Category: 2020

Në një periudhë kur të gjithë jemi të përqendruar në përmasat lëndore të mbijetesës tonë në faqen e dheut, kur theksi vendoset kryesisht në çështjet e mbrojtjes së shëndetit trupor dhe shëndetit shoqëror, veçanërisht nga aspekti i ekonomisë, është shumë e rëndësishme që mos të harrohet edhe përmasa shpirtërore e cila, nga njëra anë e ka fuqinë e konsolidimit të brendshëm dhe psikologjik të njeriut, ndërsa nga ana tjetër e fuqizon edhe qëndresën dhe kujdesin lëndor ndaj epidemisë me të cilën përballemi. 

Përkushtim shpirtëror në asnjë mënyrë nuk do të thotë neglizhencë e parimeve lëndore në përballjen me Covid 19, përkundrazi ai e motivon kujdesin sa më të përpiktë nga aspekti I masave të nevojshme, por do të thotë qëndrim konstant dhe I qëndrueshëm I individit në tejkalimin e vështirësive me të cilat përballemi. 

Kur shqyrtojmë atë që është e nevojshme për jetën, nuk duhet të harrojmë se konsiderata jonë e parë duhet të jetë marrëdhënia jonë me Perëndinë. T’i kujtojmë fjalët e të lumit Zot në Kuranin fisnik:  Kur robërit e Mi  të pyesin për Mua, (thuaju se) Unë jam afër, i përgjigjem lutjeve të lutësit, kur ai më lutet Mua. Prandaj, le t’i përgjigjen thirrjes Sime dhe le të më besojnë Mua, për të qenë në rrugë të drejtë. (Bekare, 2:186). Allahu xh.sh. është Gjithëpërfshirës dhe është në kontakt të pandërprerë me botën dhe njeriun. Afërsia e Tij është prehja kryesore në tejkalimin e vështirësive. Në një ajet tjetër të Kuranit thuhet: Ne e kemi krijuar njeriun dhe, Ne e dimë ç’i pëshpërit atij shpirti i vet. Ne jemi më pranë tij se damari i qafës së vet. (Kaf,50:16). 

Në luftën kundër së keqes së koronavirusit, arma jonë më e efektshme  është marrëdhënia jonë me Allahun xh.sh.  përmes lutjes dhe pendesës, devotshmërisë dhe adhurimit. Le t’i drejtohemi Perëndisë, i cili do të na çlirojë nga e keqja dhe Ai kurrë nuk nguron  të përgjigjet me dashuri të pastër dhe gjithpërfshirëse. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme për ne, gjithmonë, dhe veçanërisht në kohë krize, të kemi qasje në lutjen, përkushtimin dhe ushqimin e shpirtit me ibadet dhe përkujtim të vazhdueshëm të Allahut xh.sh.. Kjo kështu me qëllim që të njohim afërsinë e Zotit me ne dhe të qëndrojmë pranë Tij, duke e dërguar me vend apelin për ndihmën e Tij. Pa ndihmën e Zotit ne jemi vërtet të humbur.  

Shpesh, kur e gjejmë veten në vuajtje të mëdha dhe madje përballemi me vdekjen, pyesim veten: “Ku është Zoti?” Por pyetja e vërtetë është, “Ku jemi ne?” Me fjalë të tjera, Zoti është me siguri aty që të na ndihmojë dhe të na shpëtojë, veçanërisht në kohë të rënda ose vdekje, por shumë shpesh ne jemi larg prej Tij për shkak të dështimit tonë për të pranuar varshmërinë tonë të plotë nga Ai dhe, prandaj, shumë shpesh tregohemi të pakujdesshëm në lutjen e përditshme ndaj Tij dhe në shprehjen e adhurimit.  

Këto ditë dëgjoj nga shumë besimtarë të devotshëm, të cilët janë të pikëlluar dhe të dekurajuar nga pamundësia për t’u lutur dhe adhuruar në xhamitë e tyre. Ata e kuptojnë nevojën për të mbajtur distancë sociale, por gjithsesi kanë edhe vuajtje të thella për shkak të mbylljes së xhamive dhe pamundësisë për ta ndier aromën e këndshme të sexhdes në xhami. Por ama, në të njëjtën dritë,  duhet të jemi të pikëlluar dhe ta shprehim pakënaqësinë tonë në lidhje me atë se sa larg është kultura jonë e përgjithshme nga Zoti. Jo vetëm që është indiferente ndaj pranisë së Tij në mesin tonë, ajo hapur lufton kundër Tij dhe rendit të së mirës me të cilin Ai na krijoi dhe na mbështet në ekzistencë. Mjafton të mendojmë për sulmet e dhunshme, që janë bërë të zakonshme, mbi jetën e njerëzve, sulme ndaj të palindurve, ndaj atyre me sëmundje të rënda, ndaj atyre me moshë më të madhe ose që kanë  nevoja të veçanta. Për çdo ditë ne dëshmojmë përhapjen e dhunës në një kulturë që nuk e respekton fare  jetën e njeriut, me mijëra njerëz vdesin urie ose si pasojë e apetiteve të pafundme të të mëdhenjve. 

Gjithashtu, mjafton të mendojmë për sulmin e hapur mbi integritetin e gjinisë njerëzore, të identitetit tonë si mashkull ose femër, me mashtrimin se ne e  përcaktojmë atë që duam për veten, shpesh duke përdorur metoda të dhunshme, një identitet gjinor të ndryshëm nga ai që na është dhënë nga Zoti. Me shqetësim në rritje, ne jemi dëshmitarë të efektit shkatërrues të të ashtuquajturës “teori gjinore” tek individët dhe familjet. 

Ngjashëm jemi dëshmitarë edhe të qasjeve kur pak të këndueshmit nuk kanë guxim të thonë Zoti, me një fjalë përballemi me  paganizëm që adhuron natyrën dhe tokën. Dëgjojmë të tillë  që e quajnë natyrën nëna e tyre, sikur të kemi ardhur nga natyra, dhe toka është shpëtimi ynë. Por ne vijmë nga Allahu xh.sh. , Krijuesit të çdo gjëje. Vetëm tek Zoti mund ta gjejmë shpëtimin. Ndërsa tash, për fat të keq as si klishe nuk e kemi të pranishme moton: Na shpëto natyrë!!!,  por edhe më skeptiku thotë: Zot, na shpëto… 

Ne jemi dëshmitarë edhe  të shumë ligësive të tjera që rrjedhin nga idhujtaria, duke adhuruar veten dhe këtë botë, në vend që të adhurojmë Zotin, i cili është burimi i të gjitha qenieve. Me shumicën e njerëzve që kam komunikuar këtyre ditëve, në lidhje me  krizën aktuale globale të shëndetit bashkë me të gjitha efektet e saj anësore, thonë  se kjo krizë – si individë, familje dhe shoqëri – do të na çojë në një ndryshim jete, do të na orientojë kah Zoti që me siguri është afër nesh, Falës dhe i Palodhshëm në mëshirën e tij dhe dashurinë për ne. Pa dyshim që Perëndia, me drejtësinë e Tij, duhet të rregullojë rrëmujën që mëkati sjell në jetën tonë dhe në botën tonë. Në fakt, Ai i plotëson kërkesat e drejtësisë me mëshirën e tij të bollshme. 

Nuk ka fare dyshim se Zoti nuk na le në kaosin dhe shkatërrimin që prishja e barazpeshës në gjithësi, nga ana jonë,  e sjell në botë. Në drejtësinë e tij, Zoti na sprovon për gabimet tona, ndërsa në mëshirën e Tij, Ai na tregon hirin për t’u penduar dhe përmirësuar. Në Kuranin e madhërishëm thuhet: Ai e pranon pendimin e robërve të Vet, i fal gjynahet dhe i di të gjitha çfarë punoni ju. Ai u përgjigjet lutjeve të atyre që besojnë dhe bëjnë vepra të mira e u jep edhe më tepër prej dhuntisë së Vet, kurse për mohuesit do të ketë dënim të ashpër. Sikur Allahu t’i shtonte mjetet e jetesës për robërit e Vet, ata do ta mbushnin Tokën me mbrapshti. Por Ai u jep me masë, sa dëshiron, sepse Ai i njeh dhe i sheh mirë robërit e Vet. Është Ai që e zbret shiun, kur ata kanë humbur çdo shpresë dhe përhap mëshirën e Vet; Ai është Mbrojtësi i vërtetë dhe i Denji për falënderim. ( Shura,42:26,27,28) 

Allahu xh.sh. asnjëherë  nuk na e kthen shpinën; Ai kurrë nuk e prish premtimin e tij për dashurinë besnike dhe të qëndrueshme ndaj nesh. Kjo kështu edhe pse ne shpesh jemi indiferentë, të ftohtë dhe jobesnikë. Ndërsa, gjendja jonë e tanishme zbulon kaq shumë indiferencë, ftohtësi dhe mosbesim nga ana jonë, përderisa ne jemi të thirrur, si njerëz, t’i drejtohemi Zotit dhe të lutemi për mëshirën e tij. Ne jemi të bindur që Ai do të na dëgjojë dhe do të na bekojë me dhuratat e Tij të mëshirës, faljes dhe paqes. 

Në kulturën tonë plotësisht të sekularizuar, ekziston një tendencë që lutja, devotshmëria dhe adhurimi të shihen si çdo aktivitet tjetër, siç është të shkosh në një film apo në një lojë futbolli, gjë që nuk është shumë e nevojshme dhe prandaj mund të anulohet për ndonjë punë më të “rëndësishme”, ose siç është tash rasti për shkak të problemeve që kemi me pandeminë. Shpeshherë, me qëllim që të qetësohemi I shikojmë tabelat e të infektuarve të ri, mos vallë do të ketë ndonjë lajm më optimist, por ama fatkeqësisht edhe më tepër stresohemi.  Por, nuk duhet ta harrojmë se  lutja, devotshmëria dhe adhurimi, mbi të gjitha përjetimi I afërsisë së Zotit janë thelbësore që ne të mbetemi shpirtërisht të shëndoshë dhe të fortë dhe të kërkojmë ndihmën e Zotit në një kohë me rrezik të madh për të gjithë ne. 

Për fund, shpirti dhe arsyeja, si gjithmonë, punojnë së bashku për të siguruar një zgjidhje të drejtë dhe të duhur për një sfidë të vështirë. Ne duhet të përdorim mendjen tonë të frymëzuar nga shpirti për të gjetur mënyrën e duhur për t’u marrë me pandeminë vdekjeprurëse. Kjo mënyrë duhet t’i japë përparësi lutjes, devotshmërisë dhe adhurimit, duke kërkuar mëshirën e Zotit për ne që vuajmë kaq shumë dhe që jemi në rrezik . Ne jemi të krijuar me delikatesën hyjnore dhe na është fryrë prej frymës së Tij dhe si të tillë  gëzohemi për dhuratën e intelektit dhe vullnetit të lirë. Me ndihmën e këtyre dhuratave të dhuruara nga Zoti,  duke ua bashkuar edhe – dhuratat e besimit, shpresës dhe dashurisë ndaj Zotit, ne do të gjejmë rrugën tonë në botën e sotme të tundimit që është shkaku i aq shumë trishtimeve dhe frikës. Mund të mbështetemi te ndihma dhe dashuria e Pejgamberit a.s. I cili na udhëzon dhe na siguron vazhdimisht se Zoti nuk do ta kthejë kurrë lutjen tonë dhe se  do të na përgjigjet me mëshirën dhe dashurinë e Tij të pamasë dhe të pafund. 

Me lutje Zotit për shëndet trupor dhe shpirtëror… 

A mund të jetë dëshira për artbërje pjesë thelbësore e asaj që na bën njerëzorë?

Përpjekjet kulturore  të njeriut me vete e bartin edhe domosdoshmërinë e artbërjes. Kjo është kështu pasi as edhe shkenca moderne nuk është e mundshme pa artin e laboratoirt dhe eksperimentit. Nuk mund të ketë një art modern nëse njerëzit nuk do të kuptonin ritualet e galerisë. Dhe, natyrisht, bashkësia njerëzore dhe praktika artistike është e paimagjinueshme pa ritualet e artit, nga shtrëngimi i brushes e deri tek vallëzimi. 

Atëherë, çfarë është rituali I artit? Ka shumë përgjigje për këtë pyetje. Por unë do të doja të përqëndrohem në atë që nënvizon lidhjen midis artit dhe transcendentit. Psikologu, Abraham Maslow e quajti atë njohuri B, duke e ndarë nga njohja D. 

Njohja D ka të bëjë me humnerën e cila qëndron përpara gjinisë njerëzore si e panjohur dhe që I mungon. D qëndron para nesh si koncept i “mangësisë” dhe Maslow e sheh këtë njohje si llojin e njohurive të kërkuara për biznesin e përditshëm, në kontekt të përpjekjes për mbijetesë, I cili është kryesisht një proces për të gjetur atë që na mungon. Prandaj, ai e krahason me konceptin e mangësisë. 

Ndërsa koncepti i  njohjes B ka të bëjë me “qenien” dhe të qenurit, dhe ky  lloji i të kuptuarit kryesisht perceptohet si realcion ndërmjet artit dhe transcedentit. B është ndjenja e ndjerë ose e intuituar e pjesëmarrjes në botë në një nivel më të thellë nga aspekti I qëllimit dhe kuptimit. Pra, bëhet fjalë për  një lloj të  njohjes e cila zbulon më shumë se ajo që çka është e menjëhershme dhe e hëpërhëshme.  

Maslow paraqet edhe një shembull. Një ditë ai ishte duke marrë pjesë në një ceremoni të diplomimit në universitet; krahas asaj që ai ishte I prirur të mendonte për raste të tilla si rituale pa kuptim. Sidoqoftë, në këtë ditë ai papritur e perceptoi në mënyrë imagjinare vendzënien e profesorëve dhe studentëve që I shihte para vetes, si përfaqësues të një rruge me perspektivë shumë më të madhe. I krahasoi ata me figurat e mëdha historike  që I njihte nga kariera e tij  akademike. Si pasojë, para vetes I dolën një numër I madh i psikologëve dhe artistëve të gjeneratave të ardhshme. Ai nuk po përjetonte një halucinacion. Përkundrazi, rituali universitar përçoi me ritëm një përfaqësim të gjallë dhe transcendent të kuptimit të thellë të jetës universitare dhe kërkimit njerëzor për njohuri më të thella. 

Format tregojnë kuptimin e thellë dhe e shpjegojnë atë, sepse jo çdokush arrin të kuptojë dhe të shohë bukurinë e këtij kuptimi përpara syve të tij. Forma sheh formën dhe shpirti sheh shpirtin. Pra, është e nevojshme që kuptimit t’i japim një formë, në mënyrë që ata që njohin vetëm formën, të zbulojnë ekzistencën e kuptimit dhe të besojnë pak në këtë kuptim. Pra, brusha ose nota apo shfaqja e bartin ne dukje atë thellësi të kuptimit dhe pikërisht për këtë transcedenti është I domosdoshëm për artin. Qiejt janë krijuar në një aspekt shumë të lartë, me qëllim që të mundësojnë kuptimin e lartësive të shpirtit.  

Pra, meqënëse ngritja e qiejve i është dhënë si atribut shpirtit, dhe është pa cilësime, lartësia e tyre është përtej masave të hapësirës. Ajo është shpirtërore. Prandaj, ngritja e qiejve simbolizon këto lartësi, me qëllim që të dihet se çfarë është lartësia. Po kështu, toka është një simbol që na mundëson të kuptojmë pjesën e ulët. Nëse nuk do të ekzistonte pjesa e lartë dhe e ulët në botën abstrakte, këto dy dimensione nuk do të ekzistonin në botën materialiste. Po kështu, kur ty të ndodh një situatë shpirtërore –hal-, ti bën shpjegimin e saj me qëllim që ajo të kuptohet. Nëse kjo gjendje shpirtërore nuk të ka ndodhur, ti nuk mund ta përshkruash atë. Po kështu, ngjarjet e jashtëzakonshme dhe mrekullitë paraqiten në një formë të caktuar. Kështu, kur një mësues kryen një transformim tek një nxënës i tij, i cili e kthen përsëri në jetë zemrën e tij dhe i kthen shikimin syve të tij të verbuara, me qëllim që paqartësitë e tij të ndriçohen tërësisht, ai shndërron në ar zemrën e tij prej bakri; ai rrit në veten e tij njëqind lloje kopshtesh urtësie dhe trëndafilishtesh njohjeje, diturie dhe shikimi, si dhe bën që tek ai të shfaqen imagjinata me sens estetik. Ky transformim i shpirtit nuk perceptohet nga kushdo. Tranformimi i formës është bërë i dukshëm, me qëllim që ata që kanë një shikim të dobët dhe që nuk shohin veçse formën, të kuptojnë nga pak dhe të dinë se çfarë është transformimi i shpirtit. Pra, çdo gjë që ka marrë formë, qoftë kjo e mirë apo e keqe, është bërë për këto abstraksione që ekzistojnë në botën e padukshme, në mënyrë të atillë që njerëzit që janë të lidhur me formën, të perceptojnë një pjesë të këtyre abstraksioneve. Pemët, kopshtet, burimet e ujit, janë si një kundërmim i parajsës shpirtërore.  

Poeti I njohur klasik Feriduddin Attar këtë gjendje e sqaron me një dialog ndërmjet Sulejmanit dhe milingonës së dashuruar. Ai thotë: Pejgamberi dhe mbreti i madhërishëm dhe fisnik, Sulejmani po kalonte në një vend të veçuar përpara një milingone. Sipas traditës islame, Sulejmani e njihte gjuhën e milingonave. Të gjitha milingonat ecën përpara, për të zbatuar bindjen e tyre; përgjatë një ore, kishte me mijëra prej tyre.  Vetëm njëra nuk nxitoi të ngarendë, sepse ajo kishte përpara folesë së saj, një pirg me rërë, dhe i numëronte kokrrizat e këtij pirgu një e nga një, për t’i hequr prej aty. Sulejmani e thirri dhe i tha: “O milingonë, duket se ti nuk ke as durim dhe as forcë; bile edhe me jetëgjatësinë e Nuhut dhe durimin e Ejubit, ti nuk mund ta kryesh mirë këtë detyrë që ke ndërmarrë.  

Forca jote është jashtë mundësive përpara këtij pirgu me rërë, dhe ti nuk do të mundesh kurrë ta largosh atë.” Milingona, duke e zgjidhur gjuhën, thotë: “O mbret i madh, në këtë rrugë mund të ecet përpara vetëm me zemërgjerësi! Një milingonë i është fshehur shikimit tim mbasi më zuri në grackë nga dashuria e saj,” duke më thënë: “Nëse ti e shkallmon këtë pirg me rërë dhe e hap rrugën, unë do të bëj që të zhduket pengesa e madhe që na ndan, dhe do të pranoj shoqërinë tënde.” Atëherë, unë iu futa kësaj pune, duke menduar vetëm sesi ta largoja rërën.  Nëse e bëj që ajo të zhduket, unë do të mund të dëshiroj bashkimin me të dashurin tim. Dhe nëse unë duhet të humbasë jetën gjatë kryerjes së kësaj pune, unë nuk do të kisha qenë as mburravece dhe as gënjeshtare. 

” O mik, mëso nga një milingonë se çfarë është forca e dashurisë; mëso nga një i verbër sekretin e shikimit. 

Ndonëse milingona është e dënuar të jetë fatkeqe, ajo është një shërbëtore e rrugës së vërtetë. 

Arti e mban të freskët gjallërinë e këtyre simboleve të rëndësishme. Ai ngërthen dhe përfaqëson ato që mund të quhen ideale transcendencale, si drejtësia. Ligji shpesh nuk arrin të sigurojë drejtësinë, jo vetëm sepse ka sjellje të gabuar të drejtësisë, por sepse shumë raste të padrejtësive bien jashtë mundësive të ligjit. E megjithatë drejtësia është një virtyt jetësor për normat morale që synojmë. 

Një mënyrë për të siguruar këtë arritje të vazhdueshme është që ta përfaqësojmë atë nga derdhja e shpirtit në veprën e artit, simboli i së cilës është i ngulitur në çdo vend të hapësirës, gjallërinë e së cilës e mbajnë ritet e një tradite estetike të institucionalizuar. Artisti I vërtetë ata i kujton si një ideal transcendental që përpiqet ta arrijë. 

Përjetimi I kujdesshëm i mënyrës se si ritualet artistike e  transmetojnë kuptimin është çështje jetësore si edhe ushqimi, përndryshe humbet kuptimi I jetës. Fetarët duhet të shqetësohen për këtë çështje. Kjo është arsyeja pse fetaria mund të jetë e ndjeshme ndaj abuzimeve të artit të ritualit, ndërsa artistët ndaj abuzimeve të ritualit të artit. Përndryshe as arti mund ta zbresë transcedentin, që e ka ideal, në formë metaforike dhe as feja ka mundësi që përmes formës ta arrijë transcedentin. 

Çdo gjë në univers është subjekt i zhvillimit të vazhdueshëm drejt rangjeve më të larta të qenies. Në kozmos ekziston pra një evolucion vertikal, por nuk duhet kuptuar në frymën e de Chardinit. Sipas Chardinit, arritja e rangjeve të larta të qenies bëhet nga ato të ultat, ndërsa intelegjencat i konsideron si rezulltat i evolucionit të lëndës së pavetëdijshme dhe të verbër. Koncepti I tij është `arti, që I është dorëzuar mikroskopeve dhe teleskopeve, makinerisë, `rënies`…. Ndërsa në realitet  ndryshimet substanciale dhe realizimi I qenies, janë më tepër `hapësinore` sesa `kohore`, në kuptimin e asaj se, qenia pretendon të arrinë rangun, në të cilën veçmë është e aktualizuar `këtu` dhe `tani`, dhe jo të arrijë diçka që do të aktualizohej në një moment të ardhshëm`.  

Natyra e virgjër njëkohësisht është edhe shenjë Parajsore në tokë dhe parafiguracion i Parajsës Qiellore. Ka dallime faltoresh dhe veshjesh por natyra e virgjër dhe trupi njerëzor i mbeten besnik unitetit të origjinës. Arti transcedental, i cili duket se i largohet këtij uniteti, në realitet i shërben thjeshtë për t`i kthyer mesazhin hyjnor fenomenit natyral, ndaj të cilit njeriu i është bërë i pandjeshëm. Në art, në një mënyrë të qetë dhe natyrore, dimensioni i dashurisë priret drejt begatisë dhe tejmbushjes ndërsa dimensioni i gnosis-it priret drejt natyrës, këtu pra qëndron kontrasti ndërmjet begatisë Gotike dhe përmbajtjes (modestisë) së Zen-it. Megjithatë, kjo që thamë nuk do të thotë të harrojmë faktin se modalitetet e jashtme janë përherë kontingjente dhe se gjithë kombinacionet janë të mundshme, kur dihet që, në shpirtëroren – sipas modaliteteve të përshtatshme – çdo mundësi mund të reflektohet në një tjetër mundësi.  

Kjo është fuqia supreme e ritualeve dhe është e rëndësishme të pranohet se këto kuptime nuk janë fantazi . Ata janë realë, rituale që sigurojnë qasje në realitetin përtej. Thënë ndryshe, ritualet kanë fleksibilitet konceptual. Ngjashëm si  simbolet, ata na bartin atë që është përtej kuptimit tonë, pa I shlyer kuptimet e mundshme të asaj që përcillet. 

Pa aftësinë për transcendencë simbolike, për të parë sferën e jetës së përditshme në kuptimin e një mbretërie përtej saj, thotë Robert Bellah, njeriu do të binte në kurth në një botë që mund ti thuhet imanencë e tmerrshme. Tejkalimi I kësaj është jetike për qeniet njerëzore. Pa rituale, ne nuk do të ishim të gjallë në ekzistencë. Me pak fjalë do të ishim shumë më pak se njeri.