Category: Revista

Të gjithë ne kemi nevojë për art të bukur, për atë që do të na fusë në gjallëri, do të na lartësojë, do të na bëjë më të mirë. Dhe, kjo nevojë është tek, ne sepse kështu u krijua arti. Jo vetëm që është arti i bukur në thelbin e njeriut, por ai është gjithashtu fetar në thelb.

Shkruan: Metin IZETI, Tetovë

Pse arti, përveç vetë artistëve, është i rëndësishëm edhe për subjektet e tjera të shoqërisë, për shembull, për institucionet shtetërore apo për organizatat ekonomike? Pse duhet që teologët, udhëheqësit dhe menaxherët të dinë më shumë për artin dhe artistët? Kam menduar për këtë me vite dhe kam shkruar disa mendime kohët e fundit. Duhet të përmend që unë nuk kam bërë ndonjë “hulumtim” në këtë fushë, por bëhet fjalë për pikëpamjet personale mbi situatën e krijuar mbi bazën e përvojës personale, që kam fituar në relacionet e mia me njerëzit. Gjithashtu, këtu bën pjesë edhe mënyra sesi arti dhe veprimtaria artistike ndikojnë në jetën time, si dhe në jetën e njerëzve të tjerë me të cilët kam pasur kontakte.

Arti dhe artistët na inkurajojnë të “shohim më shumë”, “të dëgjojmë më shumë” dhe “të ndjehet më shumë” ajo që po ndodhë brenda dhe përreth nesh. Si pjesë e edukimit personal, shpirtrat artistikë e zgjerojnë vazhdimisht perceptimin dhe shprehjen, ndërsa roli i tyre themelor shoqëror reflektohet në ndihmën e njerëzve për t’i zgjeruar horizontet personale dhe të vijnë në kontakt me forcat e brendshme dhe të jashtme, të cilat nuk do të mund të vëreheshin ndryshe. Ky aspekt është veçanërisht i vërtetë për artet pamore, por është po aq i rëndësishëm edhe në muzikë dhe në shfaqjet teatrale. Është e rëndësishme se kompozitorët dhe aktorët, piktorët dhe skulptorët, duhet të shohin dhe dëgjojnë përpara se të fillojnë të krijojnë. Disa herë opinioni i përgjithshëm filozofik mendor, si dhe ai i përshpirtshëm, i ndihmon artistët “të shohin” më mirë, t’i perceptojnë realitetet e jetës shpirtërore dhe lëndore të njerëzve.

Arti mund dhe duhet të jetë shqetësues, provokues, tronditës, por edhe frymëzues. Përpjekja për stabilitet dhe parashikueshmëri të mjedisit në natyrë e përbën kulturën tonë. Të gjithë ne jemi kryesisht të okupuar me sigurinë shpirtërore dhe lëndore, statusin shoqëror, përkatësinë etnike, fenë dhe familjen tonë, ndërsa këto arena e përcaktojnë perceptimin tonë për realitetin dhe atë që ne e konsiderojmë të përshtatshme për ta parë dhe menduar në një situatë të caktuar. Për dallim nga kjo, arti dhe artistët komunikojnë drejtpërdrejt me elementët e thellësisë sonë, duke na inkurajuar ta zgjerojmë shtrirjen e perceptimeve dhe ndjenjave tona. Arti na nxit për ta parë atë që ne kryesisht e shmangim si shqetësuese, ankth ose të ngjashme. Arti përqendrohet saktësisht në ato përmbajtje që janë të ndaluara në ligjërimin e përditshëm. Shpesh është mediumi i vetëm që e ekspozon koloritin social, pasi e mbështet imagjinatën, kështu që njerëzit mund të thonë “mirë se është thjesht art” dhe jo realitet. Sidoqoftë, kjo është pikërisht arsyeja se pse arti është kaq i fuqishëm dhe i domosdoshëm për njeriun në procesin e përjetimit të bukurisë absolute.

Artistët e stimulojnë zhvillimin e aftësive, ndryshimin e sjelljes dhe fleksibilitetin në përgjigje. Duke legjitimuar dhe stimuluar improvizimin, artistët na ndihmojnë, veçanërisht aktorët, t’i kapërcejmë reagimet e papritura emocionale dhe t’i heqim qafe zakonet e vjetra, këmbëngulëse, të cilat nuk i kemi rishikuar ose menduar t’i zëvendësonim me të reja për shkak të rrezikut të ndryshimit. Pra, ndonjëherë, duke praktikuar improvizim, ne vijmë në një përvojë çuditërisht joshëse, çliruese dhe edukative. Ashtu si ndjenjat tronditëse dhe stimuluese, arti gjithashtu na ndihmon të sjellim në sipërfaqe ndjenjat për të cilat mbase nuk kemi qenë të vetëdijshëm. Sapo të ndërgjegjësohemi për to, ne përfshijmë ndjenja të reja në repertorin tonë emocional, duke na bërë më të pasur dhe më fleksibël.

Të gjithë ne kemi nevojë për art të bukur, për atë që do të na fusë në gjallëri, do të na lartësojë, do të na bëjë më të mirë. Dhe, kjo nevojë është tek, ne sepse kështu u krijua arti. Jo vetëm që është arti i bukur në thelbin e njeriut, por ai është gjithashtu fetar në thelb. Përkatësisht, civilizimi evropian perëndimor dhe arti i tij janë të ndarë në epoka të mëdha, që në thelb janë dy: antikiteti dhe mesjeta. Në antikitet ata kishin rite kushtuar perëndisë Dionis, të cilit i këndoheshin himne. Kur drejtuesi i korit fliste sikur të ishte Dionisi, ata e sulmuan me pretekst se si mund të gënjente se është Dionisi! Sidoqoftë, njerëzve u pëlqeu ajo “gënjeshtër”, domethënë duke pretenduar se ishte dikush që nuk ishte, kështu që mbeti si një art teatral. Por, si në antikitet, ashtu edhe në mesjetë, teatri ishte ritual; ai lidhej drejtpërdrejt me fenë. Teatri e interpretonte besimin e njerëzve në një mënyrë tjetër, skenike, dhe ishte shumë e rëndësishme sepse fuqizohej, lartësohej dhe i bënte njerëzit më të mirë, më të zgjuar dhe më të fortë në të dy epokat. Në antikitet njerëzit e pasur kishin një detyrim të bënin diçka për Athinën, kështu që ata mund, për shembull, të pajisnin një anije ose të financonin një shfaqje! Dhe, këto shfaqje u luajtën nga njerëz të respektuar! Në mesjetë, vetëm njerëz të nderuar dhe të ndershëm mund të shkruanin poezi, të merreshin me muzikë ose t’i dekoronin faltoret. Arti ka qenë gjithmonë i shtrenjtë!

Pak nga pak, deri në ditët e sotme, u bënë shumë ndryshime. Përkatësisht, disa epoka jetuan në harmoni me idealet dhe besimet e tyre. Përveç antikitetit dhe mesjetës, ekziston edhe baroku dhe romantizmi. Në këto epoka veprat flisnin për hierarkinë e një bote, në të cilën Zoti (besimi) është në krye, pastaj mbreti (detyra), pastaj babai (nderi). Edhe pse epokat ishin të mbizotëruara nga përbërës të tjerë (p.sh. mesjeta ishte më shumë e okupuar me Zotin, baroku me mbretin dhe romantizmi me babanë!), të gjitha këto epoka e kishin ndjenjën se njeriu ishte pjesë e një bote të madhe të rregulluar mirë nën syrin e Zotit. Ky sens i pohoi vlerat themelore njerëzore dhe shërbeu për t’i mësuar dhe fuqizuar njerëzit. Për më tepër, ata i inkurajuan ndjenjat fisnike te njerëzit, për shembull, se është normale të sakrifikosh individualisht për diçka më shumë, më mirë. Për shembull, një numër i madh i artistëve e braktisën vendlindjen për ta zhvilluar artin dhe poezinë. I tillë ishte Muhjuddin Ibn Arabiu, Mevlana Xhelaluddin Rumiu, Shems Tebriziu. Ose Stuhia e Shekspirit ku Prospero heq dorë nga magjia dhe i pranon pikëpamjet e krishtera; në vend të hakmarrjes dhe fuqisë ai zgjedh faljen dhe kështu Shekspiri në atë dramë i përfundon pozitivisht të gjitha tregimet e tij tragjike. Me kërkimfalje dhe pendesë…

Dhe, pastaj erdhi fundi i shekullit XIX dhe realizmi. Të gjitha këto epoka të mëparshme ishin me sens fetar, ndërsa shekulli i njëzetë e ndryshoi historinë dhe futi e shkencën në vend të besimit dhe individin në vend të detyrës dhe nderit. Nga vlerat themelore të shoqërisë, vendin primar e mori përparimi i shoqërisë!

Artistët gjithmonë kanë dashur të marrin pjesë në shoqëri dhe të jenë pjesë e saj, rrjedhimisht ata duan ta përfitojnë atë shoqëri. Kështu, nga realizmi e këndej, ata filluan të besojnë se vetëm një kritikë e shoqërisë do ta ndryshonte shoqërinë për më mirë dhe se vetëm kritika e shoqërisë ishte art i lartë dhe i vërtetë. Kjo është dëshirë pozitive, por pati dy pasoja të këqija. E para është që ne ose i riinterpretuam të gjitha këto epoka të mëparshme në të cilat arti është pozitiv ndaj shoqërisë së tij (antikitetit ia hoqëm korin që flet në emër të shoqërisë dhe audiencës dhe e lamë vetëm protagonistin si rebel kundër shoqërisë) ose i mohuam ata (mesjetën e prezantuam si “të errët “) ose i varfëruam (thamë se baroku është “vetëm” poezi e pakuptueshme, se romantikët janë “vetëm” artistë që ndizen për distanca të mjegullta)! Filluam të interpretojmë vepra klasike nga këndvështrimi ynë, kështu që Edipi është luftëtar për të vërtetën, edhe pse atij i është thënë pesë herë se ka vrarë, por ai nuk dëshiron ta dëgjojë, Sigismund dhe Prospero janë heronj të zhgënjyer nga hipokrizia e shoqërisë, edhe pse e afirmojnë atë shoqëri! Filluam t’i glorifikojmë pa kritikë ato epoka që e imituan antikitetin (pra, ata nuk kishin vlerat e tyre themelore): rilindjen dhe klasicizmin. Një pasojë tjetër e keqe ishte se kjo ide e kritikës ndaj shoqërisë deri në fund të shekullit u shndërrua në kritikë dhe imponim të “zisë dhe mjerimit”.

Në fund të shekullit të 20-të prirja e dramës së re evropiane ishte përshkrimi i dhunës direkte në skena, sharja dhe të gjitha perversitetet e tjera. Pohohej se artistët ishin përparimtarë, për të folur për shoqërinë në një mënyrë të re, për të kritikuar atë që hipokritët e zhytur në jetën e tyre të vogël – borgjeze nuk guxojnë ta thonë. Por, në fakt këto tekste janë boshe dhe antipatike. Arti teatral gjithmonë ka folur për probleme dhe ngjarje tragjike, por në trajtë që ata të jenë mësim për audiencën. Ashtu edhe në mesjetë flitej për historitë mësimore dhe moralin e shenjtorëve, me qëllim që ta ruajmë shpirtin! Në skenë nuk kishte dhunë, sepse nuk ishte e rëndësishme të tregohet se si vritet njeriu, por çfarë ndodh me atë që bën të keqen dhe atë mbi të cilin është kryer e keqja. Ajo që kishte rëndësi ishte ajo që u ndodhte shpirtrave të tyre dhe si do të përballen ata me pasojat! Në trendin e ri gjithçka është shfuqizuar. Nuk ka më shpirtëri të thellë, nuk ka shkaqe sjelljeje, personale apo shoqërore, nuk ka jetë, por ka vetëm fragmente të vogla të jetës së njerëzve nga fundi i shoqërisë që e mundojnë njëri-tjetrin. Pikërisht për këtë të gjithë i ngjajnë njëri-tjetrit sikur të jenë klounë.

Projekti i globalizmit sigurisht që ekziston edhe në sferën e “emanimit të shpirtit”, pra artit dhe estetikës, dhe se tregimet për lirinë e artistit dhe çlirimin janë thjesht fraza për skllavërim të pamëshirshëm të shpirtit, pra artit dhe vetë njeriut.

Përkrahësit e konceptit të ri thonë se vetëm ata janë përparimtarë, ndërsa unë mendoj se një pamje e tillë e botës është në të vërtetë fatale. Nëse thoni se mënyra e vetme e mundshme për të komunikuar mes dy personave është dhuna, se dashuria mund të jetë poseduese vetëm deri në pikën e vrasjes dhe shkatërruese deri në pikën e shkatërrimit përfundimtar, ajo shoqëri është një vend ku mund të jesh vetëm një qilim që shkelet ose një i droguar. Atëherë nuk kërkon thirrje për ndryshim dhe bota të imponohet. Më e keqja nga të gjitha – qëllimi ishte përfitimi i të rinjve. Ky lloj arti është pjesë e prirjes së përgjithshme të një ideologjie të re të quajtur liberalizëm, e cila po përpiqet t’i shkatërrojë të gjitha vlerat themelore, domethënë të shoqërisë me Zot. Sot kemi vajza dhe djem të rinj që me zë të lartë, në emër të lirisë, thonë fjalë prej të cilave mua më lëndohen veshët. Ata as nuk janë të vetëdijshëm për këtë, por atyre u është imponuar si një normë sjelljeje, sepse media dhe arti janë plot me gjuhë vulgare, por edhe me imazhe të një bote, ku gjithçka lejohet, ku është e rëndësishme të kënaqësh dëshirat e tua, ku nuk ka të mira dhe të këqija, ku çdo gjë është pa vlera, pa autoritet, pa detyrime… etj. Më e keqja nga të gjitha, në art, është se gjithçka është nën pretekstin e kritikimit të shoqërisë dhe ndryshimit për më mirë! Dhe, ky nuk është vetëm problemi ynë, por kjo është një prirje evropiane. Vetëm shfaqjet që e “kritikojnë” shoqërinë e tyre do të marrin ftesa për festivale ose çmime në to, ndërsa çdo vlerë tradicionale do të konsiderohet një kënaqësi e lirë për audiencën. Dhe, të gjitha institucionet që e sigurojnë gjallërinë e njerëzimit janë sulmuar në mënyrë sistematike – familja, shteti dhe, mbi të gjitha, besimi dhe Zoti.

Por, ka shumë okultizëm dhe ritual në këtë estetikë të re të gjakut dhe mishit. Arti, pa dyshim, ka fuqi të madhe, sepse i pushton të gjitha shqisat njerëzore. Prandaj ndoshta mund të flasim për artin e ri, postmodern, si lëvizje okultiste, magjike, me të cilat tërhiqet një audiencë naive…! Është e qartë se ato burime rituale funksionojnë akoma, d.m.th që ne e mbajmë brenda nesh kujtesën e teatrit si një ritual, por është çështje e zgjedhjes së secilit artist të vendosë se cilin zot ta adhurojë me këtë ritual! Si çdo gjë tjetër në botë, teatri mund të shërbejë për mirë ose për keq. Mund të dilni nga shfaqja të sëmurë me fotografi që ju ndjekin dhe e ndotin ambientin shpirtëror tuaj, por gjithashtu mund të dilni edhe të fuqizuar dhe motivuar.

Artisti, gjithsesi, duhet ta ketë parasysh se qeniet në gjithësi nuk janë vetëm një grumbull i gjërave pa identitet dhe esencë. Ata në “fytyrën e vërtetë “ të tyre, pra subjektive, e kanë veten e tyre. Ata janë identitete individuale dhe e shfrytëzojnë identitetin e tyre për ta kompletuar funksionin e dukshëm ngjashëm siç i shfrytëzon inxhinieri pjesët e ndryshme për ta kompletuar kompjuterin. Qeniet në gjithësi, njëkohësisht, janë edhe inxhinierë edhe makinë, pianistë dhe piano… Fryma e fryrë në esencën e gjithësisë nga Zoti është prapavija që ia mundëson gjallërinë qenieve në ekzistencë dhe “ana e vërtetë” e saj është e përfaqësuar si fushë e vetëdijes. Sa më e sforcuar është vetëdija për origjinën e gjërave, aq më shumë qenia ka mundësi ta kompletojë kompozicionin e të vërtetës në ekzistencë. Pasuria e udhëzimeve për përbërjet e ndryshme – veçanërisht tek njeriu, ku kujtesa artistike dhe kulturologjike i shtohet kujtesës biologjike – e mundëson që ta zbërthejë edhe atë që nuk mund të ndahet. Në këtë rast bukuria hyjnore paraqitet si një inxhinier i njeriut shpirt në njeriun trup, i furnizuar me mijëra udhëzime për bashkime dhe ndarje përmes të cilave del në dukshmëri arti esencial i gjithësisë. Për rrjedhojë, bukuria hyjnore është shfrytëzues transcendental i përmasës imanente, ngjashëm siç e përdor pianisti pianon e tij. Gnoza mbinatyrore, në këtë rast, imagjinon forma të gjalla dhe tejet të komplikuara, që në realitet edhe e paraqesin sfondin real artistik në gjithësi. Si pasojë e kësaj, bukuria hyjnore është shndërruar në një reflektim, i përbërë nga llojllojshmëria e bashkimeve dhe ndarjeve të mundshme, në të gjitha format ekzistuese në gjithësi. Artisti duhet ta ketë parasysh gjithnjë këtë…

Çdo ditë takoj njerëz që përsëri më bëjnë të pyes veten se si është e mundur që gjërat të mos ndryshojnë për dhjetë ose pesëmbëdhjetë ose njëzet vjet. I shoh njerëzit, marrëzia e të cilëve më lëndon. Dhe, nuk e them këtë në mënyrë figurative. Unë mendoj se ky zjarr digjet në trurin tim.

Shkruan: Metin IZETI, Tetovë

Rritja e primitivizmit është e dukshme dhe e madhe. Epidemia e marrëzisë po përhapet në mënyrë të pandalshme. Dhe, askush nga ne nuk është imun. Ne po zhvillojmë luftërat tona të vogla në internet, duke dëshmuar përmes komenteve në rrjete të ndryshme sociale se kush ka të drejtë dhe është gjithmonë e njëjta histori, madje ajo konkurrencë e vazhdueshme shkon në favor të këtij pretendimi tim se ne nuk jemi imunë. Unë nuk jam imun. Po të isha, nuk do ta kisha shkruar këtë tekst, nuk do të isha aq budalla. Sepse, kur të shkruani diku thellë brenda, besoni se dikush do të lexojë dhe kuptojë. Ose, të paktën, që ju vetë do ta kuptoni pse po shkruani, që gjërat përfundimisht do të jenë më të qarta për ju. Të gjitha vlerat janë përmbysur prej kohësh. Unë jetoj në një botë me kokë poshtë, në një botë  të përmbysur.

Sinqerisht, unë nuk i kam ndjekur lajmet me muaj. Kam arritur plotësisht t’i përjashtoj nga mundësia ime. Kam fikur TV-në, nuk e prek gazetën me gishta, sepse sikur më gërvisht. I bllokova të gjitha portalet që përhapin informacione në internet. I shikoj filmat e Andrei Tarkovsky herë të panumërta, lexoj dhe përpiqem të punoj. Nuk jam i pakënaqur. Sepse, kjo nuk ka të bëjë me pakënaqësitë. Kjo ka të bëjë me jetën. A keni menduar ndonjëherë se do të jeni 50 vjeç dhe do ta jetoni tërë të kaluarën me dilema politike dhe të zgjedhjeve për zgjidhje? A keni menduar ndonjëherë që mund të jetohet duke zgjedhur, por pa zgjidhje, se nuk do t’ju dilet në zgjedhje, por do të turpëroheni nga njerëzishmëria e juaj si të mos të dilni dhe ta shprehni vullnetin që ju bën njeri. Dhe, nuk është ky një dështim. Ne dështuam, të gjithë së bashku. Nuk mund të matet dështimi vetëm individualisht, sepse jemi në një dështim kolektiv.

Kur mendoj se duhet të izolohem sepse mund të jetë vonë, nuk e kam fjalën sepse e urrej këtë vend dhe këtë qytet. E kam fjalën vetëm sepse i dua. Dhe, kjo dashuri po shndërrohet ngadalë në zhgënjim. Të jesh i zhgënjyer në rrethinën tënde dhe të zhgënjehesh nga vetja është një gjendje e keqe. Duhet të largohesh për të ruajtur edhe pak nga bukuria që ndjen ndaj gjithë kësaj, ndaj këtyre njerëzve, këtij vendi, këtyre peizazheve. Për të lënë një nostalgji të shkëlqyer. Shpesh mendoj të largohem, sepse nuk ka më vend për nostalgji. Sepse është tepër vonë. Sepse kemi ngecur.

Çdo ditë takoj njerëz që përsëri më bëjnë të pyes veten se si është e mundur që gjërat të mos ndryshojnë për dhjetë ose pesëmbëdhjetë ose njëzet vjet. I shoh njerëzit, marrëzia e të cilëve më lëndon. Dhe, nuk e them këtë në mënyrë figurative. Unë mendoj se ky zjarr digjet në trurin tim. Pandjeshmëria njerëzore ndaj njerëzve të tjerë, sasia e mendjes së vogël që një person mund të shfaqë në një takim rastësor është shqetësuese. Është një gjendje kolektive. Nuk mund të jem as unë imun. Përherë them ndoshta edhe një vit ose dy, por për çdo vjet shtohen…

I rezistova as nuk e di se si, me kushtin që kurrë nuk kam pasur një mendim për veten time si dikush shumë i zgjuar apo inteligjent. Takoj njerëz për të cilët mendoj se nuk ia vlen të jetosh fare në civilizim. Dhe, nuk e kam fjalën për përjashtimet. Për dikë që është i ndarë nga turma. Jo, e kam fjalën për qeniet njerëzore që janë këtu, rreth nesh, njerëz të thjeshtë, njerëz që kanë disa shtëpi të tyre, familjet e tyre, karrierën e tyre… dua të them të gjithë ata që kalojnë pranë meje, por ndonjëherë më prekin me atë goditje që më bën të çuditem – çfarë dreqin është kjo, si është e mundur që dikush mund të jetë kaq i thatë, aq i pandjeshëm, aq bosh? Si është e mundur… si është e mundur që askush të mos mendojë për të tjerët, por vetëm për veten e tyre? Si është e mundur që të mos shihni aromë, zjarr, pasion në sytë e askujt? Dhe, gjithçka që shihni është mumie e zbrazët. Dhe, kam frikë nga kjo. Sepse, ende njoh njerëz që janë njerëz. Dhe e di se kjo nuk ka asnjë lidhje me kombin e tyre, ngjyrën e lëkurës, gjininë e tyre ose prej nga vijnë. Njerëzit që zgjedhin qeverinë e të pamoralshmëve, pacipëve, presin amoralitet ose hajni… Askush, madje as vetë Hitleri, nuk do të kishte ardhur në pushtet nëse nuk do të kishte njerëz që e mbështetnin. Këtu lind problemi me mendimin e vetëdijshëm. Mendimi i turmës nuk është një mendim i vetëdijshëm. Ndërsa, nga ana tjetër, mendimi i një individi nuk do të thotë asgjë.

Askush në fillim nuk i detyroi njerëzit rreth Berlinit të ngrinin dorën e tyre për të përshëndetur Führerin. Pastaj ishte  vonë. Gjithsesi duhej ta ngrenë dorën. Por, marrëzia është amnistuar. Askush nuk e dënoi askënd sepse ishte pamend. Dhe, a duhet të dënohet për këtë? Nuk duhet. Pse? A ishte marrëzi pa vetëdije në të vërtetë lejimi i një krimi? Gjithmonë ka një justifikim: askush nuk mund ta dinte atëherë. Por, ishte. Ky është problemi. Por, nga ana tjetër, them se mund të dihej. Kur një armës i ndihet zëri, është logjike që dikush të qëllojë me një plumb. Problemi është aty se njeriu gjithçka mund të dijë dhe gjithçka shihet qartë vetëm duhet larguar interesat dhe paragjykimet. Dhe, kjo është shqetësuese. Është e qartë për të gjithë se një pjesë e madhe e politikanëve janë këtu sepse i përshtatet dikujt që ata të nxisin njëri-tjetrin. Kjo ndihmon të na mbajnë nën kontroll dhe ta bëjmë atë që dëshirojnë. Nesër, kur nuk do të jenë të përshtatshëm, do t’i heqin dhe do t’i sjellin të tjerët. Për fat të keq, shumica nuk janë në këtë pozitë, sepse janë shumë të aftë dhe sepse me të vërtetë kanë një qëllim. Ata nuk kanë qëllim, por mua nuk më intereson. Po ne? Ne jemi ata që u besojmë atyre ose nuk u besojnë. Por, edhe kjo nuk është ndonjë çështje. Dhe, kjo nuk është çështje diskutimi këtu. Nuk ka rëndësi nëse jeni kundër qeverisë apo për qeverinë, nëse ju mbështesin apo jo lëvizjet e dikujt. Çfarë rëndësie ka? Askush nuk ju pyet asgjë. A mund të futet kjo në trurin tim? Ju jeni të parëndësishëm. Absolutisht. Nesër, nëse ata janë në luftë, ju do të jeni atje për të luftuar për ta. Zëri juaj është i parëndësishëm, mendimi juaj është i parëndësishëm. Ju nuk jeni askush. A mund ta kuptoni këtë? Dhe, disi do të kuptojmë se nuk e zgjodhëm vendin, babanë, nënën, kombin, në të cilin do të lindim. Prandaj, pështymja ndaj kombit tim ose të një personi tjetër nuk do të thotë asgjë në mendësinë e njerëzve të fronit. Bëhu atdhetar ose mos u bë atdhetar. Kujt i intereson? Ndërsa interneti është aty, do të ketë nga ata që do të jenë aty për të debatuar dhe ju mund të debatoni gjithë ditën. Po, mirë or vëlla, çka është puna me jetën? Çka është puna me ty dhe me mua?

Nuk kam ku shkoj. Kjo është ajo që po ju them. Sepse është tepër vonë. Unë shoh kaq shumë njerëz që vrapojnë drejt kurseve gjermane, norvegjeze, suedeze, finlandeze… kjo tani është dega më fitimprurëse e ekonomisë… a ju flet gjë kjo? Kështu që shumë njerëz janë duke pritur në linja për t’u larguar. Unë njoh të paktën qindra njerëz që kanë lënë dhe qindra të tjerë që kanë dikë që është larguar prej këtu… a ju flet gjë kjo? E shumicën prej tyre i njeh edhe ti. A jemi ne më të mirë, pra ne që kemi mbetur apo jemi thjesht të paaftë? As kjo nuk ka rëndësi. Po bëhet një spastrim. Por, ajo që mbetet është primitivizmi i skajshëm. Shikoni se në çka po shndërrohet arti ynë, kultura jonë, në çka është shndërruar shkollimi, çfarë ka mbetur nga ekonomia. Siç duket, qëllimi është të mbeten vetëm të çmendurit dhe ata që do të çmenden me kohë. Ndoshta edhe keni mundësi ta kuptoni si sulm panik nga unë ose si teori të komplotit… Por, edhe unë jam aty brenda dhe përpëlitem për të mos u çmendur.

Mendoj se pajtoheni se gjërat shkojnë në këtë mënyrë. Para njëzet a tridhjetë vitesh gjithçka ishte ndryshe. Kishte të paktën një aluzion për diçka. Nuk e di se çfarë, por kishte një zjarr, flakë, shpresë. Por, tash si duket janë larguar. Çështja është se, në fund të fundit, do të mbetet vetëm primitivi. Dëmi kolateral i atyre pak të zgjuarve është i parëndësishëm. Kjo është, me nuanca të ndryshme kudo, po është edhe te ne, në trajtë shumë primitive. Ne e lejojmë atë dhe nuk përpiqemi asgjë të bëjmë. Kjo është ajo që duhet ta mendojmë. Dhe, pikërisht kjo është ajo për çka unë përpiqem të flas…

Ai që nuk di të hesht, bën të njëjtën gjë me jetën e tij si dikush që do të donte thjesht ta nxjerr ajrin dhe mos ta thithë atë. Mjafton vetëm ta imagjinojmë atë, për t’u frikësuar menjëherë. Ai që nuk hesht kurrë, njerëzishmëria e tij shpërbëhet.

Shkruan: Metin IZETI, Tetovë

Njeriu modern është mbytur në zhurmë, në mori fjalësh dhe imazhesh. Ai e shurdhon thirrjen e heshtjes, tërhiqet para fjalimit të saj. Për të vetmia është sinonim i shkatërrimit, e jo një kohë kur ai mund të takohet më intensivisht veten. Vlera e heshtjes është e madhe, është e nevojshme si ajri, dielli dhe nxehtësia që na ngrohin. Në heshtjen e zemrës që lutet ose është në qetësi, njeriu këndon ose qan, ka frikë ose shpresë. Aty mund të gjejë një dritë që ndriçon, që të kuptojë më mirë shumë gjëra, njerëz e ngjarje, që mund ta takojnë me veten. Heshtja është ilaçi më i mirë për imunitetin nga imazhet e zhurmshme dhe lloj-lloj mendimesh që na bombardojnë çdo ditë. Sufinjtë e mëdhenj, si Mevlana, u bëjnë thirrje ndjekësve të tyre që “ta lajnë shpirtin e tyre në heshtje”. Zoti është një mik i heshtjes dhe kjo është arsyeja pse etja për Zotin është më e fortë në heshtje. Në heshtje zbulohet misteri, ndjehen afërsia dhe aroma e veçantë e Zotit.

Ndonjëherë vetëm një moment heshtjeje mjafton për t’i rizbuluar bukuritë e jetës. Jeta lind në heshtje, por edhe njeriu vdes në heshtje. Bukuria, po ashtu, takohet në heshtje. Pa heshtje, jeta e njeriut është e pakonceptueshme: ajo e inkurajon të menduarit, në të linden veprat më të mëdha të artit, aty zbulohen sekretet më të mëdha të natyrës.

Prandaj, është e rëndësishme të duam heshtjen. Të heshtësh në vetvete është përulësi; të heshtësh para të tjerëve është një veprim respekti; të heshtësh në momente të rëndësishme – kjo është mençuria e jetës, të heshtësh edhe kur gjithçka shkon keq – ku është durimi. Njeriu, nga njëra anë, shpëton nga heshtja dhe, nga ana tjetër, e dëshiron thellë heshtjen. Heshtja është mësuesi i jetës, shija e thellësisë, paqes, gëzimit e qetësisë. Heshtja është vendi ku përjetimi shpirtëror vjen për të na takuar dhe, ndonjëherë, mënyra e vetme që mund ta kuptojmë Zotin. Asgjë e madhe dhe vendimtare në jetë nuk ndodh në zhurmë, por në heshtje dhe qetësi. “Njohja e vërtetë vjen vetëm në heshtje”, thotë Romano Guardini. Prandaj, për të qenë në gjendje të takohemi vërtet, të jemi në gjendje të ndiejmë afërsinë e Zotit, le të gjejmë kohë të heshtim. Hapi i parë që duhet të bëjmë është ta neutralizojmë gjithë atë zhurmë të fortë që na rrethon çdo ditë. Le të mbajmë brenda vetes “manifestimin e të bukurës”, në të cilën do të jemi autentikë, të pandryshuar, të lirë, të pavarur.

Ka të drejtë Eckhart Tolle (Stellnes Speaks) kur thotë: “Ekuivalenti i zhurmës së jashtme është zhurma e brendshme e mendimit. Ekuivalenti i heshtjes së jashtme është heshtja e brendshme. Kurdoherë që ka heshtje rreth jush – dëgjojeni. Kjo do të thotë “vini re atë!” Kushtojini vëmendje asaj. Dëgjimi i heshtjes zgjon një dimension të qetësisë brenda jush, sepse vetëm përmes heshtjes mund të bëheni të vetëdijshëm për heshtjen. Kuptoni se në momentin që e vini re heshtjen përreth jush, nuk po mendoni. Ju jeni të vetëdijshëm jo ​​duke menduar. Kur bëheni të vetëdijshëm për heshtjen, menjëherë zgjohet një gjendje qetësie e brendshme. Bëhesh prezent. Me këtë ju jeni larguar nga mijëra vjet kondicionim kolektiv njerëzor. Shikoni pemën, lulen, barin. Lejoni që ata të përqafohen nga vetëdija juaj. Sa të qetë janë, sa të rrënjosur në Qenie. Lëreni natyrën t’ju mësojë qetësi. Kur shikoni një pemë dhe e vëreni qetësinë e saj, ju vetë bëheni të qetë. Ju jeni të lidhur me të në një nivel shumë të thellë. Ju ndiheni unik me gjithçka që e perceptoni në qetësi dhe me qetësi. Ndjenja e unitetit me të gjitha gjërat është dashuri e vërtetë. Heshtja e jashtme ndihmon, por nuk është e nevojshme të gjesh qetësinë e brendshme. Edhe kur atmosfera është e zhurmshme përreth jush, mund të jeni të vetëdijshëm për heshtjen që qëndron nën atë zhurmë, atë hapësirë ​​ku bëhet zhurma. Ajo është hapësirë ​​e brendshme e prezencës së pastër, e vetëdijes. Ju mund të bëheni të vetëdijshëm për praninë si bazë themelore e gjithë perceptimit tuaj shqisor dhe të gjithë mendimit tuaj. Kur të bëheni të vetëdijshëm për praninë, do të mbingarkoheni nga heshtja e brendshme. Çdo tingull irritues mund të jetë po aq i dobishëm sa heshtja. Si? Duke e lënë të kalojë gardhin tënd të brendshëm, duke e lejuar atë të bëhet ajo që është – që pranimi të shpie edhe në sferën e asaj paqeje të brendshme, që është heshtja.

Ai që nuk di të hesht, bën të njëjtën gjë me jetën e tij si dikush që do të donte thjesht ta nxjerr ajrin dhe mos ta thithë atë. Mjafton vetëm ta imagjinojmë atë, për t’u frikësuar menjëherë. Ai që nuk hesht kurrë, njerëzishmëria e tij shpërbëhet. Kur ai flet, të brendshmet e një personi dalin në dritë. Çfarë mendoj, ndjej, synoj, së pari e di. Unë thjesht e kthej në një fjalë,ajo  bëhet e qartë, qëndron në hapësirën midis meje që e thotë atë dhe atë që e dëgjon. Duke bërë kështu, unë i jap dëgjuesit një pjesë në ato që i kam brenda. Disa konflikte zgjidhen me fjalën që bëhet publike. Por, ka edhe përvoja që nuk përkasin këtu. Nëse dikush ka bërë diçka bujare ose të shkëlqyeshme, ai e di saktësisht: nëse ai e thotë atë, ndahet prej saj. Kështu që ai e fsheh në heshtje dhe atje e ka për vete. Dhe, nëse në ndonjë moment të vështirë ai duhet ta pyesë veten nëse jeta ka kuptim, atëherë heshtja shfaqet dhe e justifikon jetën e tij, thotë Romano Guardini.

Për fat të keq, ne jetojmë në një shoqëri hipnotike të spektaklit, dua të them “verbëri shpirtërore dhe morale”, kjo si pasojë e indoktrinimit global me vlera zëvendësuese në shoqërinë postmoderne. Të hipnotizuar nuk janë vetëm individë, por edhe familje të tëra, ekranet e vogla të të cilëve janë zëvendësuar nga jeta shoqërore. Në komunitete të tilla të hipnotizuara njerëzit jetojnë pranë njëri-tjetrit, por jo me njëri-tjetrin. Njerëzit e hipnotizuar janë të palëvizshëm nga shoqëria. Ata veprojnë si një “turmë e vetmuar” me strucët sociale, të cilëve u mungon guximi, vendosmëria dhe forca e shpirtit. Njerëzit sot, nën ndikimin e kulturës moderne dhe mediave, janë bërë mërgimtarë, e jo protagonistë të jetës së tyre. Ata e jetojnë jetën e tyre diku në gjysmë të rrugës midis botës reale dhe asaj virtuale, natyrore dhe digjitale, në prag të humbjes plotësisht dhe jetës së njerëzve të tjerë. Jemi të mbingarkuar me informacione, reklama dhe mashtrime nga të gjitha palët. Informacioni i tepërt çon në një kulturë të harresës dhe një kult të sipërfaqësisë.

Shoqëria e spektaklit bazohet në realitetin artificial, simulacrum. Spektakli bëhet forca kryesore shoqërore në riformatimin e vetëdijes së individit dhe shoqërisë. Media krijon hiper-realitet, duke e zëvendësuar realitetin me shenja të realitetit, siç thekson filozofi francez Jean Baudrillard. Hiper-realiteti i sjellë nga revolucioni digjital, sado tërheqës, nuk do të jetë në gjendje ta plotësojë urinë parësore të njeriut për kuptim. Gjithnjë e më shumë qytetarë, politikanë dhe kompani po i përdorin shërbimet e agjencive PR për ta hekurosur imazhin dhe për t’i paraqitur më mirë shërbimet ose produktet e tyre. Nuk është më e rëndësishme ajo që paraqitet, por si paraqitet ajo. Për ta lehtësuar stresin dhe për ta shpëtuar nga shqetësimet dhe problemet e përditshme, njerëzit janë në kërkim të argëtimit si lëndë djegëse për ta mbushur përkohësisht boshllëkun e tyre.

Sa u përket mediave, fuqia e manipulimit pasqyrohet në dikotominë midis fakteve dhe lajmeve që portretizohen. Një ngjarje mund të interpretohet në njëqind mënyra. Edhe gazetarët, sado që përpiqen, nuk mund të dinë gjithçka. Ata shpesh spekulojnë dhe nxjerrin përfundime të gabuara në kolona dhe komente. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme që gazetarët të jenë të vetëdijshëm për rolin e tyre shoqëror. Ata nuk janë atje për të parashikuar të ardhmen tonë, por për të qenë lajmëtarë të së vërtetës dhe të informacionit në kohë. Është mirë që ata të paralajmërojnë për probleme specifike dhe ta sensibilizojnë publikun kur është e nevojshme të ndihmosh dikë ose të paralajmërosh për një problem. Për ta shëruar shoqërinë tonë, na duhet qytetari e vetëdijshme, e jo hipnotike. Ne gjithashtu kemi nevojë për gazetarë të ndërgjegjshëm dhe të paanshëm, të cilët do të dinë t’i rezistojnë presionit politik dhe manipulimit, duke përhapur një kulturë dialogu dhe pluralizmi, por edhe një kulturë të heshtjes.

Konsumatorizmi i pakontrolluar i bën njerëzit të bëhen egocentrikë, indiferentë ndaj nevojave të të tjerëve, dhe të përqendruar vetëm në mirëqenie, kënaqësi. Shoqëria e tregut, siç thotë Pascal Bruckner-i, shënohet nga monetarizimi progresiv i sjelljes njerëzore dhe logjika e lakmisë. Po zhvillohet një fe e ,tregut në të cilën qendrat tregtare janë faltore dhe blerja është një përvojë fetare – lutje. Blerja është pjesë e një rituali që kërkon ta evitojë marrëzinë. Njeriu blen edhe pse nuk ka fonde të mjaftueshme, sepse është i uritur shpirtërisht dhe i etur. Njeriu gjithnjë e më shumë u bë një konsumator dhe gjithnjë e më pak një prodhues. U bë më shumë një mall me një çmim dhe një etiketë sesa një qenie shpirtërore me qëllim të përjetësisë. Në një shëtitje virtuale një njeri humb kohë dhe vite, duke mos ditur se nuk po jeton, por po ëndërron. Është interesante që më nuk flitet për liri dhe një shoqëri pa kufij, madje si duket kurrë nuk kemi qenë më tepër nën mbikëqyrje dhe terror të sigurisë sesa tash. Çdo qytetar ka një “kredi shoqërore” që e mat sjelljen e tij në varësi të asaj se sa u përmbahet rregullave të përditshme.

Ideologjia shpenzuese e shoqërisë postmoderne ndikon fuqimisht në kulturën e të jetuarit. Ajo i formëson zakonet tona dhe ndikon në sistemin e vlerës. Është duke u bërë gjithnjë e më e rëndësishme “të kesh” dhe jo “të jesh”. Shoqëria e spektaklit prodhon një gjeneratë infantile vetëshkrepëse, që nuk di se si të përballet me sfidat gjithnjë e më të kërkuara të jetës. Një njeri i hipnotizuar është një njeri i bllokuar, i cili në mungesë të reflektimit kritik mbi realitetin, është gjithnjë e më pak i gatshëm t’u rezistojë manipulimeve kolektive dhe demagogjisë. Dhe, ata gjithnjë e më shumë po lulëzojnë dhe po e mbytin horizontin tonë të lirisë. Për konsumatorin Leviathan, që gllabëron dhe dëshiron t’i kapë të gjitha poret e subjektivitetit tonë, më të rrezikshmit janë njerëzit shpirtërorë, të heshtur, sepse janë të pakorruptueshëm dhe, për këtë arsye, të paparashikueshëm. Kur themi shpirtëri, nuk e kemi fjalën për fetarë nominalë ose anëtarë të një feje të veçantë, por mendojmë për individë që, me fuqinë e shpirtit, dinë të ngrihen mbi koruben shoqërore dhe morale. Njerëzit që ndjekin me këmbëngulje tendencat e bllokuara në matricën e konsumatorizmit janë në tension të vazhdueshëm ndërmjet asaj që ata duan ta zotërojnë dhe asaj që nuk mund të arrijnë. Pavarësisht se sa shumë përpiqen të jenë më të mirë, ata kurrë nuk do t’i arrijnë idhujt e tyre, të cilët, si rregull, janë antiheronj të rendit të ri shoqëror. Yjet dhe idhujt e gjeneratës së sotme vetëshkrepëse janë kryesisht jovertebrorë sociale dhe fryrje morale, që do t’i shesin shpirtrat e tyre te djalli për pesë minuta lavdi. Paraja është mënyra e tyre e vetme e shpëtimit, andaj për shkak të një grushti lekësh ata janë të gatshëm të shkelin kufomat.

Revolucioni digjital ka sjellë shumë përfitime, por gjithashtu na ka futur në një epokë të re teknohumaniste. Disa autorë, si Yuval N. Harari, me të drejtë pyesin nëse do të vijë një kohë kur njeriu do të shpallet një algoritëm i tepërt? Unë nuk mendoj kështu, sepse paralelisht me këto parashikime të kobshme ekziston një vetëdije në rritje e mundësive dhe ndryshimeve alternative. Nëse duam ta shpëtojmë veten dhe planetin, duhet të kthehemi në anën tjetër. Na duhet një revolucion shpirtëror. Të gjithë kemi nevojë për heshtjen, skajimin nga shpenzimi, shikimin në brendinë tonë, pra për transformim shpirtëror, si ata që besojnë, ashtu edhe ata që nuk besojnë.

Pikërisht për këtë them që heshtja është një dhuratë e Zotit, që shumica prej nesh e ka humbur. Heshtja është një kategori e shenjtë dhe thelbi i shenjtërisë së saj rrjedh nga ana tjetër. Duke folur për jetën e Pejgamberit Zekerija, Kurani e thekson heshtjen si një shenjë nga Zoti: “Zoti im, tha, më jep një shenjë! Shenja do të jetë që nuk do të flasësh me njerëz për tri net… ( Merjem, 10-11).

Mevlana Xhelaluddin Rumiu në Mesnevi na këshillon :

Zoti i pati thënë Zekerijas si shenjë arritjeje dëshire:
Nuk do të flasësh dot kurrsesi gjatë tri ditëve…
Lëri të mirë e të keqe gjer në tri net;
Kjo heshtje është shenjë se do të lindë Jahjai vetë…
Tri ditë mos hap gojën për fjalë, se kjo heshtje
Është për realizimin e dëshirës tënde, shenjë…
Kujdes, mos trego për këtë shenjë me fjalë;
Mbaje fshehur në zemër këtë fjalë…

Në këtë dehje ti je mjaft larg dehjes së plotë;
Nga kënaqësia e mangët s’e ndjen kënaqësinë e vërtetë!
Thashethemet e botës së dukshme janë si pluhur.
Mblidh mendtë në kokë e rri pak i heshtur…

Sepse ti je vesh, ai është gjuhë, do të flasë;
Zoti u çoi veshëve urdhrin: “Heshtni!”

Kur sorrat ngrenë çadra në kopshte në janar,
Bilbilat heshtin të fshehur, të pafjalë…