Category: Shenja

  • METIN IZETI – KREDHJE DRITE NË HËNËN E ZEMRËS

    METIN IZETI – KREDHJE DRITE NË HËNËN E ZEMRËS

    Muaji i lindjes së Pejgamberit a.s./Rebiu’l-Evvel çdoherë vjen me freskinë e imagjinatës dhe frymëzimeve nga burimi i dritës dhe reflektimi më i përsosur i tij në Gjithësi. Më mahnitë fakti si e përbotshmja e ka përfshi tërë atë realitet tejlëndor, makrokozmosi si është vatërzuar në mikrokozmosin aq bukur dhe aq lartë. Arsyeja edhe ajo e pastër, por edhe ajo praktike nuk më përgjigjen edhepse shumë shpesh e mundoj, e dhunoj që të kem mundësi me qartësinë shqisore madje edhe intelektuale ta përmbledh këtë realitet. E them realitet për shkak se e ndiej dhe e dashuroj imanencën e dritës së paraqitur në personalitetin lëndor të Muhammedit a.s.. Me këtë ankth të arsyes vendosi të ik prej saj, të kaloj në çmendinën intime dhe të kënaqem pse s’di të mendoj, por ama mund të dashuroj aq thellë. Vetëm atëherë e ndiej dhe e shoh vizionin e gjurmëve të Ahmedit që nga njeriu primordial Ademi e deri tek Inxhili I Isait a.s. si e shtrojnë rrugën ku mund të ecet. Por kjo ndodh në hënën e zemrës, në muajin e përqëndrimit, hapërimit dhe frymëmarrjes së rezes më të përkryer të diellit ekzistencial në botën time, në botën ku edhe unë marr dhe nxjerri frymë dhe ku realisht ose në imagjinatë jam, por e ndiej, jam aty.

    Po e ndiej çnyjëzimin e statusit ontologjik të njeriut. Nevoja për këtë dritë e sqaron periudhën e kohës së tashme të përhershme si në aspekt të dijes primordiale ashtu edhe të krijimit të vazhdueshëm. Po pse jo edhe të zbulesës e cila pandërprerë rezaton me bukurinë universale, e fshirë nga kufijtë  e mjerë historik. Si ndryshe ta kuptoj prezencën e dritës sot dhe këtu!!?  Avangardë është kjo, por jo në aspekt të kërcimit të gardhit duke e lënë pas vetes të kufizuarën por duke e bartur edhe atë përtej. Ose më mirë ta them duke i grisur perdet e lëndës, që më robërojnë, nuk ma lejojnë lirinë të kënaqem pa mend; perdet grisen, ndërsa hapësirat dhe koha janë përsëri ashtu si ishin, këtu dhe sot.

    Autenticiteti i ekzistimit tim i bazuar në relacion me parimin themelor- Zotin- qëndron mbi bindjen se jam nyje e pakuptueshme e përkohshmërisë dhe përhershmërisë, lëndës dhe frymës, imanentes dhe transcedentales; kjo është e shkruar me shkronja të arta në personalitetin fizik të vatërzuar në shkretëtirën arabe në muajin Rebiu’l-evvel, si ky tash, në vitin 571. Akti i depërtimit deri në thellësitë e ekzistencës reale që individin e bën njeri në personalitetin e Muhammedit a.s. është paraqitur si vazhdimësi e përvojës kohore të çastit të tashëm, me plotninë e vullnetit njerëzor, vetëdijes për kufizimin e njeriut, dashurisë, frikës, lindjes, vdekjes, por ama të gjitha këta të mundshme dhe të kapshme vetëm në qetësi dhe vet me veten. Bilbili i zemrës nuk këndonkëngën e dashurisë në kor. Vetmia kuptimore dhe mungesa e bisedës janë ngushtë të lidhura me fotografinë negative të qytetit të zëshëm dhe kaotik- metaforë e katrahurës së kohës dhe hapësirës sime- por ama në kundërshtim të plotë me idilën e strehimit tim në mëmëdheun e zemrës, afër miqve që në heshtje më kuptojnë dhe nuk lejojnë që tingulli ta prish harmoninë dhe të krijojë kaos. Heshtja më qetëson, por ama vetmia më mundon, pikërisht për këtë dëshiroj të dal prej vetmisë në heshtje dhe të bëhem njeri vetëm në kontaktin me ty, i dashuri im që edhe tash linde.  Ky takim dhe kontakt nuk është lëndor, e di, dhe krjion një antropologji të vetmisë, ku unë mbetem i vetëm dhe i lidhur për dhimbjen e botës. Kujt t’ia tregoj dhimbjen time përveç teje oj Hënë e zemrës sime, i dashuri im Pejgamber.

    Unë shoh vetëm një, kurrë nuk kam pamur dy dhe si rrjedhojë nuk kam mundësi kontakti me dikë tjetër -kjo kështu për shkak të murrit që e kam vendosur për të mos dalur nga njëshmëria-  dhe  kur nuk e ndiej prezencën tënde, domosdoshmërisht pajtohem me vetminë pozitive. Po, unë  e di se të gjithë njerëzit janë të vetmuar- kjo është realiteti i tmershëm i ekzistimit të tyre- por ama ata nuk dëshirojnë ta pranojnë se janë të vetmuar, a mund të ketë shoqëri ai që nuk të ka mik ty , i dashur!!?

    Askush përveç teje nuk  emerr përgjegjësinë për t’i larguar dordolecët nga shtigjet ku ecim ne. Kreativiteti individual dhe shoqëror i yti nuk ka imitim, nuk e ngërthen modifikimin artistik, madje as edhe ndryshimin e karakterit të pastër, por kriojn një paradigmë si dëshirë e flaktë për lirinë e plotë, po të plotë dhe pa burgun e skllavërinë e të dukshmes.

    Personaliteti metafizik i Pejgamberit a.s. si shembull primordial i njeriut universal e mundëson tejkalimin e paradoksit të njeriut i cili shikohet në pasqyrën e vetmisë dhe e paraqet përpjekjen hisorike dhe metahistorike për tejkalimin e vetmisë negative për të qenur një hallkë në vargun e qenësisë reale. Përpjekja për të kontaktuar me Pejgamberin është kontakt me njeri tjetër që nuk është i njëjtë si unë, por më i shëndritshëm, më largon rrezikun e zhgënjimit dhe si rrjedhojë të vetmisë edhe më të madhe. Jam i vetëdishëm se në këtë rast hyj në konflikt ndërmjet lirisë dhe dashurisë sime, imagjinatës krijuese dhe kërkesave shoqërore, por ama vetëm kjo ma mundëson lirinë e brendshme  dhe më largon nga egocentrizmi, me fjalë të tjera, më tregon se nuk jam “vetë” për të qenë me të.

    Ah sikur të kisha mundësi, them në këto net me dritë të Rebiu’l-evvel’it, që në të gjitha zgjedhjet të jem tërësisht i lirë; jo nuk mundem; më kufizojnë zgjedhjet e mëparshme, pasojat e tyre dhe gabimet e të gjithë atyre që kanë vepruar duke më marrur me vete edhe mua që jetoj shumë më vonë se ata, ose jam në kohën e tyre dhe pa më pyetur fare krijojnë imazhe me të cilat nuk pajtohem fare, nuk  pajtohesh edhe ti, i dashur, e ndiej. Për shembull, nuk më është lejuar ta zgjedh kohën dhe vendin për të lindur- kjo është një antropologji e vetmisë në vete- se nuk do të kisha lejuar që të mos lindi në pluhurin e këmbëve tua dhe t’i përjetoj mbi trupin tim gjurmët e dritës! Ndoshta në këtë luginë jam domosdoshmërisht, apo ashtu e kam merituar, por ama nuk të kam tradhtuar, i dashur, asnjëherë; madje edhe dhimbjen e kam gëlltitur me buzëqeshje, ti e di dhe kjo më mjafton.

    Elementet e caktuara të natyrës, bimët, kafshët, retë, era, shiu të drejtohen që të qëndrosh dhe mos largohesh, të lëshosh rrezet vazhdimisht mbi hapësirën tonë; qëndro me ne thotë gurgullima e lumit, ndërsa vajin nuk e ndal flutura që s’ka frikë as nga zjarri. Në këtë mënyrë të përqafon natyra në këto net përplot me shpirtëri dhe sikur e ndiej “un’in” tënd si pjesë integrale të saj, ndërsa unë kam dëshirë të jem me ty, ose së paku me fluturën që digjet për ty. Vetëm tek ti është bërë sinteza më e përkryer e frymës me lëndën. Në ty është e pranishme natyra, por ti nuk je i njëjtë me të, ti je mikrokozmos dhe në asnjë mënyrë nuk mund të jesh pjesë e natyrës. Ndërsa unë ty të shoh si harmoni, sistem dhe rregull, pikërisht për këtë të dorëzohem. Nuk kam mundësi të krijoj fotografi më të mirë për njeriun, të jem më pozitiv, më konstruktiv vetëm se përmes mendimit dhe imagjinatës për ty. Ky dorëzim që ma mundëson ta njoh relacionin midis njeriut dhe kozmosit ma mundëson përjetimin e lirisë së brendshme. Ndoshta dikush do t’i thotë iluzion, imagjinatë, fantazi por unë e përjetoj dhe jam i vetëdishëm se është kështu. Identifikimi me ty më gëzon, më bën me shpresë, ma rregullon familjen, shoqërinë, të afërmit… prandaj dëshiroj të dal të vi kudo që je ti, për të qenë në vendin tim…

    Po,  e pranoj që kam dëshirë të jem bashkë me banorët e qytetit të virtytshëm të edukuar në praninë tënde, të vij mysafir në Medinen e ndritshme, por jo vetëm këtë, ta them të drejtën, kam dëshirë edhe ju të vinë këndej dhe mos na leni në errësirën e qytet(ërim)it ku kemi ndodhur dhe vazhdojmë të qëndrojmë. Ne jemi brenda pamundësisë për të funksionuar në kornizat e “ne”së dhe kjo na e bllokon ngritjen e zërit në situatat shoqërore, prandaj të thirra ty, për t’u bërë “ne”.  Përndryshe do të vazhdojmë me vetminë…

  • METIN IZETI: A MUND TË DISTANCOHEMI NGA VETJA?!!

    METIN IZETI: A MUND TË DISTANCOHEMI NGA VETJA?!!

    Distanca e zemrës nga çështjet kalimtare, përqendrimi në çështjet e përjetshme, pastaj idetë e paraqitura në Zbulesën nga Krijuesi i ekzistencës, duke pastruar shpirtin, nën dritën e dhuratës së arsyes, me qëllim për të distancuar fizikisht veten nga idetë dhe shtigjet që të çojnë për shqetësimet, për të përgëzuar veten – dhe për t’ua lehtësuar e për t’ua bërë jetën me shend të tjerëve – është rruga e vetme e qetësisë.

    Shkruan: Metin IZETI, Tetovë

    Distanca e vetes sonë nga natyra jonë e lindur është e pamundur, dhe kjo ka të bëjë shumë me distancën shoqërore, thjesht sepse ne jemi qenie shoqërore, që nga ardhja, më pas rritja, deri në fund dhe largimi nga kjo botë kalimtare. Takimi me njëri-tjetrin është një adhurim i ndërgjegjshëm shoqërie, një sjellje e pëlqyeshme për Perëndinë, dhe për ne një investim jashtëzakonisht i frytshëm i kthimit në natyrën e lartë, madje edhe vetë lutja, një lutje drejtuar Zotit për të tjerët pas shpine, është e tillë. Edhe mirësia më e vogël që kërkon kënaqësinë e Zotit është më e mirë se shumë adhurime individuale.

    Nëse njeriu ushqehet nga natyra e ulët ai drejtohet në atë anë. Ndërsa, nëse ushqehet nga natyra e lartë, ai drejtohet lart…. Ti ushqejmë fëmijët me ushqime të natyrës së lartë. Me drejtësi, sinqeritet, empati, moral, guxim, respekt, zemërgjerësi, bujari, modesti, syçelësi, përpjekje, shoqërim…

    Kur fillojmë të zgjohemi dhe te dalim nga gjendja egoiste e ndërgjegjes, ne e çlirojmë veten nga një këndvështrim i kufizuar i botës, nga një këndvështrim relativ. Kjo gjendje i frikëson mendimet dhe pasionet tona, por e rehaton dhe i jep guxim zemrës dhe ndjesisë shpirtërore…

    Një edukim i mirë nënkupton aftësimin e fëmijës që të sillet siç duhet ndaj vetes, prindërve, të moshuarve, të rinjve, mësuesve, injorantëve, miqve, armiqve, të ndershmeve, hajdutëve, domethënë, ndaj të gjithë elementeve te një jete reale dhe dinamike dhe kështu të mbrojë veten, dhe të tjerët, nga dëmtimet e mundshme emocionale ose materiale që mund t’i shkaktohen.

    Shikuar në këtë kontekst, gjëja më e mirë që një prind mund t’u lë fëmijëve të tij janë sistemet e sakta të të menduarit. Në rast se ai nuk ka ndërmend t’u mësojë atyre sistemet e sakta të të menduarit, le të mos bëjë fëmijë…

    Njëherë, disa persona agjëruan, sa që agjërimi (nafile) i rraskapiti dhe i zuri gjumi, (ishin në ekspeditë lufte), ndërsa të tjerët që nuk agjëruan u ndihmuan të tjerëve, vendosën hije për mbrojtje nga dielli, sollën ujë, ia shuan etjen njëri -tjetrit…

    Kur u bë iftari, Pejgamberi a.s. tha: “Sot, fituan më shumë ata që nuk agjëruan!” (Buhari, Muslim, Sijam, 100-101) Dhe ne e dimë se nuk mund të zvogëlojmë vlerën e ibadetit të agjërimit, por duhet ta dimë se nuk mund edhe ta nënçmojmë vlerën e ibadetit shoqëror, i cili disa herë është më me vlerë dhe më i rëndësishëm se ibadeti shtesë pa përpjekje shoqërore. Kuptimin racional të përparësive ne e mësojmë nga praktika e mësuesit tonë të madh Muhamedit a.s.!

    Është fakt se çdo ditë ne largohemi nga kjo botë dhe i afrohemi botës tjetër. Prandaj ne kemi nevojë për njerëz që do të jenë model i kapshëm social për të tjerët,kemi nevojë për njerëz të cilët kanë mësuar të jetojnë sipas kulturës së Islamit.

    Le të shikojmë prapa, gjithçka, pra, gjithçka u krijua nga Zoti për njeriun, harmonia e përsosur e universit u bë për njeriun, dhe kur njeriu i fundit të largohet nga kjo botë, funksioni i universit do të pushojë dhe ai do të shkatërrohet, si rrjedhojë, do të themelohet një sistem i ri. Sa vizita kemi në ëndërr nga shpirtrat që nuk janë më fizikisht me ne? Të vdekurit nuk vizitojnë nëse vërtet janë të vdekur, nëse kanë vdekur përgjithmonë dhe plotësisht..!

    Aventura tokësore e njeriut është e ndërlikuar, përbëhet nga ulje -ngritje, suksese dhe dështime. Është interesante, por qytetërimi nuk ekziston tani, madje edhe gjatë historisë, nëse e vëzhgojmë sipërfaqësisht, siç e bëjmë sot, por për ta kuptuar duhet të thellohemi, të filozofojmë, të ndjejmë. Për shkak se nuk e bëjmë këtë me miliarda njerëz më tepër mendojnë për vdekjen sesa për jetën! Ndjenja unike e të gjithëve është të kërkojnë një jetë pa shqetësime, sepse shqetësimet janë më të forta se gjumi, duhet ta pranojmë, por jeta pa shqetësime nuk vjen vetvetiu, ajo kërkon të kultivohet.

    E flasim të njëjtën gjuhë, por nuk kuptohemi . Jemi heronj te një të kaluare heroike, ndersa frikacak deri në rraskapitje për të tashmen dhe realitetin. Jemi të zhurmshëm me civilizimin, ndërsa i mësojmë fëmijët të admirojnë mitet se vetëm në oborrin tonë vjollca është një lule, në oborret e njerëzve të tjerë vjollca është një imitim i rremë i luleve tona!!!

    Pra, distanca e zemrës nga çështjet kalimtare, përqendrimi në çështjet e përjetshme, pastaj idetë e paraqitura në Zbulesën nga Krijuesi i ekzistencës, duke pastruarshpirtin, nën dritën e dhuratës së arsyes, me qëllim për të distancuar fizikisht veten nga idetë dhe shtigjet që të çojnë për shqetësimet, për të përgëzuar veten – dhe për t’ua lehtësuar e për t’ua bërë jetën me shend të tjerëve është rruga e vetme e qetësisë. Dashuria dhe mënjanimi i shqetësimeve kërkojnë sakrificë, ndërsa egoizmi është armiku më i madh, tek ne, i ekspozuar ndaj forcave të vazhdueshme negative të padukshme shqisore.

    Sot , le të agjërojmë me shkollën e Ramazanit nga tepricat, të pranojmë situatën përreth nesh, të përqendrojmë të gjithë energjinë tonë tek ata përreth nesh, me energjinë të cilën e morëm duke i liruar zemrat nga tepricat, sepse iluzionet që na ngarkojnë janë në ajër në çdo hap. Për shkak të iluzioneve të televizorit dhe internetit, njeriu ka harruar veten dhe kjo harresë është një tregti e papërshkrueshme e shtrenjtë që grumbullon shqetësime, trishtim, nervozizëm dhe pasiguri.

    Është në natyrën e njeriut të mos pranojë kalueshmërinë. Njeriu nuk dëshiron të jetë i përkohshëm, ai dëshiron të jetojë gjatë. Ai ka frikë nga momenti i fundit, ka frikë nga varret dhe varrezat, ka frikë nga bota tjetër. Zgjidhja për këtë është intimiteti me Zotin. Të mos e harrosh përkohshmërinë është një rrugë qetësie, pa ata që e largojnë frikën nga vdekja.

    Këshillën, idenë, zgjidhjen, njohurinë më të mirë, për njeriun mund ta ​​ofrojë Ai që e krijoi atë. Me frymën e fundit funksioni i trupit pushon dhe trupi kthehet në dhe, dheu shndërrohet në dhe. Shpirti që Zoti e ka lidhur me trupin tonë në barkun e nënës fillon një jetë i kufizuar, pas së cilës ndahet përsëri nga trupi dhe kthehet në origjinë. Të mendojmë, të përgatitim veten për atë moment të pasigurt dhe në këtë mënyrë do të kemi sukses edhe në këtë botë. Qeniet shoqërore nuk mund të distancohen nga natyra e tyre origjinale, jo, aspak, ndërsa ne kemi dëshirë ta pranojmë ose jo, por kjo që u tha është natyra esenciale e njeriut.

    Fuqia e shpirtit na ndihmon t’i mbijetojë me telashet, të shkojmë më tej hap pas hapi, të ngjitemi në malin e jetës duke e ditur se maja qëndron ende para nesh . Çdo përvojë është një mësues i çmuar…

    Ajo që ne ndonjëherë shohim, e cila shpengon dhe vjedh sytë tanë, nuk është një pasqyrim i vërtetë, por vetëm një vizion, një mirazh i çuditshëm i bukurisë. Vlera e vërtetë është shpirti, në të fshihet pamja jonë e jashtme, shkëlqimi ynë, i cili ndonjëherë zbehet, nuk zhduket në tërësi kurrë, është një dhuratë nga Zoti e cila , e vënë në dukje në mënyrën e duhur, tejkalon të dukshmen dhe na tregon për verbërinë e sipërfaqësisë. Njeriu duhet të shikojë gjithmonë në shpirt, sepse në të, i thellë, si një labirint, fshihet bukuria jonë e vërtetë, zelli, zjarri dhe përsosmëria jonë …

    Koha shërben për të gjetur atë që na bën të lumtur dhe për të zbuluar pasionet që mund të na ndihmojnë të përballojmë ulje-ngritjet. Ajo që ne bëjmë ndërsa koha kalon është nën kontrollin tonë dhe ne duhet ta marrim seriozisht. Gjithsesi duhet të bëjmë diçka për të përballuar barrën që kemi mbajtur një kohe te gjate nga brengat e ndryshme dhe duhet të shfrytëzojmë kohën për t’u bërë të përgjegjshëm dhe të kujdesshëm ndaj shpirtit tone. Vetëm kjo na shpëton nga barra e rende e perbotshmerise dinamike. Dhe kjo nuk është asgjë tjetër përveçse lidhja e fortë dhe e sinqertë me Krijuesin. Përkujtimi i vazhdueshëm i Zotit dhe ikja nga neglizhenca…

    Për të qenë besnikë dhe të përkushtuar ndaj Zotit, për të pasur kulturë dhe mirësjellje të mirë, duhet të kemi guxim dhe t’i grisim perdet e fizikës, ta përjetojmë metafizikën. Këtë e bëjnë vetëm trimat, si rrjedhojë, besimtarët nuk duhet të jenë frikacakë. Nuk jam unë i durueshëm, i guximshëm, i matur, i kënaqur, i butë, akomodues, etj., por të gjitha këta janë dhurata të Zotit për mua, dhurata të Atij që ia kam dhuruar zemrën, nuk ka “Unë”, gjithçka është “Ti Zoti im!”

  • METIN IZETI  – KREDHJE NË DETIN ESTETIK TË NAIMIT

    METIN IZETI – KREDHJE NË DETIN ESTETIK TË NAIMIT

    Mundi dhe përpjekja e njeriut për ta mbajtur të gjallë shpirtin apo zemrën me një fjalë kuptimin e tij, gjatë historisë e ka marrë formën e vet dhe është emërtuar si misticizëm (tesavvuf), i cili ka ndikuar në shumë sfera të jetës, përfshirë edhe estetikën dhe  letërsinë.Hapësira poetike sufike gjatë historisë por edhe në qasjen e Naimit, bie në sferën e gjuhës dhe shndërrohet në “përmbajtje” vetëm si element përbërës i dikotomisë përmbajtje-shprehje. Poezia sufike në realitet  flet për të pashprehurën e përmbajtjes. Këtu fjala nuk është për marrëdhëniet e përmbajtjes dhe shprehjes, porse për pamundësinë e sferës së gjuhës me përmbajtjen dhe shprehjen e saj jashtë gjuhës që i takon tejfizikes.

    Paradigma estetiko filozofike e poezisë së Naimit është melodi e të qenësishmes, në te ashtu si edhe te Parkeri dhe Betoveni në muzikën,  përjetohet ritmi dhe ledhatimi i qetë i gjithësisë. Ndërsa ajo nuk bazohet në soditjen e dëgjuesve apo lexuesve të mundshëm, për shkak se është përplotë me sensin e krijimit. Kjo poezi në moment e heq vëmendjen e arsyes nga çdo analizë  e gjërave jashtë nesh, por edhe nga koha dhe hapësira ekzistente, si rrjedhojë nga lëndoreja dhe e koncentron vëmendjen vetëm nga bërthama e të qenurit dhe esenca e ekzistentes. Si rrjedhojë na mundëson të përqëndrohemi në të pastërtën dhe qenësinë e zhveshur nga forma.  Është fakt se poezia, në veçanti ajo shpirtërore, është krejtësisht diçka tjetër nga shkrimet tjera. Poezia nuk mund të përkthehet në asnjë shprehje tjetër. Ajo nga jeta e thith harmoninë dhe qëllimin.

    Mendimet, qëndrimet dhe botëkuptimet ndaj ngjarjeve dhe situatave të ndryshme historiko-shoqërore në veprën e tij Naimi i trajton në pajtim me filozofinë e vete sufike Islame.

    Prezentimi i çështjeve shoqërore, historike e patriotike brenda korpusit të vetëdijes fetare është rezultat i vetëdijes së tij, pasi ajo ishte e vendosur mbi një korelacion të drejtë e pozitiv, siç shihet në poezinë e Naimit, mes vetëdijes shoqërore, historike, patriotike dhe asaj fetare tek ai. “ …Prej veprës së tij mund të shihet qartë se Naim Frashëri është një figurë e gjithanshme dhe gjithanshëm e rëndësishme në letërsinë, kulturën dhe në përgjithësi në historinë e popullit shqiptar…”. “…Naimi pa dyshim është shkrimtari deri sot më i madh në letërsinë shqipe…”. (R. Qosja).

    Të gjithë e dimë që “poezia” është fjala më e dis­ku­tuar në historinë e mendimit dhe letërsisë në për­gji­thësi. Subjektet kryesore të teologjisë, filozofisë së artit  dhe letërsisë kanë lidhje të ngushta me poezinë, prandaj dhe janë përpjekur që t’i japin një përkufizim asaj. Porse nëse zbresim te nëndegët e fushave të lart­për­men­dura, do shohim se çdo drejtim fetar, shkollë filo­zo­fike apo rrymë letrare ka dhënë përkufi­zimin e vet për poezinë. Madje, në kuadër të letërsisë hasen edhe përkufizime vetjake nga poetë të ndryshëm, e si pa­so­jë shkaktojnë njëfarë tollovie në kokën e lexuesit. Por kjo është e zakontë, ngaqë çdo poet e përkufizon poe­zi­në e tij në suazat e pozicioni­mit të vet. Qasjet sub­jek­tive në çështjet poetike kanë peshën e tyre. Letërsia dhe arti nuk e lejojnë në kurr­farë mënyre kërcënimin që vjen nga objektivizmi për subjektin. Detyra e in­di­vidit është që të përcaktojë pozicionin e tij. Më pas çdo gjë do vendoset në vendin e duhur.

    Lënda e veprës artistike është e vendosur ose e krijuar që më parë te dukshmëria, dhe si pasojë e këtij realiteti vepra praktike apo intelektuale e artistit është e mbështetur në imitimin e kësaj lënde që ekziston qysh herët në botën e dukshme. Krahas kësaj, edhe ve­të subjekti i veprës artistike bën pjesë në grupin e lëndeve të dhëna, pra të krijuara. Aftësia nëpërmjet të cilës artisti nxjer në dukje veprën e tij, nga intelektua­liteti te pragmatika, po ashtu është e dhuruar nga Fu­qia Krijuese, dhe paraqet dhunti hyjnore . Shikuar nga këndvështrimi njerëzor, vepra artistike është një “takim i përsosur gjërash të dhuruara”. Ka­ra­k­teri i dhuruar i artit është një prej cilësive thel­bë­so­re të Artit të Shenjtë dhe zë një vend të rëndësishëm në këtë disiplinë. Arti i bazuar te “dhuntia” ndryshon në thelb nga arti i bazuar te “e arritura”. Për rrjedhojë kjo çështje bën pjesë ndër ato subjekte që janë mjaft të dis­kutuara në epistemologji, për nga aspekti i “dijes” dhe “nxënies së dijes”. A është dija një gjë që arrihet, fitohet, apo dhurohet? Ndryshimi kryesor mes mis­ti­kë­ve dhe racionalistëve në lidhje me thelbin dhe nxë­ni­en e dijes është pikërisht në këtë pikë. Mistikët thonë se dije e vërtetë është dija për qenësinë, dome­thë­në, dija hyjnore. Nje­riu si krijesë e Zotit është bar­tës i dhuntive të Tij, dhe për pasojë tek ai është vatë­r­zu­ar fuqishëm dija hyj­nore. Për shkak se subjekti i kësaj dijeje nuk është i ndarë prej objektit, ai që di dhe e ditura paraqiten njëkohësisht. Dija i është dhënë nje­riut dhe pret që të largohen ato pengesa që e pengojnë paraqitjen e saj në dukshmërinë njerëzore. Mistikët nuk është se e mo­hojnë dijen e përfituar , mirëpo e konsiderojnë si përgatije në rrugën e të qenurit. E përfituara konsiderohet e dobishme vetëm nëse të udhëzon drejt të dhuruarës , për­ndry­she, thonë ata, nuk ka asnjë vlerë, dhe vetëm sa e de­vi­jon njeriun nga rruga e drejtë. Nëse nuk i shërben të dhu­­r­uarës, atëherë, në vend që të ndriçojë rrugën e udhëtarit, ajo shndërrohet në një pengesë shtesë (e errët) në rrugën e përndritjes njerëzore. Ndërsa racio­nalistët kanë një mendim krejtësisht të kundërt. Ata thonë se dija e vërtetë përkapet vetëm nëpërmjet dis­kutimeve, provave, lidhjeve tezë-antitezë dhe anali­zave e sintezave.

    Një vijë të këtillë zhvillimore kompozicionale e kemi edhe në veprën e Naim Frashërit. Ai ka arritur që në trajtë shumë të përsosur ta lidhë të brendshmen e tij me gjendjen aktuale të shqiptarëve në periudhën kohore kur ka jetuar dhe ka vepruar.

    Të gjitha aspektet e jetës dhe veprës së Naimit në këtë ose atë mënyrë janë studjuar dhe analizuar, mirëpo njëra ndër karakteristikat më dalluese në aktivitetin jetësor dhe poetik të Naimit, në etikën dhe mendimin e tij – karakteri sufik Islam- gjithnjë është mbajtur në hije. Nuk ka asfarë arsye që kjo vetëdije e lartë e Naimit, e lartë po aq sa edhe e Xhelaluddin Rumiut, Hafizit, Shejh Sadiut, Goethes, Mjeshtër Eckhartit etj., të zvogëlohet ose zhvlerësohet qëllimisht.

    Naimi është njohës mjaft i mirë i tesavvufit islam e posaçërisht i tarikatit bektashian. Ai shumë bukur e njeh poezinë klasike sufike, hollësitë e saja, e krahas saj edhe të gjitha detajet e retorikës. Në poezinë  e tij në formë tepër tërheqëse janë të vendosuara vargjet e larta shpirtërore, ku në formë simbolike e ku direkte.

    Naimi në veprën e tij shpeshherë thekson fjalën dhe relacionin e saj me realitetin i cili qëndron fshehur pas saj. Ai njëkohësisht orvatet që këtë relacion mes fjalës dhe realitetit ta zgjidhë dhe ta prezentojë sa më mirë. Nuk ka dyshim se Naimi këtë zgjidhje e ka gjetur, poezia e tij është tepër e logjikshme, për shkak se ai është një poet i cili i ka mbetur i sinqertë esencës, dashurisë dhe botëkuptimit të vet dhe të gjitha këto ngjarje i ka kahëzuar dhe formuluar sipas ligjit të tij të brendshëm.

    Çështja e njëshmërisë së qenies është diskutuar pothuajse nga të gjithë poetët sufi në letërsinë klasike islame. Sipas tyre Fuqia Krijuese i ka kapluar tërë dukuritë ekzistuese në të gjitha shkallëzimet ontologjike të tyre. Ekzistenca e Tij është prezente në hakikatin (realitetin) e të gjitha sendeve që perceptohen në gjithësi. Le të shohim se si prezentohet çështja e Vahdetit në poezitë Xhelaluddin Rumiut, Nijazi Misriut dhe Naimit.

         Rumiu në një dyvargësh thotë kështu:

    “ Xhame ez ten xhan zi ten agah nist

      Der dimagesh xhuz gam-i All-llah nist”

    As rrobat nga trupi e as trupi nga rrobat sështë larg

      Në trurin e tij nuk ka gjë tjetër pos brengës për Allahun”.

         Një poet sufi tjetër,Nijazi Misriu, në një dyvargësh të vetin thotë:

    “Oyle sanirdim ayriyim dost gayridir ben gayriyim

      Bende olup isiteni bildim ki ol canan imis”.

    “ Mendoja që unë jam i ndarë, i Dashuri im veç e unë veç

    Mirëpo kuptova se çdo gjë në mua qenka ai i Dashuri”.

         Ndërsa në poezinë e  Naimit kjo e vërtetë prezentohet në shumë vende , si p.sh.: 

         “ Zoti I vërtetë ty të besojmë

      Të gjitha ç’janë dhe të lëvdojnë

      Qiej edhe yj e dhe e hënë

      Urdhërove the dhe u bënë

      Çdo gjë që është tynë të tregon

      Dhe çdo e mirë prej teje buron

      Falna Zot I madh ne njerëzinë

      Edhe të mirat e dashurinë

      Përveç se një e vërtetë

      Gjësendi s’ka nder në jetë”.

    “Posi kosa që korr barë

     Dhe mbin farë-farë

     Më çdo vënt të gjithësisë

    Duket fuqi e Perëndisë
          Mendj e madh e shpirt i gjerë,

     Drit’ edhe gjallj’ e pa prerë!

     Gjithësia ‘sht ajy vetë

     Zot i madh e i vërtetë”.

    Bota, gjegjësisht gjithësia, për Naimin, është pasqyrë e prezentimit të bukurisë (Xhemalit) të All-llahut xh.sh.. Zoti nuk është vetëm arkë e bukurisë por edhe e mirësisë. Naimi në poezinë e tij problematikën mjaft të koklavitur filozofike të ekzistencës absolute e prezenton me një gjuhë të rëndomtë të bazuar në frymëzimin e tij sufik përmes simboleve dhe shembujve nga jeta dhe realiteti kohor. Fshehtësia e lartësisë dhe freskisë në poezinë e Naimiit gjendet  në këtë poentë të tij.

    Naimi në poezinë e tij vend të posaçëm i kushton edhe njeriut, për të cilin thotë se është një krijesë në të cilin bashkohen mendja dhe zemra (shpirti).Derisa në idetë e ndryshme filozofike në histori njëra palë i ka kushtuar rëndësi të posaçme shpirtit, kurse pala tjetër materies, gjegjësisht arsyes, Naimi njeriun e sheh si një tërësi e përbërë prej formës dhe idesë, trupit dhe shpirtit, rrjedhimisht prezenton tërësi të të dy vlerave të ekzistencës – materies dhe shpirtit. Sipas tij, kultivimi i përbashkët i fizikës dhe metafizikës, mendjes dhe shpirtit e ngren këtë krijesë të përsosur në vendin e merituar .

    Ja çka thotë Naimi:

    Zot’ i Madh e i Vërtetë

    Nemërit e me urdhërit të zotit të math e të vërtetë!

    Zot i gjithësisë dhemje-math e mëshirë shumë!

    Falna urtësitë e mirësitë e mërgona nga të këqijat e nga të pa-udhëtë.

    Dashuri i Zotit është krej’ i urtsisë. Ata, që duanë Zotnë, kërkojnë të vërtetnë, e mërgojnë të rremenë, qasinë mirësinë e përzënë djallëzinë, dëbojn armikun e mbajnë miqësinë e vëllazërinë.

    Qëroni zemrenë dhe mendjen e vetëdienë edhe shpirtinë nga gjithë fëlliqjet e ligësivet pa zini ngoje Zotn e math e të vërtetë”. Qartë shihet se në poezinë e Naimit si edhe në poezitë e sufijve tjerë para tij njeriu ka një kuptim dhe rëndësi kozmike. Ai është krijesa e vetme në të cilin është sendërtuar vullneti krijues brenda kohës dhe vendit. Zoti i Madh atij i ka fryrë prej shpirtit të Vet. Atë e ka furnizuar me intelekt, arsye, shpirt etj. që të mund të perceptojë dhe të zgjidhë sekretet e kohës në të cilën jeton. Gjegjësisht Naimi për të realizuar humanizmin e vërtetë rekomandon një gjithësi teocentrike në vend të kozmosit egocentrik, rekomandon një humanizëm teonom në vend të njerëzishmërisë autonome, respektivisht prezenton një humanizëm teist, epiqendër e të cilit do të ishte Zoti.