Category: Revista

Çfarë është më e rëndësishme, të jesh folës i mirë apo dëgjues i mirë? Është më e preferueshme të jesh efikas në komunikimin  verbal apo atë joverbal? Është më mirë të jesh direkt dhe i drejtëpërdrejtë në komunikim apo të fitosh pak kohë për të arritur atje ku do? Është më e rëndësishmetë të thuash të vërtetën apo t’i bësh të tjerët të ndihen në bashkësi me të vërtetën? Ekzistojnë variante të ndryshme artistike dhe kulturore që e kanë marrë përsipër t’u përgjigjen në trajta të ndryshme nga njëra tjetra pyetjeve të sipërpërmndura. Një nga këta trajta të komunikimit  ndërkulturor ndërmjet njerëzve është edhe kaligrafia. Në te kuptimi është më shumë se sa komunikimi verbal dhe formal.

Kaligrafia i kushton prioritet parësor heshtjes dhe harmonisë. Heshtja e ambientit kaligrafik është heshtje e thellë komunikuese në të cilën njerëzit ndajnë një komunikim kolektiv në heshtje. Ky theks mbi heshtjen bazohet edhe në mësimet fetare dhe në filozofinë e Islamit rreth njeriut të plotë/insan-i kamil. Në realitet objekti i kaligrafisë janë “fjalët që në vete e mbajnë të gjallë shpirtin”. Shpirti që jeton në fjalët e bukurshkruara ka një fuqi të mbinatyrshme për të bërë të mundur përjetimin e të pamundshmes.

Në kërkim të shkrimit sa më të bukur të fjalëve që kanë fuqi të mbinatyrshme të Zbulesës/vahj, të thënieve të Pejgamberit dhe teksteve të ndryshme të urta të kulturës dhe mendimit Islam, është zhvilluar arti i pashembëllt i shkrimit të gërmave arabe/harfeve i emërtuar si husn-i hatt. Gërmat araba të shkruara në disa trajta, kohë pas kohe, mvarësisht nga gjendja kuptimore e artistit kaligraf/hattat, janë dekoruar me elemente të caktuara estetike dhe si të tilla i kanë stolisur obkjektet e ndryshme të kulturës dhe qytetërimit Islam.

Materiali kaligrafik është art i pavarur nga e kaluara dhe i papërsëritur jashtë tij. Ai, jo vetëm që i përcjell këshillat e caktuara, pa marrë parasysh janë të karakterit fetar ose shoqëror, por në trajtë më të drejtëpërdrejtë e ngërthen shpirtin e fjalës, e vesh atë në superlativ, ia zgjat jetën dhe në fund e bën të pashëm atë. Kaligrafia Islame është art nga vetja dhe për veten dhe  arrinë të hapë fusha të reja të shprehjes kreative të spektrit kuptimor. Në një formë, kaligrafia është pikturë abstrakte islame dhe e paraqet artin burimor të muslimanëve.

Abstenimi nga imazhet tek myslimanët nuk ka vetëm rol negativ, por edhe pozitiv. Me anë të përjashtimit të gjitha imazheve antropomorfike, së paku në zonën religjioze, arti Islamik i ndihmon njeriut të jetë `vetja e tërë`; në vend të projektimit të shpirtit të tij në të jashtmen e tij, ai tani ndodhet në qendrën ontologjike, ku tanimë është përfaqësuesi (halifi) dhe robi (`abd) i dinjitetit primordial; së këndejmi ai menjanon gjithçka që do të mund të quhej `idol`, bile edhe në nivelin fare relativ; pra, asgjë nuk do të qëndron në mes njeriut dhe Prezencës së padukshme të Zotit. Arti Islamik, nëpërmjet të kaligrafisë,  de facto krijon një qetësi, i eliminon të gjitha turbullirat dhe pretendimet pasionante të botës duke ndërtuar në vend të tyre një rend të shprehjes së ekuilibrit, qetësisë dhe paqes.

Ideja artistike në kulturën Islame është e vetëdishme se konceptimi cilësor i bukurisë nuk pajtohet me përkufizimin e saj përpjestimor, po qe se nuk do të vlerësohen me pretendime kritike vijat e këndshme dhe do të përdoren metaforat në kuadrin e një diskutimi sufik ose të përfytyrimeve të vagullta kozmologjike. Kaligrafia Islamedo të merret me një problem të tillë. Në të gjitha shkrimet e stileve të ndryshme, që e zbukurojnë trashëgiminë materiale të artit islamik, mund të shihet një lloj i kozmologjisë së tërhjekjes së vijës në sfondin e pastër. Gërmat e zbukuruara nga njëra anë përpiqen ta zgjidhin kundërtinë ndërmjet parimit cilësor dhe atij sasior, ndërsa nga ana tjetër e përkufizojnë dritën si kulmin e përpjestimeve dhe si bukuri në vetvete. Në këtë kuptim, identiteti kthehet në përpjestimin e vërtetë dhe përligj bukurinë e vërtetë të Krijuesit si burim drite, pasi e Vërteta, përbën harmoninë dhe bukurinë më të madhe të Vetes me Veten. Në tërësi, pamja e sfondit dhe shkrimit është një pamje bukurie, qoftë për përpjestimet që analiza mund t’i has në të, qoftë për ndikimin e drejtëpërdrejtë të dritës, që është shumë e këndshme në dukje.

Dy stile të shkrimit kanë bashkëjetuar që prej shekujve të parë të Islamit. Shkrimi kufi, i cili shquhet prej natyrës statike të gërmave dhe një lloj  shkrimi kursiv, nes’h, me forma rrjedhshmërie të ndryshme. Të dyja shkrimet nuk janë të ndara me vija të prera, por në çdo fazë të zhvillimit janë realizuar sinteza të ndryshme midis tyre, që nga njëra anë e kanë zhvilluar artin, ndërsa nga ana tjetër e kanë shprehur ndryshimin dhe zhvillimin e pandërprerë në gjithësi. Nuk duhet shumë për ta lidhur këtë ideal bukurie me pamjen e shumë fenomeneve, që shihen në arenën e makrokozmike, madje edhe me aq e aq objekte të gjalla dinamike dhe të sintetizuara. Përtej mjedisit artistik, në tekstet kaligrafike, kemi përshkrime të këndshme të esencës së qenies, ku njeriu nëpëmjet të vetë artit dhe hapësirës vendzënëse të tij, përpiqet të arrijë majet metafizike dhe shpirtërore.

Kaligrafia, por edhe arti Islam në përgjithësi, veti dalluese e kaedhe pragmatizmin dhe lidhshmërinë e ngushtë me mjedisin shoqëror. Kaligrafia përdor një stil komunikimi të kontekstit të lartë. Në këtë stil, pjesa dërrmuese e informacionit nuk është në mesazhin verbal; kuptimi gjendet më tepër në kontekst ose i brendësuar në sintezën e artit dhe sfondit filozofik të thënies. Ky stil përforcon të kuptuarin e porosive pa një komunikim verbal direkt. Shpeshherë në lidhjet e gjata komunikohet në këtë mënyrë. Arti i kaligrafisë përpiqet të ndërtojë një lidhje të gjatë dhe të pavdekshme me auditorin dhe të krijojë sintezën ekzistenciale të bashkësisë midis subjektit dhe objektit. Ai prej në distancë, por edhe nga brendia e soditësit, përpiqet të dërgojë një shikim kumtimplotë, në veten dhe në anën tjetër.

Stili i komunikimit artistik kaligrafik gjithashtu përpiqet t’i shmang edhe stereotipizimet e grupeve specifike. Grupet e ndryshme gjatë tërë kohës kanë përdorur stil komunikimi artistik të ndryshëm. Mjediset e ndryshme etnike kanë lënë gjurmët e tyre në shkrim. Persët kanë zhvilluar një lloj kursiv në formë perle, me një rrjedhshmëri pothuaj të ajrët, që të shkruanin gjuhën e tyre në shkrimin arab. I kundërti skajor është shkrimi i Magribit i cili ka ruajtur një sintezë relative të kufit dhe nes’hit antik. Kaligrafia turke pëlqen të ndërtojë lloje “nyjash magjike” dhe emblemash grafike, përmes dyfishimit simetrik, që janë njëfarë trashëgimie e artit mongol ( Titus Bruckhardt). Kjo formë e ndërveprimit spontan me reagime lind nga vlerat ose prioritetet e identifikuara në shumë fenomene dhe sinteza natyrore. Pra, siç shihet, komunikimi artistik në komunitete të ndryshme e lind kontekstin e rëndësishëm të kuptimit antropokozmik të gjithësisë dhe qenies. Në realitet, ky lloj i komunikimit që rrënjët i ka në brendësi, është komunikim me thelb të njëjtë, por me nuanca artistike të ndryshme, si rrjedhojë, lirisht mund ta emërtojmë si komunikim i bukur përmes ndryshimeve.

Një sjellje të ngjashme e shohim edhe në filmat e Tarkovskit, aty ka një  `domodoshmëri` të pranisë estetike në formën e gjuhës themelore dhe të thellë, e cila gjuhë do të  mund të kualifikohej si `racionale` ose si `mistiko-artistike`.. Rëndësia qëndron në atë se burimi i shprehjeve Tarkovskiane nuk do të mund të lokalizoheshin në imagjinatën  e pastër, ato janë akte imagjinative në kuptimin tipik të fjalës, dhe kjo është habia për artistin i cili parimisht punon me imazhet. Për Tarkovskin, shprehjet artistike do të duhej të vijnë nga domodoshmëria e brendshme, nga procesi i vazhdueshëm organik në materialen si të tërë`  Organikja e tërë është e formuar nga një `domosdoshmëri e brendshme , e cila lind nga `dinamika e brendshme e atmosferës së situatës`   `Imazhi` kësisoj, është i skalitur në ritmin e domosdoshmërisë, dhe jo në atë të imagjinatës.Vlerësimi i brendshëm i vlerave artistike e zhvilluar përtej idesë së shfaqjes (dukjes) së pastërt, gjithashtu mbetet atributi ekskluziv i filozofisë së artit Islam.

Përgjigja është e vetëkuptueshme:  paraqitje e idesë me anë imazheve të huazuara, të marra nga përjetimet tona reale, fizike apo mendore, apo, siç shprehet Zemahsheriu “përmes një ilustrimi parabolik të diçkaje që është përtej perceptimit tonë me anë të diçkaje që e njohim nga përvoja jonë” .

Shumica  nga tekstet  dhe shprehjet e kaligrafisë islame duhet të kuptohen në një sens alegorik për shkak se janë të përcjellura jo vetëm si didaktike, por edhe filozofiko artistike. Prandaj, sikur ta merrnim çdo pasazh, thënie apo shprehje  në kuptimin e jashtëm, literal dhe të mos ta vlerësonim mundësinë që të jetë një alegori, një metaforë apo një shembull, ne do të cënonim pikërisht frymën e shkrimit artistik kaligrafik. Për fund, mund të thuhet se kaligrafia islame nuk sjell ndër mend një bukuri jashtë njeriut, shprehjet e saj nuk na ngjallin asnjë referim ndaj diçkaje, por, thjeshtë na shfaqen me një vrull që më parë e kishim njohur, na paraqiten aq kuptimplota, sa që arrijmë të kuptojmë që vetëm në atë çast kemi pasur njohjen e plotë të tyre dhe që jeta ia vlen të jetohet , qoftë edhe vetëm për të jetuar të tilla përvoja. Soditja e tyre , gjithashtu paraqet një dalldi, por një dalldi në bashkësi me realitetin e qenies. Ajo nuk është kapërcimi i gjërave të kësaj bote, por shpirti i tyre. Kaligrafia në vete e ngërthen edhe tesavvufin estetik dhe gërmat e zgjatura dhe të stolisura në trajta të ndryshme i duken soditësit si atmosferë metafizike, ku ai vetë ledhatohet nga puhiza e padukshme e bukurisë. Si pasojë frymëzimi do të vijë përmes lojës së kujtesës: mbi një germë ose një shije do të vendoset kujtimi i një realiteti, i një ndiesie të përjetuar ose që pritet të përjetohet.

Përmasa artistike e ka gjallërinë e vete unikate dhe ajo rigjenerohet në arsyen dhe zemrën e artistit, në rastin konkret të grafistes së re, LulzimeOsmanit,  në trajtën e posaçme për individin dhe kurrikullumin intelektual të tij dhe të mjedisit. Ashtu sikurse ligjet e natyrës janë të pandryshueshme, por që shfaqen në mjedise të paqëndrueshme, po ashtu edhe, te autoreja inteligjente dhe me perspektivë Osmani,  arti i përjetshëm dhe i pandryshueshëm do të na shfaqet në shumë aspekte. Përjetshmëria e imagjinatës së Lulzimes është e prezentuar në portretet e saja të cilat janë letërnjoftim i një vije të gjatë shoqëroro-historike të mjedisit njerëzor në përgjithësi dhe atij shqiptar në veçanti.

Në këtë kompozicion të punimeve për këtë ekspozitë, autoreja mëton ta rrokë në njëfarë mënyre këtë dimension të artit. Të hyjë në mjedisin rrotullues të imagjinares dhe t’i drejtohet pa fjalë reales. Punimet e saja, ndoshta, nga syri i soditësit mund të duken jo aq realiste por ata kanë realitetin e vet në shpirtin e autorit dhe soditësi gjithsesi këtë realitet e sheh duke depërtuar në thellësinë metahistorike dhe gjeografike të personit artist. Çdo vijë e shprehur në to dëshiron të përfaqësojë një dashuri apo mllef ndaj asaj që duket.

Ideja në këto grafika është përpunuar në harmoni edhe me teknikat e punës dhe qëllimi është të prezentohet sivendosje e një  ekuilibri ndërmjet idesë dhe formës.

Në periudhën moderne dhe postmoderne portreti do të përdoret për shprehjen e imagjinatës së autorit në lidhje me çështje të caktuara të qenësisë, pa marrë parasysh a janë ata në kontekst të pajtueshmërisë ose të kryengritjes dhe mospajtimit.Për pasojë do të paraqitet portreti i imagjinuar, që është rast edhe në punimet e Lulzimes. Portretet e deformuara në punimet e saj nuk kanë përfaqësimin adekuat të tyre në qenësinë reale, por ata janë shprehje e vështrimit metafizik dhe imagjinues të qenësisë dhe prezantim pamor i të gjitha vijave të shëmtuara etike dhe të karakterit në pasqyrën e personit njeri.

Portreti në këtë rast është vetëm shkak për mbindërtim imagjinar, për vlerësim  irracional, për përfaqësim të shumë-dimensionalitetit të fytyrës së njeriut. Secili prej portreteve ka tone të ndryshme në fytyrë, që njëkohësisht e shprehin dimensionin imagjinues të prezantimit të brendisë së personit të portretizuar. Secili prej portreteve ndoshta nuk e ka adekuaten në botën reale, por e ka në botën imagjinare dhe vlerësuese të autores.

Portreti i strukur është jo vetëm pamje e dukjes fizike të personit që në portretet e këtij studimi është i papërcaktuar dhe i përgjithshëm, por është pamje e identitetit, ku në bashkësi janë të prezantuara, karakteri, etika, morali, sjellja, dhe fizionomia. Nëpërmjet të asimetrisë dhe deformimeve në fytyrë arrihet dinamika e raportit dukje-karakter, në prapavijën ideore, ndërsa një vepër origjinale në aspekt të pamjes artistike. Portreti i strukur edhe pse duket i shëmtuar ai është estetik, gjegjësisht është i bukur.

Lulet që janë të hedhura në hapësirën përreth e shprehin lidhjen e njeriut esencial me origjinën e gjithësisë. Ata janë brenda një oratoriumi mistik, brenda një vallëzimi ritual përreth karakterit të mirë. Rrotullimet e luleve e kërkojnë largimin e deformimeve të karakterit dhe kthimin drejtë origjinës së vërtetë, drejtë Zotit. Posaçërisht tulipani është thirrje për llogari para origjinës dhe esenciales në njeriun.

Gjithashtu një prej elementeve të rëndësishme të portreteve janë edhe sytë, që janë herë të hapura tërësisht e herë të rraskapitura nga kllapia dhe amullia e asaj që e shohin. Ata janë sy që nuk shohin vetëm fiziken, po depërtojnë edhe në psikologjinë dhe metafiziken. Ata e shohin të keqen, të shëmtuarën, jo vetëm në formë por edhe në thellësi, edhe në qëllim. Prandaj herë habiten dhe hapen në tërësi, e herë pesimizohen dhe turpërohen që janë të njeriut.

Lulzimeja në grafikat e veta e ka përdorur teknikën e njohur të akuatintës gjithashtu pjesë të veçantë ka edhe bakërrshkrimi, shtypi i thatë, monotipia, intaglino dhe garfika digjitale. Këto teknika i kanë mundësuar  që për kohë shumë të shkurtër të arrijë te detajet e dëshiruara. Ajo ka patur kujdes të posaçëm që të mos i anashkalojë edhe materialet siç janë : rrjeta, ofseta, dantellat, perin, etj. Ngjyrat  në grafikat e autores tregojnë ndershmërinë, dashurinë edhe harmoninë njerëzore. Proporcioni i drejtë kompozicional në aspekt ide-formë-teknika tregon qartë që veprat e Lulzime Osmanit janë të thella dhe se shpirti i saj krijues në të ardhmen artdashësve do t’u mundësojë edhe katarza të tjera në fushën e artit…

Hermeneutika si disiplinë, në fillesat e saj, përcaktohet në kuptimin dhe ngjyresën e saj nga një përmasë para-filozofike. Kuptimi i parë shfaqet me një fill të qartë mitologjiko-fetar. Platoni ishte filozofi i parë që përdori në tekstet e tij fjalën hermenéia, nga ku rrjedh sot termi hermeneutikë. Ai përdor shpesh tek dialogjet e tij fjalën “hermenéia” por me kuptime të ndryshme. Kështu në varësi të kontekstit të çështjes të trajtuar tek dialogjet, ai përdor e termin me kuptime të ndryshme. Tek “Kratili”, paraqet etimologjinë e fjalës që rrjedh nga lajmëtari i perëndive “Hermesi”, ruajtësi apo mbrojtësi i komunikimit dhe ndërmjetësi me horizontin e të shenjtës, hyjnores. Ndërkohë tek “Simpoziumi” hermeneutika lidhet në mënyrë të hapur me artin e interpretimit të orakujve. Kjo fjalë konceptohet si interpretim i shenjave të dërguara nga perënditë përmes orakujve dhe poezisë.   Ndërkohë kuptimi i dytë shfaqet me një fill që përfshin letërsinë, më saktë, funksionin dhe rolin e poetëve. Tek dialogu “Ioni” termi përdoret në kontekstin e poezisë, ku poetëve të mirë i njihej detyra e interpretimit të mesazheve që u dërgonin perënditë, njerëzve. Në të vërtetë, ky kuptim i dytë duket më interesant pasi në një perspektivë të caktuar i afrohet më tepër kuptimit modern të termit “interpretim” duke përkufizuar me këtë rolin që kanë poetët në intepretimin e mesazheve të perëndive, pra poetët si aktorë që dëshifrojnë kuptimin e shenjave përmes një arti interpretativ. Kështu nga ky mendim i hermeneutikës shohim se Platoni vendos dhe thekson një rol të rëndësishëm ndërmjetësimi mes njerëzore dhe hyjnores, çka e shfaq edhe tek Simpoziumi. Kuptimi i tretë lidhet me një perspektivë gjuhësore të diskursit dhe logosit. Tek dialogu “Teti”, veprimtari hermeneutike lidhet më tepër me konceptin e logosit, veprimtarisë intelektive dhe arsyetimin diskursiv njerëzor por nga këndvështrimi i hermeneutikës moderne është më interesant vepra “Fedoni”.  Në këtë dialog edhe pa qenë i përdorur termi “hermenéia” Platoni trajton çështjet më domethënëse që vërtiten rreth marrëdhënies mes gjuhës së folur dhe përdorimit të shkrimit. Pikërisht ky kuptim i fundit duket se do të përcaktojë gjatë natyrën ekzistenciale të vetë hermeneutikës edhe në kohën e sotme. Në të vërtetë, këtu zë fill e përcaktohet natyra metodike dhe objekti që trajton hermeneutika. Kjo qasje e kahershme nis të theksohet fuqishëm nga Aristoteli që do të shënjoj fuqishëm kufijtë e saj, që në lindjen e gjenezën e kësaj disipline. Tek vepra Organoni, një nga veprat e tij themelore, ai ka titulluar një kapitull të tërë me titullin Perì hermenéias. Në nivelin teknik, edhe pse në një fazë embrionale, formësohet përherë një lloj rrethi hermeneutik metodik, ku hyjnë në marrëdhënie pjesët me tërësinë e tekstit. Megjithatë ky rreth hermeneutik është larg të qenit i shfaqshëm në një nivel ontologjik i cili do të lindte veçanërisht në trajtesat interpretuese të tekstit të zbulesës hyjnore dhe në veçanti në kontekstin stilistik të gjuhës së Kuranit.

Në këtë fazë të hermeneutikës kemi një ngushtim të objektit të saj që qëndron vetëm tek interpretimi i teksteve me vokacion fetar por kemi një zgjerim dhe një thellim të hermeneutikës brenda kontureve të këtij objekti. Mirëpo shtegu dhe zhvillimi i hermeneutikës për të universializuar rolin e saj nuk përbën një përpjekje me një drejtim të njëkahshëm dhe të pakthyeshëm. Në kulturën e mendimit islam ka ndodhur një proces me dy kahe ku në njërin kah ngushtohet roli zbatues i hermeneutikës si metodë dhe nga ana tjetër ajo zgjerohet nga kahu tjetër. Në të gjithë autorët myslimanë gjendet interpretimi figurativ i ajeteve të Kuranit i cili është shfaqur përmes termeve “te’vil” dhe “tefsir”.  Në interpretimin e ajeteve të Kuranit hermeneutika është shfaqur  në kuptimin e frazës, “të nxjerrësh në dritë”, pra të shfaqësh apo shpalosësh një kuptim të fshehur që gjendet në tekst.

Në artin kuranor hermeneutika dhe interpretimi metaforik i konteksteve të zbulesës është i pranishëm pothuajse në të gjitha kaptinat kuranore. Uji, shiu, mëshira e të Madhit Zot, ndoshta, janë shembujt më karakteristik të identifikimit hermeneutik të tekstit të zbulesës kuranore. Mëshira dhe Uji – pjesërisht edhe shiu – në Kuran janë në kuptimin e pandashëm. Bashkë me ta duhet të përfshihet dhe ideja e Zbulesës/tanzil, që literarisht ka kuptimin `të lëshuarit poshtë`. Zbulesa dhe Shiu janë të `lëshuarit poshtë` nga i GjithMëshirshmi, që të dyja në Kuran janë të përshkruara si `mëshirë`, dhe janë të përshkruara si `jetëdhënëse`.  Lidhja e ideve që shiu mund të jetë pjesë integrale e Zbulesës shfaqëse është aq e afërt me qëllimin ku Mëshira Hyjnore duke përshkuar botën materiale mund të arrij plotshmërinë e skajshme të Krijimit. Me këtë performim të ritit të katarzisit (abdestit) Mëshira Hyjnore shpalos indentifikimin e Vet në botën fizike, dhe me të njejtat valë të Mëshirës pastruese duke u kthyer prapa drejt Parimit, neve na kthen në origjinën tonë. Madje as Islami si `nënshtrim` nuk ka rezistencë ndaj ndikimit prej tërhjekjes së këtyre valëve.

Bashkëvajtja e  metodës historiko-gramatikore me atë alegorike, në hapësirën e kulturës dhe mendimit islam, vuri në dritë çështje të rëndësishme nga këndvështrimi i hermeneutikës, që dolën në fazën e mëpasshme të zhvillimit të mendimit hermeneutik. Mbi të gjitha mundësia për të dhënë një interpretim jo ngushtësisht letrar të tekstit, bëri të mundur që të përshtatej përmbajtja e tekstit ndaj një doktrine apo teorie.  Ky ndryshim krijon mundësinë logjike se të njëjtat tekste mund të kenë mënyra të ndryshme leximi duke vënë në dritë polisemantikën e vetë tekstit dhe të gjuhës. Pikërisht ndonëse në objektin e interpretimit hermeneutika pësoi një kufizim në shtrirjen e saj pasi u vendos tek interpretimi i teksteve fetare, në aspektin epistemologjik të saj, që lidhet me mënyrën sesi duhet interpretuar, u zgjerua dhe u përforcua më tej zgjerimi i ushtrimit të fushës së saj zbatuese. Fakti i dëshmimit të natyrës polisemantike të tekstit i jep për herë të parë hermeneutikës një qasje kritike duke pranuar rolin kryesor të subjektit interpretues dhe horizontit të tij në punën interpretuese. Ky përfundim i fundit është tejet themelor në shtrirjen e punës interpretative të hermeneutikës dhe në njohjen e rolit të subjektit si përcaktuesi thelbësor në procesin e interpretimit, në veçanti artistik të tekstit. Dhe si produkte të këtij përfundimi vijojnë të lindin interpretime alternative të teksteve të shenjta, nga, Farabiu, Ibn Sina, Gazaliu e deri tek Ibn Arabiu. Imunizimi i këtyre parimeve metametodike e zgjeronte hermeneutikën të futej brenda qerthullit të interpretimit të teksteve si një metodë dëshifrimi në nivelin kuptimor e semiotik.

Edhe sipas metodës tradicionale të të kuptuarit ashtu edhe sipas hermeneutikës bashëkohore, gjatë hyrjes në procesin e të kuptuarit nuk ka nevojë të flaken as paranjohuritë e as paragjykimet; madje një gjë e tillë është e pamundur. Edhe vetë përpjekja për të kuptuar duke shpëtuar nga paranjohuritë dhe paragjykimet është një paragjykim; pra, për t’i kuptuar gjërat siç duhet, njeriu duhet që të vërë në punë me vetëdije të plotë si historicizmin e vet ashtu edhe paragjykimet që janë produkt i tij. Sipas kësaj, është tradita ajo që e përcakton qenien tonë historike, që kahëzon veprimet dhe sjelljet tona. Përveç kësaj, tradita përbën një të kaluar që përcillet vazhdimisht duke u aprovuar. E kaluara si një kohë e shkuar e shpreh ndikimin e saj përmes traditave. Për këtë arsye, për të kuptuar një tekst nga e kaluara, lexuesi nuk duhet që të identifikohet me statusin historik të formuar brenda tekstit; nuk duhet që ta riformojë atë. Qëllimi i të kuptuarit të një teksti nuk është nxjerrja e të kaluarës në sipërfaqe, por trajtimi i tij sipas paragjykimeve të formësuara dhe të drejtuara nga tradita, e cila e përfshin edhe të kaluarën, edhe të tashmen – ndërtimi i një ure mes të kaluarës dhe të sotmes, mes tekstit dhe lexuesit dhe hedhja e hapit të parë në procesin e të kuptuarit.

Nëse recipienti përpiqet të kuptojë një tekst historik duhet që ta kapërcejë distancën mes vetes dhe tekstit, një largësi e cila nuk kapërcehet duke shkuar prapa. Ndërkohë duhet gjetur edhe pika e përputhjes mes të kaluarës dhe të sotmes. Në të njëjtën kohë duhet të ndodhë zhvendosja në të kaluarën dhe bartja e të kaluarës në të tashmen. Sipas Gadamer-it, të kuptuarit e pyetjes që i shtrojmë tekstit realizohet përmes pikëtakimit mes horizontit të së kaluarës dhe atij të së tashmes. Veprat ku ndodh më shumë përputhja dhe bashkimi janë veprat klasike. Në veprat klasike, përmes të cilave përcillet e kaluara dhe që reflektojnë traditën, interpretuesi nuk ka nevojë që të përpiqet për të kapërcyer largësinë historike, sepse është vetë vepra që e kryen këtë nëpërmjet përcjelljeve të vazhdueshme.

Një mundësi tjetër për intepretim artistik të tekstit të zbulesës është përfaqësuar përmes ujit të dy detrave në rrëfenjën e njohur të Musait a.s. dhe Hidrit as.. (Kuran 18:60-82). Këtu Pejgamberi Musai i thotë djaloshit që e shoqëronte: `Nuk do të pushojmë deri në vendin ku takohen dy detërat`. Ata vazdhojnë së ecuri për udhëtim të gjatë por u ndalën për pushim në një gurë, që me padijeninë e tyre, ishte mu ai vendi që ndan dy detërat. Djaloshi ulet për një moment të nxjerr ushqimin, kishte peshk të thatë, dhe nga shkaku se gjendeshin mu në vendin e takimit të `Ujërave të Jetës` , një pikël uji rigon në fakt tek peshku, me këtë për një moment peshkut i jepet jetë, kërcen në ujë dhe vazhdon së notuari në detë. Musai nuk e vërejti këtë e as djaloshi i hutuar nga djalli nuk e vërejti, bile as që ia përmendi Musait vendtakimin dhe vazdhuan udhëtimin. Musai pasi u ndjej i lodhur i sugjeron djaloshit të ndalet për bukë. Djaloshi me këtë rast i përmend se ushqimi u është harxhuar dhe i përmend për mrekullinë që i ndodhi në lidhje me peshkun. Këtu Musai kuptoi që guri do të duhej të kishte qenë `vendtakimi ku puqen detërat`. Kështu që ata u kthyen prapa, por tani aty gjetën `njërin nga robërit Tanë të cilit i kemi dhënë mëshirën nga Mëshira Jonë dhe dituri nga Dituria jonë`. Personi në fjalë nuk është i emërtuar në Kuran por shumica e komenteve Kuranore e asocojnë me Hidrin. Simbolika e këtij takimi mes Musait dhe Hidrit është paralele me simbolikën e puqjes së dy detërave. Deti i njelmët i kësaj bote është siç Musai, që paraqet diturinë ekzoterike, përderisa Ujërat e Jetës janë të personifikuar me Hidrin. Atij (Hidrit) Musai i tha: `A pranon të të shoqëroj që të më mësosh nga ajo që ti je i mësuar, me diturinë e drejtë e të vërtetë`. Ai tha: `Sigurisht ti nuk do të mund të kesh durim me mua`. `Si do të durosh për atë që nuk je i njoftuar!`. (Musai) tha: `në dhashtë Allahu do të shohësh që do të jem i durueshëm dhe nuk do të kundërshtoj ty për asgjë`. Ai (Hidri) i tha: `Nëse më shoqëron ti mua, atëherë mos më pyet për asgjë, derisa unë vetë të të tregoj për të`.  (Kuran 18:66-70).

Ato bashkërisht ja mësyen rrugës, Hidri i realizon tre akte të fshehta të mëshirës, kurse Musai sheh vetëm `skandalozitetin` e jashtëm të këtyre akteve, dhe përveç se aktet i dënon si të tilla, po ashtu lyp edhe arsyetimin e tyre. Për të tretën herë Hidri ndërpret shoqërimin e Tij me Musain dhe i sqaron domethëniet e të tri akteve në fjalë. Pra ky interpretim i jep një identitet hermeneutik një ngjarje të shprehur me artin kuranor. Në interpertimin e tekstit të zbulesës në kulturën islame, siç është rasti i mësipërm,   për herë të parë  inkuadrohen dy koncepte themelore: 1) atë të rrethit hermeneutik sipas të cilit për të kuptuar një tekst duhet t’i drejtohesh nyjeve të ndërsjellta mes pjesëve të tij dhe të tërës,  dhe; 2) atë të pashtershmërisë së procesit të interpretimit që vë në pah sesi  të kuptuarit e një teksti nuk mund të jetë kurrë përfundimtar. Praktikisht, në lidhje me parimin e parë, krijohet  e ashtuquajtura përmasë e përshpirtshmërisë në interpretimin e tekstit duke shprehur se teksti duhet cilësuar si një i tërë ku çdo pjesë duhet vënë në marrëdhënie me të tërën. Nga kjo del në dritë situata se të kuptuarit ndodh përmes një procesi rrethor apo rrethqarkullues në një zhvendosje të vazhdueshme nga e tëra tek pjesët e tij dhe nga pjesët tek tërësia e tij. Me fjalë të tjera, lipset që për të kuptuar pjesët e tekstit duhet t’i drejtohesh tekstit në tërësinë e tij duke pasuruar dhe konsoliduar shkallëshkallë pamjen e të tërës që më vonë të kuptohen më mirë pjesët e tij. Nga kjo, kuptojmë se procesi i të interpretuarit nuk përbën një proces të njëtrajtshëm linear dhe grumbullues por rrethqarkullues dhe përfshirjet apo pikëtakimet mes pjesëve dhe të tërës krijojnë një lojë të vazhdueshme dhe të paqëndrueshme që nuk mund të mbyllet kurrë. Nisur nga ky përfundim i fundit, Ibn Arabiu e universializoi në thellësi rolin zbatues metodik të hermeneutikës duke mbrojtur idenë se detyra e saj përbën një proces të pafundëm jo vetëm për nga shtrirja por edhe për nga thellësia e saj. Kështu puna hermeneutike lidhur me të njëjtin tekst është një detyrë e pafundme dhe që nuk mund të përmbyllet plotësisht. Me këtë, ai pranon tërthorazi se natyra interpretuese e tekstit nuk rrjedh nga vetë natyra fizike e tekstit (që është e fundme për nga numri i faqeve) por nga natyra përherë në ndryshim  e horizontit të subjektit interpretues. Me të vërtetë ky është një përfundim i madh dhe një nga konkluzionet që shërben si parim thelbësor ekzistencial në përpjekjen për të universializuar dhe përvijuar plotësisht hermeneutikën jo vetëm në kontekstin e teksteve të diciplinave të shpirtit, por edhe në ato lëndore.