kinez, indian apo japonez. NĂ« to bari ishte blu, ndĂ«rsa qielli jeshil. QĂ« atĂ«herĂ« e ndjeja se arti nuk obligohet tĂ« jetĂ« nĂ« shĂ«rbim tĂ« imitimit dhe se jo gjithĂ«herĂ« duhet tĂ« pyetet se “çfarĂ« kuptimi ka kjo pikturĂ«â€. Piktura ka mundĂ«si tĂ« jetĂ« lojĂ« e lirĂ« e imagjinatĂ«s figurative, koncept nĂ« vete e cila e paraqet vetveten. Kuçedrat me shtatĂ« deri dymbĂ«dhjetĂ« kokĂ« dhe me ngjyra tĂ« panumĂ«rta nĂ« trupin e tyre, “kuajt e kaltĂ«r”, qĂ« mĂ« vonĂ« do ta inspirojnĂ« edhe Franz Marc’un, mĂ« dukeshin si simbol i ngadhnjimit tĂ« artistit mbi natyrĂ«n qĂ« duket. Gjithashtu qĂ« atĂ«herĂ« e kam pĂ«rshtypjen se liria nuk obligohet tĂ« jetĂ« anarkike. Koncepti parĂ«sor I ideve fetare tĂ« tilla Ă«shtĂ« qĂ« nuk janĂ« tĂ« zakonshme dhe nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« me pazakonshmĂ«rinĂ« e tyre, shpeshherĂ«, paraqesin edhe njĂ« harmoni ironike. MĂ« vonĂ«, nĂ« vitet e fundit tĂ« shkollĂ«s e mesme, mĂ« kujtohet si sot kur njĂ« mjeshtĂ«r i shpirit, Profesor Ismail Bardhi, mĂ« tha ta lexoj KafkĂ«n dhe Thomas Mann’in, e vĂ«rejta se midis atyre dyve kishte dallim tĂ« madh nĂ« krijimin e realitetit letrar. I pari bazohej nĂ« imagjinatĂ«n, ndĂ«rsa i dyti nĂ« komentin e thellĂ« tĂ« botĂ«s reale, por qĂ« tĂ« dy shquhen me saktĂ«sinĂ« fenomenale tĂ« shprehjes. Por Ă«shtĂ« fakt se kur thellohemi nĂ« kĂ«to koncepte ikim shumĂ« larg nga realiteti latitudal i shtrirjes gjeografike, pikĂ«risht si nĂ« pikturĂ«n “ Tre muzikantĂ«t” e Picasso’s. “Tre MuzikantĂ«t” Ă«shtĂ« njĂ« pikturĂ« e madhe, mĂ« shumĂ« se 2 metra e gjerĂ« dhe e lartĂ«. Ajo Ă«shtĂ« pikturuar nĂ« stilin e kubizmit sintetik dhe e jep pamjen e letrĂ«s sĂ« prerĂ«. Picasso pikturon tre muzikantë  me ngjyra tĂ« ndezura, forma abstrakte nĂ« njĂ« dhomĂ« tĂ« cekĂ«t . NĂ« tĂ« majtĂ« Ă«shtĂ« njĂ« klarinetist, nĂ« mes njĂ« kitarist, dhe nĂ« tĂ« djathtĂ« njĂ« kĂ«ngĂ«tar qĂ« mban fletĂ«t me notat e muzikĂ«s. Ata janĂ« tĂ« veshur si figura tĂ« njohura: Pierrot, i veshur me njĂ« kostum blu dhe tĂ« bardhĂ«; Harlequinn, me tĂ« portokallta dhe tĂ« verdha; dhe, nĂ« tĂ« djathtĂ«, njĂ« murg nĂ« njĂ« mantel tĂ« zi. NĂ« frontin e Pierrot’it qĂ«ndron njĂ« tabelĂ« me njĂ« tub dhe objekte tĂ« tjera, ndĂ«rkohĂ« qĂ« nĂ«n atĂ« Ă«shtĂ« njĂ« qen, barku , kĂ«mbĂ«t dhe bishti i tĂ« cilit shihen prej pas kĂ«mbĂ«ve tĂ« muzikantit.  Çdo gjĂ« nĂ« kĂ«tĂ« pikturĂ« Ă«shtĂ« nĂ« formĂ« tĂ« sheshtĂ«. ËshtĂ« e vĂ«shtirĂ« pĂ«r tĂ« tĂ« treguar se ku fillon njĂ«ri muzikant dhe ku tjetri, sepse format qĂ« krijojnĂ« ata  kryqĂ«zohen dhe mbivendosen, sikur tĂ« ishin figura tĂ« prera nĂ« letĂ«r.

    NĂ« realitet kjo pikturĂ« e Picasso’s  mĂ« joshĂ« pak mĂ« tepĂ«r pĂ«r shkak se e shpreh idenĂ« mbi vendzĂ«nien relae tĂ« njeriut nĂ« dy shekujt e fundit dhe me kĂ«tĂ« e pĂ«rshkruan edhe situatĂ«n fetare tĂ« kĂ«tyre dy shekujve. Nuk ishte e rastit qĂ« ai kishte zgjedhur tre artistĂ« edhe atĂ« tre muzikantĂ« pĂ«r ta shprehur kĂ«tĂ« realitet dhe jo tre fizikanĂ« ose tre kimistĂ«. Schopenhauer’i thoshte qĂ« muzika Ă«shtĂ« nĂ« krye tĂ« arteve pĂ«r pĂ«rjetimin e katarzĂ«s. NdĂ«rsa Picasso, pĂ«rmes kĂ«saj pikture, e paraqiste kiçin artistit nĂ« ndjekjen e temave latitudale tĂ« ekzistencĂ«s. Tradhtia e besĂ«lidhjes me tĂ« pĂ«rtejmen e kishte nxitur kaosin dhe mungesĂ«n e idesĂ« origjinale tĂ« artit, por mĂ« besoni se edhe tĂ« fesĂ«.

    NjĂ« pjesĂ« e artistĂ«ve u pĂ«rpoqĂ«n qĂ« kĂ«tĂ« kaos ta shprehin pĂ«rmes dadaizmit. Dadaizmi kundĂ«rshton çdo mendim logjik dhe angazhohet pĂ«r paraqitje spontane dhe tĂ« pakontrolluar tĂ« ndjenjave dhe vrojtimeve, pĂ«r asociacione pa marrĂ« parasysh kuptimin e fjalĂ«ve. Ai thekson simultanitetin e pĂ«rjetimit, Ă«ndrrat dhe ndĂ«rdijen. NĂ« aspektin shoqĂ«ror dadaistĂ«t pĂ«rshkoheshin nga idetĂ« anarkiste dhe theksonin relativitetin dhe pakuptimĂ«sinĂ« e sistemeve mĂ« stabile shoqĂ«rore. Shumica e artistĂ«ve dadaist madje as nuk e njihnin njĂ«ri tjetrin por ama i lidhte ideja/pa ideja e pĂ«rbashkĂ«t. Romani “ Uliks” i Joyce’it Ă«shtĂ« njĂ« pasqyrĂ« shumĂ« e pastĂ«r e mendĂ«sisĂ« sĂ« kĂ«tillĂ«.

    PĂ«r fat tĂ« keq edhe pĂ«rmasat fetare e harruan Ă«ndrrĂ«n e tyre esenciale dhe tĂ« dhĂ«nĂ« pas ideve tĂ« pamatura dhe jo njerĂ«zore e shkatĂ«rruan genin e fetarit duke e shndĂ«rruar atĂ« nĂ« arrogant dhe tĂ« pashpresĂ«. Periudhat e kĂ«ndimit tĂ« mevludit nĂ«pĂ«r shtĂ«pitĂ« tona e ushqenin genin I cili nĂ« pĂ«rkushtim ndaj Zotit e pĂ«rjetonte katarzĂ«n, madje I bashkangjiteshin edhe murrĂ«t e shtĂ«pisĂ«. A nuk u bastardua kjo ndjenjĂ« me sallonet kiçe tĂ« dasmave
!

    NĂ« shekullin e XX  do tĂ« paraqiten edhe mendime avangardiste qĂ« do tĂ« tĂ«rheqin kujdesin pĂ«r krizĂ«n e njerĂ«zimit. Osvald Shprengler nĂ« veprĂ«n e tij “ RĂ«nia e PerĂ«ndimit” thotĂ«: “Ti je i vdekur. UnĂ« i shoh nĂ« ty tĂ« gjitha tiparet e rĂ«nies . UnĂ« mund tĂ« provojĂ« se pasuria  dhe varfĂ«ria  jote e madhe, kapitalizmi  dhe socializmi yt, luftĂ«rat dhe revolucionet tua, ateizmi, pesimizmi dhe cinizmi yt, imoraliteti yt, martesat tua tĂ« shkatĂ«rruara dhe kontrolli yt i lindjeve, nga poshtĂ« e thithin edhe pikĂ«n e fundit tĂ« gjakut, ndĂ«rsa nga  lartĂ« tĂ« vrasin, tĂ« vrasin nĂ« tru dhe do tĂ« shfarosin – mund tĂ« provojĂ« se, nĂ« ty shihen tĂ« gjitha shenjat e vendeve tĂ« vdekura nga kohĂ«t e lashta -. Aleksandria, Greqia dhe  Roma neurotike “. Gjithashtu edhe Rene Guenon do tĂ« theksojĂ« krizĂ«n e botĂ«s bashkĂ«kohore nĂ« vitet e tridhjeta tĂ« shekullit tĂ« XX. me vĂ«mendje pak mĂ« tĂ« madhe nĂ« çështjet artistike . Si pasojĂ« e kĂ«saj ai do tĂ« orientohet nĂ« hulumtimin e artit lindor dhe mjeshtĂ«risht do ta pĂ«rfqĂ«sojĂ« atĂ« nĂ« literaturĂ«n perĂ«ndimore. NĂ« njĂ«rin prej teksteve tĂ« tij nĂ« lidhje me “Konceptimin e artit tradicional” ai thotĂ«:

    “ Ne shpesh kemi theksuar faktin se shkencat profane janĂ« vetĂ«m produkt i njĂ« degjenerimi relativisht tĂ« vonshĂ«m, apo si pasojĂ« e moskuptimit tĂ« shkencave tĂ« lashta tradicionale – apo mĂ« mirĂ« vetĂ«m disave prej tyre – sepse tĂ« tjerat plotĂ«sisht janĂ« gĂ«lltitur nga  harresa. Kjo Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« jo vetĂ«m pĂ«r shkencat, por poashtu edhe pĂ«r artet, ku vec kĂ«saj distinkcioni mes tyre dikur ka qenĂ« shumĂ« mĂ« pak i theksuar se sa qĂ« Ă«shtĂ« sot; Fjala Latine artes  disa herĂ« ka qenĂ« e pĂ«rdorur pĂ«r shkencĂ«n, por nĂ« mesjetĂ«, klasifikimi i “arteve liberale” ka pĂ«rfshirĂ« subjekte tĂ« cilat bota moderne do t`ia atribuonte qoftë  njĂ«rĂ«s apo tjetrĂ«s, pa asnjĂ« dallim. Kjo vĂ«rejtje e vetme mjafton  qĂ« tĂ« tregojmĂ« se arti duikur ka qenĂ« dicka krejt ndryshe nga ajo qĂ« kuptohet sot me kĂ«tĂ« emĂ«r. Ai ka nĂ«nkuptuar diturinĂ« e vĂ«rtet me tĂ« cilĂ«n ka qenĂ« i inkorporuar, dhe se kjo dituri  me sa duket ka mund tĂ« jetĂ« nga porositĂ« apo qĂ«llimet e shkencave tradicionale.

    Me anĂ« tĂ« kĂ«saj mund tĂ« kuptohet se nĂ« disa organizata esnafĂ«sh tĂ« MesjetĂ«s, si ajo e “Fedeli d’Amor”, dhe shtatĂ« “artet liberale”,  Ă«shtĂ« besuar se korespondojnĂ« me “qiellorĂ«t”, qĂ« do tĂ« thotĂ«, me nivele tĂ« cilat  identifikoheshin pĂ«rmes gradave tĂ« ndryshme tĂ« rendit. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, pĂ«r artet si edhe oĂ«r shkencat, do ishte me shumĂ« rĂ«ndĂ«si transpozicioni pĂ«r t`ua dhĂ«nĂ« atyre vlerĂ«n e vĂ«rtetĂ« ezoterike; dhe ajo qĂ« e bĂ«nĂ« tĂ« mundshĂ«m njĂ« transpozicion Ă«shtĂ« natyra e diturive tradicionale, fundja cilado qoftĂ« qĂ«llimi i saj, pĂ«rherĂ« mbetet e lidhur me parimet trancedentale. Kjo dituri si e tillĂ«, Ă«shtĂ« njĂ« botĂ«kuptim i cili mund tĂ« konsiderohet simbolik, meqenĂ«se ai Ă«shtĂ« bazuar nĂ« ngjajshmĂ«rinĂ« ekzistuese ndĂ«rmjet regullave tĂ« ndryshme tĂ« realitetit. Por kĂ«tu duhet tĂ« theksohet se kjo nuk involvon dicka tĂ« mbingarkuar akcidentalisht atyre; por pĂ«rkundrazi, dicka qĂ« pĂ«rbĂ«n esencĂ«n e thellë  tĂ« diturisĂ« normale dhe tĂ« legjitimuar, dhe kjo esencĂ«, si e tillĂ«, Ă«shtĂ« inherente nĂ« gjith shkencat dhe artet qĂ« nga zanafilla e tyre, ku mbetet ashtu pĂ«rderisa ato nuk pĂ«sojnĂ« ndonjĂ« devijim. Se artet mund tĂ« vĂ«shtrohen edhe nga kjo pikpamje nuk duhet tĂ« na shkaktoj habi, ngaherĂ« dikush sheh se si edhe vetĂ« zejet, nĂ« konceptin tradicional tĂ« vetin, shĂ«rbejnĂ« si bazĂ« pĂ«r njĂ« aderim (iniciacion)” .

    Teksti avangardist është njëkohësisht edhe vepër artistike ngjashëm siç instalimet ose objektet figurative  të Duchampit. Afërsia organike midis tyre është në ftesën që e bëjnë për të medituar rreth artit dhe kufijve të tij të përgjithshme. Të gjitha ata së bashku përmbajnë këshillë paradoksale në lidhje me çështjen se çka është dhe çka jo arti, që në kuptim avangardist e përcakton kontekstin e paraqitjes.

    Me fjalë të tjera, kultura e mevludit është rezultat i besëlidhjes, akt i urtësisë dhe jo vetëm material i formësuar.