Metin Izeti

Category: 2021

  • METIN IZETI: KULTURA E PËRSHPIRTSHMËRISË ISLAME NËPËRMJET SIMBOLEVE

    METIN IZETI: KULTURA E PËRSHPIRTSHMËRISË ISLAME NËPËRMJET SIMBOLEVE

     Përshpirtshmëria islame, e zhvilluar në bazë të parimeve fetare islame, përpiqet që çështjet e përditshmërisë jetësore t’i vlerësojë dhe interpretojë nga këndvështrimi jo vetëm i formës, por edhe i brendisë kuptimore.

    Shkruan: Metin IZETI, Tetovë

    Kultura është një fjalë me prejardhje latine “Cultura”, që ka të njëjtin kuptim po si në gjuhën shqipe dhe që vjen që gjithashtu nga folja latine “Colere”, që do të thotë të kujdesesh, të mirëmbash ,duke iu referuar kryesisht natyrës. Një reflektim ky, që të çon tek roli i një kopshtari për mirëmbajtjen dhe kultivimin e vazhdueshëm që ai i bën oborrit të tij. Folja latine do të thotë gjithashtu “të nderosh”, duke iu drejtuar zotave, nga ku kemi edhe prejardhjen e fjalës kult. Në fjalorin e gjuhës shqipe kultura është definuar si tërësia e arritjeve të një populli a të njerëzimit në fushat e veprimtarisë shoqërore, shpirtërore e mendore (https://fjalorthi.com/kulturë).

    Kultura është një term që përmban shumë kuptime dhe që aq shpesh i përdorur në mënyra të ndryshme, saqë është shumë e vështirë të bashkosh përmes një përkufizimi të thjeshtë gjithçka që i përket fushës së kulturës. Raymond Williams, një kritik letrar uellsian, thotë se kultura është një nga dy ose tre fjalët më të komplikuara. Ai fillon nga fakti se fillimisht i referohej kultivimit të të korrave dhe kafshëve, në bujqësi (kultura – lat. Colere, cultus – për të kultivuar fushën, për të kultivuar tokën), ndërsa në shekullin XIX i referohet më shumë artit, d.m.th. letërsisë, pikturës, baletit, teatrit. Edhe pse të ndryshëm, të dyja përkufizimet ndajnë një konotacion të ngjashëm – kuptimin. Kultivimi shoqërohet me përmirësimin, zbutjen, krijimin e tipareve të civilizuara, që shpesh i gjejmë në art. Ne nuk lexojmë vetëm për qejf, por e bëjmë sepse kjo na “përmirëson”. Sigurisht, shumë do të thonë se “përmirësimi” varet nga ajo që lexojmë. Sidoqoftë, kur flasim për kulturën, ndikimi i saj është shumë më gjithëpërfshirës. Ajo përfaqëson shumë më tepër sesa një proces i ndërgjegjshëm, me të cilin njeriu dëshiron të kultivojë ose të ndryshojë mjedisin natyror dhe kështu të tregojë epërsinë e tij. Kultura është e përhapur në shoqëri dhe ka prirje të përcillet nga brezi në brez. Ajo nuk është vetëm një mënyrë individuale e përmirësimit. Por, është kolektive dhe shpesh aq e ngulitur në ne, saqë ndonjëherë nuk jemi as të vetëdijshëm për të. Merreni, për shembull, mënyrën e komunikimit në një shoqëri: ju e dini saktësisht në çfarë mënyre dhe me çfarë toni duhet t’u drejtohemi të tjerëve në një situatë kur dikush fillon t’ju ​​drejtohet shumë me zë të lartë ose “ju bërtet” pa ndonjë arsye. Ju do të hutoheni, sepse e dini që ajo nuk është mënyra e zakonshme dhe e pranueshme shoqërore për të folur. Ne mund ta imagjinojmë një situatë në të cilën dikush ju afrohet disa centimetra afër kokës. Ju tërhiqeni prapa, sepse e dini që kjo nuk është distanca e duhur për të folur. Ne flasim në mënyra të ndryshme me njerëz të profileve të ndryshme, si profesorë ose miq, prindër ose të huaj, në kafene ose faltore. Por, ne e dimë kur, si dhe ku duhet të komunikojmë pikërisht sepse përmes kulturës ne kemi miratuar modele dhe rregulla të përbashkëta të komunikimit, që ne i konsiderojmë të zakonshme.

    Në kuptimin më të gjerë, kultura përcaktohet si një mënyrë jetese, por kjo nuk do të thotë që kultura duhet parë vetëm si një tërësi rregullash, zakonesh ose aftësish që kalojnë nga brezi në brez në një shoqëri. Kultura, gjithashtu, i referohet mënyrës së të menduarit, perceptimit, formësimit të perceptimeve të caktuara, si dhe gjithë thesarit të kuptimeve që janë të përhapura në kulturën e një shoqërie. Ekziston një varg i plotë i kodeve kulturore të rrënjosura shoqërore, që ne i marrim si të mirëqena dhe nuk i vëmë në dyshim, megjithëse mund të mos ketë ndonjë arsye racionale pse duhet të sillemi në këtë mënyrë dhe pse duhej të mendonin në një mënyrë të tillë. Kjo mund të shihet veçanërisht në shembullin e zakoneve të caktuara, të cilat shpesh mbijetojnë për shkak të praktikës afatgjate, shekullore, edhe kur ato e humbin qëllimin dhe kuptimin e tyre. Siç e shohim, kultura nuk është një model statik dhe i çimentuar që nuk mund të ndryshohet. Ajo formësohet dhe konfirmohet vazhdimisht gjatë historisë përmes praktikës shoqërore. Përpos të mësuarit të kulturës, njeriu është edhe krijues, bartës dhe përdorues i saj. Kultura përmban një thesar të plotë të kuptimeve dhe ideve përmes të cilave ne e formojmë vetveten dhe përmes të cilave na formon shoqëria. Pra, në kuadër të këtij kuptimi të fundit esencial të kulturës bën pjesë edhe kultura e përshpirtshmërisë islame, e cila – duke filluar nga ditët e para të thirrjes pejgamberike – ka zënë vend të rëndësishëm jo vetëm në praktikën myslimane, por edhe në ndërtimin e ideve dhe mënyrën e të menduarit.

    Përshpirtshmëria islame, e zhvilluar në bazë të parimeve fetare islame, përpiqet që çështjet e përditshmërisë jetësore t’i vlerësojë dhe interpretojë nga këndvështrimi jo vetëm i formës, por edhe i brendisë kuptimore. Qëllimi kryesor i saj është përkushtimi shpirtëror, pastrimi i unit dhe arritja deri te njohja e thellë e të vërtetës, pra Zotit, nëpërmjet ibadeteve (adhurimeve) të detyruara dhe stërvitjeve shpirtërore të caktuara. Fusha kryesore e aktivitetit sufik është “qenia”. Si rrjedhojë, tesavvufi është një sistem i të menduarit dhe mënyrë e jetës, i cili për ta pastruar unin e shikon të nevojshme kuptimin dhe sqarimin e qenies. Me fjalë të tjera, sufiu kërkon përgjigje në pyetjet: çka është qenia?; cilat janë sekretet e të qenurit?. Mendimi sufik dhe praktika e përshpirtshmërisë islame është se origjina e qenies është Allahu si Krijues i vetëm, ndërsa qeniet e tjera janë vetëm pasqyrime dhe reflektime të Tij. Ato janë qenie që kanë dalë në dukshmëri si rrjedhojë e dëshirës dhe fuqisë krijuese. Ato e vazhdojnë qenësinë e tyre në kuadër të sistemit hyjnor dhe si pjesë përbërëse të këtij sistemi. Çdo gjë, përveç Tij, është “Masiva (Jashtë tij) dhe gjithsesi një ditë do t’i kthehet origjinës (Ilejhiraxhiun)”. (Kushejri; 1972:46)

    Qëllimi i botëkuptimit sufik është që ta shpëtojë njeriun nga presioni dhe pesha e rëndë e unit; t’ia bëjë të kuptueshme urtësinë e krijimit (sekretet e qenies); simbolikisht ta shkrijë atë në procesin e zbulimit të Krijuesit; të përvetësojë moralin dhe mirësjelljen e Tij, sërish simbolikisht, dhe të bëhet i përkryer (kamil). Tesavvufi është disiplinë e gjendjes (hal). Është proces i njohjes (ilm), gjetjes (ajn) dhe përjetimit, bërjes (hakk) të së vërtetës bindëse (jekin). Në kuadër të këtij sistemi të soditjes, ai përpiqet ta zbërthejë nyjën që e lidh Zotin-gjithësinë-njeriun, shumëshmërinë e të dukshmes ta shikojë si NJË dhe nëpërmjet edukimit të veçantë shpirtëror (sejr-i suluk), t’i kalojë pozitat e dijes formale dhe të brendshme, ta formësojë brendësinë dhe sjelljet e tij dhe, si rrjedhojë, duke e pastruar unin e tij, të arrijë përkryerjen (kemal). Tesavvufi, krahas adhurimit formal, përpiqet ta ndriçojë botën e brendshme të udhëtarit; ta plotësojë kuptimisht atë; sjelljen e tij ta bëjë pasqyrë të hakikatit. Domethënë, në fillim njohja vatërzohet në personin, më pas ndriçimi i brendshëm reflektohet në fjalët, gjendjet dhe sjelljet e tij. (Huxhviri; 1982: 45,87) Në fund, kjo pozitë e njohjes reflektohet në shoqërinë e gjerë. Pikërisht për këtë tesavvufi islam mund të përkufizohet si një përshpirtshmëri aktive.

    Kjo cilësi e përshpirtshmërisë i lejon asaj të jetë hapësirë e virgjër ose pasqyrë semiotike, ndoshta jo vetëm e gjuhës së secilit, siç do të kishin thënë frojdistët e rafinuar, as edhe “shkencore”, siç do ta kishin kuptuar shamanët, por mundësi e qasjes imagjinative si realitet për njohje dhe dije. Është forma e komunikimit, me anë të së cilës qeniet njerëzore i interpretojnë mendimet dhe sjelljet e tyre përmes simboleve dhe marrin një mesazh prej tyre. Për shembull, shenjat e trafikut janë simbole që tregojnë veprime të ndryshme të kërkuara gjatë ngasjes. Që të kuptohet gjuha simbolike, një aftësi për arsye është e nevojshme nga ana e individit, përveç kuptimit të shoqërisë në të cilën ata punojnë dhe me të cilën ata do të ndajnë gjuhën simbolike. Veçanësia kryesore e kësaj gjuhe qëndron në papërcaktueshmërinë e saj të plotë. Kjo e bën atë jashtëzakonisht të aftë për shpikjen e një formacioni të ri. Nga pikëpamja informative, ajo është “tekst për hir të tekstit”, e lirë. E ngjashme me faktin se si arti ndërgjegjësohet në vetvete, duke fituar të drejtën të jetë i lirë nga kuptimi dhe çdo detyrim i jashtëm. Në te mundësia e të qenit i kuptimësuar i paraprin nocionit të kuptimësimit të rregullt. Mevlana Xhelaluddin Rumiu në një poezi të veprës së tij “Divan-i Kebir” me ngazëllim e ka shprehur këtë të vërtetë:

    “Gojën e mbylla për ushqim, goja më vjen nga qielli

    Rënkon nëse qanë ky lukth, qeshem me të unë nga shpirti!

    Bilbil i dehur jam unë, kafazin tim e kam thyer

    Fluturova në lartësi, në sferat e origjinës jam kthyer

    Aq jam i dehur dhe viran, as zjarri s’më afrohet

    Unë u tërbova, flaka nga zinxhirrët më largohet

    !

    Nëse i përgjithësojmë të gjitha interpretimet e përshpirtshmërisë, duke i shpënë në një formulë të përgjithshme, atëherë do të kemi një përfytyrim mbi pushtetin e fshehur dhe thellësitë shpirtërore, por të fuqishme, të shprehura edhe në ëndrrat e vërteta/ru’jahakika të Pejgamberita.s., që e drejton njeriun. Përveç kësaj, ky pushtet flet me njeriun në një gjuhë, kuptimi i së cilës lyp praninë parimore të përkthyesit. Përkthyesi i simboleve është ndjenja, arti, filozofia, feja ose individi i dashuruar në to.

    Kultura sufike përpiqet që përmes simboleve t’i interpretojë kuptimet e mbuluara, ta bëjë të kuptueshme, të përkapshme, të zbatueshme, dijen dhe t’i nxjerrë sjelljet adekuate adhuruese në bazë të saj. Ajo përpiqet ta institucionalizojë kuptimin e brendshëm përmes përjetimit. Dhe, mënyra më adekuate e këtij përçimi bëhet nëpërmjet të simboleve. Përdorimi i simboleve në përshpirtshmërinë islame është i bazuar në këtë aksion të kuptimësimit të përjetimit. Simbolet shërbejnë që njohja për qenien, krijimin, metafizikën, e cila nuk mund të përkapet përmes shqisave, të kuptimësohet. Si rrjedhojë e kësaj, sufitë i konsiderojnë simbolet si “mjete për përcjelljen e njohjes së thellë” (Shaalan 200:158). Çdo fjalë e përdorur në përçimin e njohjes së thellë nxirret nga kuptimi gjuhësor dhe formësohet në kuadër të mendimit bazik dhe pranimit specifik sufik. Simbolet, nga njëra anë, e paraqesin konceptin abstrakt të besimit, ndërsa – nga ana tjetër – e reflektojnë botën e ndjenjave, mendimeve dhe sjelljeve në bazë të parimeve të besimit. Ideali i “kalimit përtej lëndores” dhe shkrirja në origjinë arrihet përmes kësaj rruge, pasi qëllimi është që njohja të vatërzohet në brendi, personi të vetëdijesohet, t’i vetëdijësojë të tjerët dhe ta pengojë imitimin pa vetëdije. Nëse do ta kishim shprehur me terminologjinë specifike të tesavvufit, mund të themi “lidhje me sinqeritet për litarin e Qenies”, “udhëtimi edukativ shpirtëror”, “edukimi i thellë”, “kalim, duke e bartur me vete, prej ligjit fetar në rrugën e përshpirtshmërisë, prej aty në kuptimësimin e të vërtetës dhe, në fund, vatërzimi i njohjes së thellë (sheriat-tarikat-hakikat-ma’rifet)”. Thënë shkurt, njohje, gjetje dhe bërje. Kjo ngritje shpirtërore shprehet nëpërmjet simboleve.

    Gjuha simbolike sufike është e trajtësuar duke u bazuar në tri burime kryesore.

    1. Ajetete e Kur’anit famëlartë
    2. Hadithet/tradita pejgamberike e Muhammedit a.s.
    3. Praktika e evliave/miqve të Allahut xh.sh.

    Kur’ani është libër i zbritur nga Allahu xh.sh. për njerëzimin. Diskursi dhe gjuha kur’anore i ka karakteristikat e veta të veçanta dhe, si i tillë, i drejtohet, krahas mendjes, edhe zemrës së njeriut. Një pjesë e konsiderueshme e ajeteve të Kur’anit, krahas përmasës literare, e kanë edhe përmasën simbolike, përmes së cilës shtyhet receptuesi, pra njeriu, që ta zhvillojë imagjinatën e tij në relacion me qenien dhe realitetin ekzistues. Këtu do t’i përmendim vetëm disa nga nocionet kuranore të cilat e ngjallin imagjinatën e ndjekësit të tij për të zhvilluar një kulturë dhe qytetërim të veçantë të bazuar në fjalën e Krijuesit.

    Pejgamberi, a.s. përderisa i ka ftuar njerëzit në fenë islame, i ka shfrytëzuar të gjitha karakteristikat e gjuhës arabe. Për t’i sqaruar sa më qartë dhe në trajtë sa më të zakonshme të vërtetat themelore të Islamit, Pejgamberi a.s. është përpjekur që të flasë në mënyrë të drejtpërdrejtë, mirë po herë pas here i ka shfrytëzuar edhe trajtat letrare si përngjasimin, metaforën, simbolikën, metoniminë etj. Disa herë biseda e tij, për të qenë më e qartë, është prezantuar me peizazhe të gjalla e disa herë, si në çdo gjuhë tjetër, ka përcjellë tregime dhe rrëfime simbolike. Është më se e njohur se në të gjitha gjuhët konceptet abstrakte sqarohen nëpërmes të konkretizimit të tyre. Konkretizimi është përcjellje frazeologjike, që shërben për forcim të fuqisë sqaruese. Ky veprim është sqarim i koncepteve abstrakte, mendimeve e ndjenjave vështirë të kuptueshme, nëpërmjet koncepteve konkrete. (Sebbag, 1996: 65). Dihet që Pejgamberi a.s., në bisedat e tij, e ka përdorur shumë simbolikën, metoniminë dhe metaforën. Numri i haditheve, në të cilat është përdorur biseda simbolike, nuk janë të kufizuara me tre qind siç ka theksuar Sherif Radi’u (406/1016) në veprën e tij El-Mexhazatu’n-nebevijje.

    Konceptet kuranore dhe ato të traditës konstituive pejgamberike kanë qenë frymëzimi kryesor i evliave dhe kryepleqve të përshpirtshmërisë islame. Ata, në diskursin e tyre, kanë krijuar një letërsi artistike dhe kulturë të thellë gjatë prezantimit të këtyre koncepteve në teorinë dhe praktikën e tesavvufit. Gjuha e përdorur nga ana e tyre ka një karakteristikë të metagjuhës, që nuk kuptohet dot pa i përjetuar dhe pa u bërë bashkudhëtarë i atyre. Magjia e fjalëve, figurave dhe shkronjave të tyre është një përbërës themelor i magjisë për pikëpamjet e botës, por është po aq edhe pjesë integrale e horizontit fetar. Diskursi i tyre tregon gjithashtu rrezikun e shqiptimit të fjalëve të panevojshme, të këqija, të liga, të pavërteta. Njeriu do të dënohet për aq kohë sa në përpjekjet e tij krijimi me anë të fjalëve e kalon vijën dhe zhytet në zbrazëtinë e lojës pa zot me fjalët si diçka e jashtme dhe e rastësishme. Kur biseda zhvillohet rreth çështjeve që kanë të bëjnë me Zotin dhe metafizikën, atëherë përveç fjalës dhe konformizmit interpretativ nevojitet të jetë e pranishme edhe fryma që do t’ia mundësojë fjalës përjetimin. Ky është dallimi kryesor midis fjalorëve të zakonshëm, që i sqarojnë fjalët, termat dhe konceptet lëndore, dhe atyre që depërtojnë pak më thellë në prezantimin e kuptimeve të diskursit të shpalljes, traditës pejgamberike ose edhe terminologjisë fetare të krijuar nën përkujdesjen e frymëzimit dhe imagjinatës krijuese të njerëzve të ndritur gjatë historisë së mendimit fetar.

    Si rrjedhojë e kësaj mendësie është krijuar një diskurs simbolik që shekuj me radhë e ka bërë të gjallë mendjen dhe zemrën e besimtarëve, por edhe të të tjerëve.

  • METIN IZETI: MAHMUD EFENDI ASLLANI – NJË ÇEHRE QË TA PËRKUJTONTE KRIJUESIN

    METIN IZETI: MAHMUD EFENDI ASLLANI – NJË ÇEHRE QË TA PËRKUJTONTE KRIJUESIN

    Shkruan: Metin Izeti

    Tetova dhe trojet shqiptare më gjerë e humbën një shtyllë të rëndësishme dhe model shumë të veçantë të fetarisë dhe përkushtimit ndaj Krijuesit. Mahmud Efendi Asllani 6-7 dekada me punën dhe qëndrimin e tij ka qenë simbol i përpjekjes dhe flijimit për të mirën e shoqërisë me qëllim të afrimit me Krijuesin. Xhamia e Larme në shekullin e fundit, krahas dekorimit të veçantë pamor, me Mahmud Efendi Asllanin ka përfituar edhe një kolorit shumë të lezetshëm të shpirtërisë. Mahmud Efendi Asllani nuk ishte vetëm një hoxhë dhe mësues i hafizëve, por ai ishte njeri i mirë dhe i dashur për çdokend. Fizionomia e tij gjeneronte një dritë të tejdukshme shpirtërore e cila i mundësonte soditësit ta ndjejë shpirtin dhe zemrën e çiltër dhe të pastër të tij. Ai ishte me karakter të butë dhe ledhatues edhe atëherë kur përdorte metodat pak më të ashpra për t’i shtytur hafizlerët që ta mësojnë leksionin e asaj dite nga Kurani. I tërë personaliteti i tij ishte zhytur në thellësitë e detit të Kuranit dhe hapësirës së xhamisë dhe për te në jetë nuk ekzistonte asgjë tjetër përveç xhamisë dhe Kuranit. I them këta fjalë për të theksuar çështjen që duhet të mësohet nga jeta dhe vepra e Mahmud Efendiut. Ai ishte teolog, por asnjëherë nuk dilte në plan të parë me konceptin e dijes së tij teologjike dhe atë ta shfrytëzojë për ta ushqyer egon e tij, këtë na e mësonte edhe neve, që asnjëherë mos ta ushqejmë nefsin tonë me punën dhe përpjekjen, por përkundrazi puna dhe përpjekja duhet të shfrytëzohen për ta mposhtur nefsin dhe për ti shërbyer Krijuesit.

    Unë, në moshën dhjetë vjeçare, afërsiht në vitin 1980 kam vajtur për të filluar hifzin tek Hoxha i nderuar. Që nga ajo kohë kam pasur një dashuri të veçantë ndaj Hoxhës. Më vonë, kur më kisha doktoruar dhe isha profesor universitar, në vitin 2007, edhe njherë me tempo të sforcuar, afro dy vite kam qëndruar bashkë me Hoxhën, në periudhën kur djali im Muhammedi e bënte hafizllëkun pranë Hoxhës së nderuar. I përmenda këta dy periudha si etapa kohore kur kam pasur rastin që më shumë të qëndroj në afërsi të tij. Por kjo e dyta ka qenë periudha kur e kam përjetuar dritën e përkushtimit të tij. Në këtë periudhë 40 vjeçare kanë ndodhur shumë raste të vështira për Hoxhën. Ka pasur sfida shumë të rënda, që unë për hatër të Hoxhës, i cili nuk dëshironte që të flitet për njerëzit që kanë bërë probleme, nuk do ti përmendi. Por, një pjesë e konsiderueshme e njerëzve, që tash i shoh edhe të krenohen me personalitetin e Hoxhës së nderuar, i kanë penguar dhe e kanë mërzitur shumë Hoxhën. Por, ec e shihe se çka bën Zoti, miqtë e vet, i lavdëron edhe me gjuhët e atyre që nuk mund ta paramendoni se mund të bëjnë një gjë të tillë.

     Helem nejse, lindja e tij në ahiret, tuboi një numër të madh të hoxhallarëve dhe besimtarëve nga mbarë trojet shqiptare, për t’u përshëndetur dhe për ta përjetuar për herë të fundit, fizikisht, afërsinë me këtë mik të Zotit. Përndryshe, si do ta sqaronim, praninë e të gjithë atij xhemaati, për një person që nuk ka qenë i pasur, nuk ka qenë në pozitë, nuk ka ndonjë karierë akademike?! Nuk mund ta sqarojmë me konceptin e prestigjeve lëndore. Pozicionimi i tij në afërsi të Krijuesit, ishte titulli më i lartë i Hoxhës tim të dashur, Mahmud Efendiut. Evliallëku i tij e bën të gjallë atë dhe asgjë tjetër.

    Hoxhë Mahmud Efendi Asllani gjatë tërë jetës së tij është angazhuar për t’ua mësuar fjalën e Allahut fëmijëve, madje një pjese prej tyre edhe t’ua mësojë përmendsh Kuranin. Kjo punë është shumë e vështirë. Ta mësosh përmendësh Kuranin është shumë më lehtë se sa t’ia mësosh dikuj përmendësh Kuranin. Hoxha efendiu është bërë hafiz bashkë me çdo hafiz që ka dalë nga rahlet e tij. Ai vinte në xhami para namazit të sabahut dhe largohej prej xhamie pas namazit të jacisë, dhe brenda kësaj kohe pandërpreë para Hoxhës kishte dikush që lexonte hapur ose përmendësh Kuranin. Këtë që e them unë këtu e dinë po aq sa unë, madje ndoshta edhe më tepër shokët e mi hafizlerë që kanë dalur nga kjo shkollë e bekuar e Kuranit. Pra, veçanërisht gjashtëdhjetë vitet e fundit të jetës së tij, ai është ndarë prej nxënësve të tij, ndoshta vetëm katër-pesë orë kur ka vajtur në shtëpi për të fjetur. Dhe si rrjedhojë e kësaj pune, krahas 200 hafizëve që e kanë përfunduar hafizllëkun te Mahmud efendiu, ka, më pak 50-60 mijë fëmijë të cilët e kanë mësuar Kuranin ta lexojnë me të gjitha rregullat, si një hafiz, pranë Hoxhës së nderuar. Tempoja e tillë nuk është ndalur edhe në çastet më të vështira, kur policia e ka ndjekur dhe e ka thirur në bisedë në polici, gjatë luftës, kur ka qenë vetë i sëmurë, kur i është sëmurë dikush nga familja,jo, asgjë nuk ka qenë pengesë që ai të vijë në xhami tek nxënësit e tij. Mësimi i Kuranit për te ka qenë prioritet numër një i jetës dhe gjallërisë së tij.

    Dashuria që Hoxha e kishte ndaj Kuranit ishte e pranishme edhe në fizionominë e tij. Fytyra e tij ndriçonte me një dritë të veçantë, me një nur të ashkut dhe miqësisë ndaj krijesave për hirë të Krijuesit. Ai nuk folte asnjëherë keq për dikë dhe as që dëshironte që në praninë e tij të folet për dikë tjetër. Ai, në rastet kur diçka nuk i pëlqente, duke mos përmendur emra dhe cilësuar të tjerët, vetëm tregonte se si duhet të bëhet ajo punë për të cilën bëhej fjalë. Veçanërisht kjo ndodhte kur biseda ishte në lidhje me mësimin e Kuranit. Hoxhës së nderuar nuk i pëlqente mënyra e të mësuarit të Kuranit pa rregullat e sakta të leximit dhe shpeshherë e theksonte këtë çështje por pa folur asgjë për askend. Në rastet kur ne dëshironim që të hapim ndonjë bisedë për dikë tjetër, në kontekst të kritikës, ai heshte, ose ngrihej që ta kontrollojë ndonjë prej nxënësve dhe, në një mënyrë, pa na e thyer zemrën na tregonte se nuk është dakord për një bisedë të tillë. Ai, na nderonte edhe neve pa masë. Mua shpeshherë më vinte turp kur ai ngrihej në këmbë për të na përshëndetur, kur shkonim në vizitë. Ishte modest, por hijerëndë. I donte ata që i kishte afër zemrës, ndërsa kishte respekt për të gjithë njerëzit.

    Hoxha Efendiu tipar kryesor e kishte heshtjen.  Heshtja e tij bëhet edhe më e rëndësishme kur shohim se teologjia moderne  është mbytur në zhurmë, në mori fjalësh dhe imazhesh. Teologjia, për fat të keq, e shurdhon thirrjen e heshtjes, krekoset para fjalimit të saj. Për teologjinë tonë, vetmia është sinonim i shkatërrimit, jo një kohë kur njeriu mund të takohet më intensivisht me veten. Vlera e heshtjes është e madhe, është e nevojshme si ajri, dielli dhe nxehtësia që na ngrohin. Mahmud efendiu kishte një heshtje të zemrës që lutet ose është në qetësi, këndon ose qan, ka frikë ose shpresë,  dhe pikërisht aty ai gjente një dritë që ndriçon, i kuptonte më mirë shumë gjëra, njerëz, ngjarje. Heshtja e tij ishte ilaçi më i mirë për imunitetin nga imazhet e zhurmshme dhe lloj-lloj mendimesh që na bombardojnë çdo ditë. Ai, ngjashëm si të parët e tij,  na bënte thirrje  “të lajmë shpirtin në heshtje”. Zoti është një mik i heshtjes dhe kjo është arsyeja pse etja për Zotin është më e fortë në heshtje. Në heshtje, zbulohet misteri, ndjehen afërsia dhe aroma e veçantë e Zotit.

    Ndonjëherë, e ndjeja në afërsi të tij,  vetëm një moment heshtjeje mjaftonte për të rizbuluar bukuritë e jetës. Sikur më thoshte, jeta lind në heshtje, njeriu vdes në heshtje, bukuria takohet në heshtje. Pa heshtje, jeta e njeriut është e pakonceptueshme: ajo inkurajon të menduarit, në të linden veprat më të mëdha të njerëzimit, zbulohen sekretet më të mëdha të natyrës.

    Prandaj, ai na mësonte se është e rëndësishme të duam heshtjen. Të heshtësh në vetvete është përulësi; të heshtësh para të tjerëve është një veprim respekti; të heshtësh në momente të rëndësishme – kjo është mençuria e jetës, të heshtësh edhe kur gjithçka shkon keq – kjo është durimi. Njeriu, nga njëra anë, shpëton nga heshtja, dhe nga ana tjetër, thellë, e dëshiron heshtjen. Heshtja është mësuesi i jetës, shija e thellësisë, paqes, gëzimit, qetësisë. Heshtja është vendi ku përjetimi shpirtëror vjen për të na takuar dhe ndonjëherë mënyra e vetme që mund ta kuptojmë Zotin. Asgjë e madhe dhe vendimtare në jetë nuk ndodh në zhurmë, por në heshtje dhe qetësi. Njohja e vërtetë vjen vetëm në heshtje, thotë Romano Guardini. Prandaj, për të qenë në gjendje të takohemi vërtet, të jemi në gjendje të ndiejmë afërsinë e Zotit, le të gjejmë kohë të heshtim. Hapi i parë që duhet të bëjmë është të neutralizojmë gjithë atë zhurmë të fortë që na rrethon çdo ditë. Le të mbajmë brenda vetes “manifestimin e të bukurës”  në të cilën do të jemi autentikë, të pandryshuar, të lirë, të pavarur, besoj se na këshillonte Hoxha im i dashur.

    Tek ai, ekuivalenti i zhurmës së jashtme ishte zhurma e brendshme e përjetimit. Ekuivalenti i heshtjes së jashtme ishte ligjërimi i brendshëm. Heshtja e tij rreth nesh, sikur na thoshte – dëgjoni. Kjo do të thotë – vini re . Kushtojini vëmendje çështjes. Dëgjimi i heshtjes së tij na zgjonte një dimension të qetësisë brenda nesh, sepse përmes heshtjes së tij bëheshim të vetëdishëm për vlerën e vërtetë. Kuptoni se në momentin që vini re heshtjen përreth jush, nuk po mendoni. Ju jeni të vetëdijshëm, jo ​​duke menduar. Kur bëheni të vetëdijshëm për heshtjen, menjëherë zgjohet një gjendje qetësie e brendshme. Bëhesh prezent. Me këtë ju jeni larguar nga mijëra vjet kondicionim kolektiv njerëzor. Shikoni pemën, lulen, barin. Lejoni që ata të përqafohen nga vetëdija juaj. Sa të qetë janë, sa të rrënjosur në Qenie. Lëreni natyrën t’ju mësojë qetësi. Kur shikoni një pemë dhe vëreni qetësinë e saj, ju vetë bëheni të qetë. Ju jeni të lidhur me të në një nivel shumë të thellë. Ju ndiheni unik me gjithçka që perceptoni në qetësi dhe me qetësi. Ndjenja e unitetit me të gjitha gjërat është dashuri e vërtetë. Edhe kur atmosfera  është e zhurmshme përreth jush, mund të jeni të vetëdijshëm për heshtjen që qëndron nën atë zhurmë, atë hapësirë ​​ku bëhet zhurma. Ajo është hapësirë ​​e brendshme e prezencës së pastër, e vetëdijes. Ju mund të bëheni të vetëdijshëm për praninë si bazë themelore e gjithë perceptimit tuaj shqisor dhe të gjithë mendimit tuaj. Kur të bëheni të vetëdijshëm për praninë, do të mbingarkoheni nga heshtja e brendshme. Çdo tingull irritues mund të jetë po aq i dobishëm sa heshtja. Si? Duke e lënë të kalojë gardhin tënd të brendshëm , duke e lejuar atë të bëhet ajo që është – që pranimi të shpie edhe në sferën e asaj paqeje të brendshme që është heshtja.

    Ai që nuk di të hesht, bën të njëjtën gjë me jetën e tij si dikush që do të donte thjesht të nxjerr ajrin, dhe mos ta thith atë. Mjafton vetëm ta imagjinojmë atë, për t’u frikësuar menjëherë. Ai që nuk hesht kurrë, njerëzishmëria e tij shpërbëhet. Unë thjesht, përpiqem ta  kthej në fjalë  hapësirën midis meje që e thotë atë dhe Hoxhën që me siguri më dëgjon. Duke bërë kështu, unë i jap dëgjuesit një pjesë nga ato që kam brenda. Por ka edhe përvoja që nuk  përkasin këtu…

    Për fat të keq ne jetojmë në një shoqëri hipnotike të spektaklit, dua të them verbëri shpirtërore dhe morale si pasojë e indoktrinimit global me vlera zëvendësuese në shoqërinë postmoderne. Të hipnotizuar nuk janë vetëm individë por edhe familje të tëra, ekranet e vogla të të cilëve janë zëvendësuar nga jeta shoqërore. Në komunitete të tilla të hipnotizuara, njerëzit jetojnë pranë njëri-tjetrit, por jo me njëri-tjetrin. Njerëzit e hipnotizuar janë të palëvizshëm nga shoqëria. Ata veprojnë si një “turmë e vetmuar” me strucat sociale të cilëve u mungon guximi, vendosmëria dhe forca e shpirtit. Njerëzit sot, nën ndikimin e kulturës moderne dhe mediave, janë bërë mërgimtarë, jo protagonistë të jetës së tyre. Ata e jetojnë jetën e tyre diku në gjysmë të rrugës midis botës reale dhe asaj virtuale, natyrore dhe dixhitale, në prag të humbjes plotësisht dhe jetës së njerëzve të tjerë. Jemi të mbingarkuar me informacione, reklama dhe mashtrime nga të gjitha palët. Informacioni i tepërt çon në një kulturë të harresës dhe një kult të sipërfaqësisë.

    Shoqëria e spektaklit bazohet në realitetin artificial, simulacrum. Spektakli bëhet forca kryesore shoqërore në riformatimin e vetëdijes së individit dhe shoqërisë. Media, veçanërisht rrjetet sociale, krijojnë hiper-realitet, duke zëvendësuar realitetin me shenja të realitetit, siç thekson filozofi francez Jean Baudrillard. Hiper-realiteti i sjellë nga revolucioni dixhital, sado tërheqës, nuk do të jetë në gjendje të plotësojë urinë parësore të njeriut për kuptim. Gjithnjë e më shumë qytetarë, politikanë dhe kompani po përdorin shërbimet e agjencive PR për të hekurosur imazhin dhe për të paraqitur më mirë shërbimet ose produktet e tyre. Ndërsa Hoxha Mahmud Efendiu na tregoi se si bëhet puna me shpirt dhe pa pasur nevojë për rrjete sociale dhe PR, e as për zhurmë.

    O Zot! Na bashko me Hoxhën tone të nderuar dhe me të mirët në këtë dhe botën tjetër. Amin!

  • METIN IZETI: A NA SHPËTON FRIKA?

    METIN IZETI: A NA SHPËTON FRIKA?

    “Le të mos e shprehë gjuha juaj turpin e vëllait tuaj musliman, sepse ju vetë jeni të mbuluar me një turp të bërë, dhe bota ka një gjuhë. Nëse vështrimi juaj vëren mëkatin që vëllai juaj ka bërë, mbulojeni atë dhe thoni: ‘O syri im! Oh syri im! ’Mos harro që edhe njerëzit e tjerë kanë sy!” (Imam Shafiu radijallahuanhu)

    “Biri im, habitem me atë që lan fytyrën njëqind herë në një ditë dhe nuk e pastron zemrën e tij një herë në vit!” (Lukmani i urtë, radijallahuanhu)

    Shkruan: Metin IZETI, Tetovë

    Qytetërimi perëndimor, me supozimet e tij teorike, ideologjitë dhe dogmat është bërë një mënyrë jetese. Dhe, me të vërtetë, sot, nuk ka asnjë vend në botë ku nuk kanë depërtuar aromat dhe shijet e kulturës perëndimore. Civilizimi perëndimor është civilizimi i parë në histori në një shkallë gjithëpërfshirëse botërore. Edhe ndryshimi midis Lindjes dhe Perëndimit ka pushuar së qeni i dukshëm.

    Të prekur nga pandemia, sfidat e ateizmit perëndimor, nihilizmit dhe kësaj lufte të re në të cilën kaq shumë gjëra janë të pakuptimta, parashtrohet pyetja se a kemi dëshirë dhe vullnet të shohim fytyrat tona dhe të pyesim: Pse na është dhënë kjo kohë të gjithëve? Kush jemi ne me të vërtetë? Cili është kuptimi dhe qëllimi i jetës sonë? A nuk mund të kthehemi kurrë tek “normalja e vjetër”, sepse ajo “normalja e vjetër” nuk ishte kurrë normale? A kemi vullnet për të ndryshuar, së pari në zemër, në vetëdije dhe pastaj në krahët e njëri-tjetrit?

    Rruga e njeriut nga individi në person është e gjatë dhe plot rrugë anësore. “Ka shumë gracka dhe ka vetëm një shpëtim. Por, mundësitë e shpëtimit janë të shumta, ashtu si kurthet ”, – na thotë Franc Kafka. Në vend që individi të lëvizë përgjatë rrugës së lirisë së perceptuar (nga diçka, për diçka), ai mbyllet në vetvete dhe egocentrizmin e tij të vrazhdë dhe të verbër, duke e konsideruar veten qendrën e botës, duke kërkuar përfitim dhe pikë vetëm për vete.

    E vërteta në Perëndim u bë njohje e varur nga njohuritë intelektuale të subjektit, kështu që jeta u bë gjithashtu një realizim subjektiv dhe Zoti u kuptua si një Subjekt absolut. Kështu jeta dhe e vërteta – përndryshe faktet e marrëdhënies dhe bashkësisë – u shndërruan në subjektivizëm antropocentrik. Kështu edhe vetë feja, e ndarë nga ekzistenca e saj reale, është shndërruar në religjion sipas dëshirës së njeriut. Feja, të cilën të gjithë e pranojnë individualisht, kanë dëshirë që vetëm si individ t’i dëgjojnë dhe interpretojnë dogmat e saj.

    Nga momenti kur njeriu perëndimor u kthye te vetja dhe “pronësia e tij pa tjetërsim”, historia e Perëndimit filloi të lëvizë brenda gjinive të kundërta: publike-private, turmë-individ, objektiv-subjektiv, institucion-revolucion dhe, së fundmi, ekzistencë dhe nihilizëm. Individualizmi nuk është përcaktuesi i vetëm i civilizimit perëndimor. Ai, gjithashtu, bazohet në racionalizëm, d.m.th. në procesin e iluminizmit, i cili filloi në shekullin e 18-të.

    Me marrjen e njësisë njeri, si masë e ekzistencës dhe jetës dhe veçimi vetëm i mendjes në të, të cilës njeriu ia dha thronin e Zotit, epoka e iluminizmit e vendosi njeriun që mendon në thronin e hyjnisë, duke i caktuar rolin e gjykatësit të pagabueshëm në gjithçka që mbart, sjell dhe nënkupton jetën. Dhe, për herë të parë në histori, e vërteta filloi të identifikohet me përkufizimin e saj, ndërsa dija dhe posedimi i të vërtetës me kuptimin individual të këtij përkufizimi. E vërteta identifikohet me njohjen dhe ndahet nga dinamika e jetës. Jeta vendoset në tempullin e logjikës, që ngrihet në autoritet më të lartë, qoftë nën maskën e rregullave morale, qoftë si kërkesë e veprimit shoqëror dhe kulturor.

    E vërteta e vendosur në këtë mënyrë relativizohet aq shumë, saqë sipas asaj logjike, ka po aq të vërtetë sa ka njerëz që ulen në tryezë dhe flasin për diçka. Gjithkush ka të vërtetën e vet, sepse e vërteta e secilit është e vërtetë. Ndryshe, përse ai do të dëgjonte deri në fund bisedën, e lëre më ta dëgjonte tjetrin?!

    Në planet dhe programet e sistemeve shkollore askush nuk pyet çka është e Vërteta! Pasojat e këtij ndryshimi të madh, në kuptimin e së vërtetës, do të bëhen themeli i jetës shoqërore dhe kulturore në Perëndim.

    Individualizmi, moralizmi dhe absolutizmi politik janë produkte tipike ose mitologji të civilizimit perëndimor, që kanë rrënjë shumë të qarta në mësimet e filozofëve postskolastikë. Megjithatë, të gjitha këto janë pasoja, por jo shkaku! Pyetja është se cili është shkaku dhe cili është apo kush është shpëtimi…?

    Ne jetojmë në një kohë frike dhe ankthi që janë në rrjedhën e gjakut të njeriut të sotëm. Frika është një reagim i lindur, i programuar gjenetikisht ndaj një stimuli të dhimbshëm, por frika nuk është vetëm një kategori psikologjike. Frika është ontologjike, sepse përfaqëson lidhjen midis qenies dhe njeriut, jetës, fajit, lirisë, kuptimit… në realitet fundi dhe vdekja është rrënja e gjithë frikës.

    Pavarësisht se çfarë frike na pengon, qenia jonë gjithmonë përparon drejt fundit të saj në këtë botë, drejt skadimit të kohës së saj dhe ne mund ta pranojmë atë me frikë ose të përpiqemi për të mirën dhe qetësinë andej. Skadimi i kohës në këtë bote është i pashmangshëm, andaj sa më shpejt të pranohet siguria e fundit, më shpejt të bëhemi të lirë, të lirë nga frika, të qetë në një kohë që nuk ka fund, ndërsa fundi, në këtë rast, është vetëm një fund për ne në këtë botë…

    Frika e njeriut bashkëkohor shpesh shoqërohet me dashurinë për veten, egocentrizmin dhe narcizmin. Personi, sot, e konfirmon veten me atë që ka dhe shpesh e bën atë që të tjerët e mendojnë për të. Disa kanë para, disa kanë shëndet, disa kanë status, disa kanë pronë dhe të gjithë kanë frikë se mos i humbin ato. Ajo që shpesh nuk shihet është se në të gjitha këto kategori ai nuk posedon asgjë fare, sepse ato janë të ndryshueshme dhe mund të prishen. Personi i bën të gjitha ato, në mënyrë që ta kontrollojë disi jetën e tij dhe jo vetëm të vetën, por shpesh (më shumë në mënyrë të pavetëdijshme, sesa me vetëdije) jetën e njerëzve të tjerë, por fatkeqësisht e humb kontrollin mbi veten…

    Nga ana tjetër, ka shumë shkaktarë të ankthit: stresi i akumuluar, humbja e diçkaje ose e dikujt të rëndësishëm, një ndryshim i madh i jetës, një ndryshim i punës, zhgënjime të ndryshme dhe frika në rritje e shprehjes publike dhe frika për të qenë i guximshëm për diçka…

    Spengler-i ia thotë në fytyrë civilizimit perëndimor: “Ti je duke vdekur!” Ai i dëshmon atij se është i sëmurë dhe i rraskapitur nga vetvetja. Ai e paralajmëron atë se është faustian dhe e sheh Faustin e Gëtes si një personifikim për frymën e tij të tjetërsimit dhe trazirave. Ai i sheh në të të gjitha shenjat e dënimit: garën për pasuri, numrin në rritje të të varfërve dhe të uriturve, luftërat dhe revolucionet, kapitalizmin dhe socializmin, ateizmin, pesimizmin, cinizmin, imoralitetin dhe demokracinë që nuk ekziston, sepse është e korruptuar, e kontrolluar dhe e frymëzuar vetëm nga paraja. Nga zoti i tij i vetëm…

    Ndoshta më shumë se kurrë njerëzit sot tregojnë se sa janë të çorientuar dhe nuk e dinë se ku po shkojnë. Për një njeri që nuk ka themel, i cili e humb qendrën e tij, çdo pikë bëhet një udhëzues. Derisa kultura shpirtërore është ajo qe jep përgjigje në vijën e kulturës vertikale dhe horizontale, kurse, kultura individualiste vetëm pyet, hap dilema, e shteron dhe e vret veten.

    Skllavopronarët e sotëm, të cilët e quajnë veten çlirimtarë, liberalë, e dinë shumë mirë se sa e rëndësishme është çështja e lirisë për njeriun. Liria e brendshme është vetëdija për ta kuptuar veten dhe botën nga dëshira e Zotit dhe jo nga këndvështrimi i frymës së kohës dhe armikut qe here duket e here nuk duket… Por, sot thuhet se faji nuk është i njeriut, por i gjenit, natyrës, mjedisit… Faji i hiqet njeriut dhe njeriut i lejohet të lirohet prej tij… Perëndimi e mohon fajin. Askush nuk është fajtor dhe nuk ka nevojë që një person të pendohet apo të lutet.

    Në të gjitha këto dikush ka harruar që te njeriu, në fund të fundit, ekziston diçka që nuk mund të manipulohet kaq lehtë e që quhet ndërgjegje! Çdo njeriu i është dhënë një ndërgjegje, e cila është organi i dashurisë në të. Ajo gjithmonë përfshin tjetrin, sepse ndodh që kemi gabuar ndaj dikujt dhe kjo na dëmton. Kur themi dhe ndiejmë se ndërgjegjja jonë po digjet, ne jemi në rrugën e duhur për ta zgjidhur këtë problem, kërkojmë falje – përqafohemi përsëri.

    Kuptimi është gjëja më e rëndësishme në jetën e një personi dhe pikërisht për shkak të mungesës së kuptimit sot kemi kaq shumë probleme me varësinë nga droga dhe kjo është arsyeja pse ka kaq shumë vetëvrasje. Njerëzit nuk e vrasin veten sepse nuk kanë për të jetuar, por sepse nuk e dinë pse jetojnë!

    Njeriu lind si individ dhe bëhet person vetëm në bashkësi me Zotin, me njerëzit e tjerë, por kurrsesi me ekranet e tij, video-lojërat ose, tashmë, në vetëmjaftueshmërinë dhe vetizolimin e tij…

    Qytetërimi modern ka kohë që vdes nga sëmundje të ndryshme dhe, bashkë me të, e gjithë bota. Sidoqoftë, ajo dhe tërë njerëzimi kanë ku të dorëzohen me një dashuri të paimagjinueshme. Është Zoti që historisë, në çdo çast, i jep kuptim të ri dhe nëse ne i afrohemi nga një hap, Ai na afrohet me vrap. Njeriu nuk është i braktisur pa orientim në gjithësi. Atij i është dhënë përudhja nga i Lumi Zot, që do ta shpëtojë nga frika dhe do ta bëjë të lumtur në të gjitha dimensionet.

    Por, ai nevojë për rinovim, por rinovim nga fillimi. Një përmbledhje e re me një fillim të ri. Rivendosja e kontaktit real me Zotin do të krijojë një lidhje natyrale ndërmjet njeriut dhe mjedisit përreth tij, do ta harmonizojë vendzënien e tij reale në botë.

    Kjo është arsyeja pse them që dashuria ndaj Zotit e fut një person në mënyrën personale të ekzistencës, e cila është hapësira e individualizimit për të cilën na flet Carl Gustav Jung. Një individualizim që nuk ka asnjë lidhje me individualizmin”, i cili mund të përkthehet si “vetërealizim”, por jo vetëm i një personi individual, por i një grupi të tërë në të cilin njëri e plotëson tjetrin deri në pasqyrën e plotë.

    Mënyra e vetme për të parandaluar që faji të kthehet në ankth është pendimi i sinqertë. Kur një person pendohet, atëherë ai çlirohet nga frika. Besimi është i rëndësishëm, sepse kemi bindje dhe shpresë jo vetëm në rehati, por edhe në vuajtje. Aty mënjanohen të gjitha! Nuk është e rastësishme thënia se “sëmundja vjen nga mbretëria e natyrës dhe ilaçi nga mbretëria e shpirtit”…