Category: Shenja

Bota në sytë tonë paraqitet përmes ngjyrave. Njeriu bashkëkohor është mjaftë i ndishëm në ngjyrat por jo edhe në zërin e tyre. Ngjyrat e veshin botën përreth nesh dhe ne në bazë të tyre  e formësojmë botëvështrimin tonë. Si rrjedhojë, disaherë bota na duket ngjyrë rozë ose e kaltër dhe herë pas here edhe zverdhemi e zbehemi. Pra jetojmë brenda ngjyrave. Por për fat të keq shumëngjyrshmëria e botës dhe jetës si duket ka ndikuar që ta harrojmë origjinën, fizionominë pangjyrë të realitetit tonë jetësor.

Ndjekësi i vëretë i Kur’anit njohtohet me ngjyrat dhe shumëngjyrshmërinë e botës për ta zbuluar realitetin që ngjyra e fsheh në origjinën dhe sfondin e saj. Ose siç thotë Abdulkerim Xhili “ Bota është përplot me ngjyra të rrejshme, ndërsa ne kërkojmë që Ti të na  ndriçosh Fytyrën e vërtetë”. Drita e realitetit i ndriçon ngjyrat e  botës dhe na e mundëson që ta njohim atë në dritë, rrjedhimisht, në realitet.

Gjuha është sistem i simboleve dhe paraqitet si prodhim i ujdisë së një populli të caktuar në lidhje me perceptimin e simboleve të caktuara. Ky konstatim është valid për të gjitha gjuhët e botës, por njëkohësisht i ngërthen edhe trajtat tjera të komunikimit. Domethënë komunikimi ndërmjet njerëzve bëhet në bazë të përkapjes së përbashkët të simboleve të caktuara pa marrë parasysh se ata janë fjalë, shenja, piktura, etj.

Si rrjedhojë edhe muzika dhe artet pamore e kanë gjuhën e vet.Muzika komunikon me njerëzit përmes tingujve, ndërsa piktura përmes vijave dhe ngjyrave. Në realitet jeta praktike e njerëzve duke filluar nga shenjat e komunikacionit, akrepët e orës, aromat e ndryshme, është përplot me simbole dhe shenja që e përbëjnë semiotikën e fizikusit të tij në hapësirën imanente botërore.

Edhe ngjyrat janë shenja të cilat ngjashëm si edhe gjuha e fjalëve ndërtojnë sistemin e vet të komunikimit. Komentet në lidhje me domethënien simbolike të ngjyrave ka mundësi të ndryshojnë, thotë Chevalier, për shembull, e kuqja mvarësisht nga atmosferat e ndryshme kulturore ka mundësi të ketë domethënie të ndryshme. Por, krahas kësaj,ngjyrat, pothuajse kudo dhe në çdo vend mbeten si shtylla të mendimit simbolik.[1]

Kulturat dhe shoqëritë njerëzore kanë qasje dhe përkapje të ndryshme ndaj ngjyrave.Për shembull, ngjyra e kuqe në shoqëritë perëndimore është simbol i dashurisë, në Irlandë është simbol i luftës, tek romakët e simbolizon triumfin, për lëkurëkuqët është metaforë e pasionit, ndërsa tek japonezët lumturinë dhe përjetimin.[2]

Imazhet e ngjyrave dhe lëndët që shënjojnë ngjyra të caktuara kanë patur përdorim të gjerë edhe në poezinë arabe të periudhës paraislame.[3] Krahas hapësirës së kuqërremtë rërore ndër qiellin e kaltër të shkretëtirës poeti arab ka arritur që në poezinë e tij të përmendë mbi katërdhjetë ngjyra të ndryshme. Femra është përngjasuar me ngjyrën ebardhë dhe të ndritshme të diellit. E bardha dhe  e zeza është përdorur me të gjitha nuancat dhe variantat. Herë pas here ndodh që ngjyrat ta zënë vendin e njëri tjetrit. Madje transferimi prej një ngjyre në tjetrën është karakteristikë e mënyrës së shprehjes në gjuhën arabe.[4]

Në poezinë e vjetër arabe vend të posaçëm kanë edhe tonet e ndrysdhme të ngjyave. Shpeshherë ngjyrat e bimëve dhe kaçubave shkretirrore janë përdorur si aluzione dhe metafore në poezinë e periudhës paraislame. Gjithashtu ngjyrat disa herë janë të prezantuara edhe përmes atribuimit të tyre me ndonjë kafshë ose shpezë të bukur. Siç është shembulli i këmbës së ngjyrosur me këna të një kafshe e cila vraponte nëpër lulet dhe kullotat e oazave të shkretëritës.[5]

Sfondi artistik i poezisë arabe njëkohësiht e paraqet edhe platformën në të cilat kanë zbritur ajetet e Kur’anit dhe janë thënë porositë e Pejgamberit a.s.. Pra në një mënyrë shkaqet artistike të zbritjes së ajeteve/sebebu’n-nuzul dhe të shkaqeve të  thënies së porosive profetike/sebebu’l-vurud janë të përmbledhura në platformën artistike të poezisë së vjetër arabe. Pikërisht për këtë edhe njohja e poezisë paraislame është ndër kushtet kryesore për kuptimin e drejtë të aluzioneve dhe metaforave të Kur’anit dhe Hadithit. Nga ana tjetër semiotika kuranore dhe e haditheve të Pejgamberit a.s., ose thënë më thjeshtë, komunikimi përmes shenjave në to nuk mund të bëhet pa njohjen e karakteristikave të poezisë arabe.

Domethënia e tyre ishte e papërcaktuar, dhe njeriut i binte ti shpjegonte. Së këndejmi, qysh në fillim gjuha , në një farë mënyre ka qenë eksperiment semiotik. Në këtë kuptim duhet marrë edhe kuptimi biblik që në filim ishte fjala. Ashtu siç fjala i paraprin kuptimit të saj edhe ngjyra i paraprin realitetit, në veçanti atij artistik dhe estetik. Njeriu gjithnjë e dinte dhe në subkoshiencë e din edhe tash se kjo është fjalë, që ajo ka kuptim, edhe pse jo gjithherë e dinte kuptimin e saj.

Ngjyra i drejtohej njeriut në një gjuhë shumëdimensionale dhe pandërprerë e nxiste të sqarojë shenjat në të, thënë ndryshe të bëjë veprim semiotik. Konsiderimi i ngjyrës si porosi me vete e barte edhe vetëdijen se prej kujt vinte porosia. Më pas, në sferat më të zhvilluara ezoterike ngjyra identifikohej me një Ti të panjohur, por të ngrohtë metafizik, pra përfaqësonte të drejtuarit e Tij tek un’i njerëzor. Në ngjyrën veta e parë dhe e tretë shkriheshin dhe nuk dalloheshin. “ Unë” dhe “Ai” janë ndërsjelltësisht identikë. Sikur mbetej vetëm veta e dytë “ TI”. Kjo cilësi e ngjyrës i lejon asaj të jetë hapësirë e virgjër, ose pasqyrë semiotike, ndoshta jo vetëm i gjuhës së secilit, siç do të kishin thënë frojdistët e rafinuar, as edhe “shkencore”, si do ta kishin kuptuar shamanët, por mundësi e qasjes imagjinative si realitet për njohje dhe dije/mithal.

Veçanësia kryesore e kësaj gjuhe qëndron në papërcaktueshmërinë e saj të plotë. Kjo e bën atë jashtëzakonisht të aftë për shpikjen e një formacioni të ri. Nga pikpamja infromative, ajo është “tekst për hirë të tekstit”, e lirë. E ngjashme me faktin se si arti ndërgjegjësohet në vetvete, duke fituar të drejtën të jetë e lirë nga kuptimi dhe çdo detyrim i jashtëm. Në te mundësia e të qenit i kuptimësuar i paraprin nocionit të kuptimësimit të rregullt.

Vegimi i ngjyrës dallon për nga parimësia: ai nuk na kredh në hapësira pamore, fjalore, muzikale , porse në shkrirjen e tyre, në realitetin absolut. Përkthimi i ngjyrave në gjuhët e komunikimit njerëzor shoqërohet me zvoglimin e papërcaktueshmërisë dhe me zgjerimin e komunikimit. Më pas kjo rrugë shpërngulet në art. Poezia sufike e nënqiellit Islam në një mënyrë është zvoglim i papërcaktueshmërisë së ngjyrës dhe zbulim i realitetit të saj.

Ngjyra ,që në një mënyrë e shpreh këtë dimension të fesë e ka ruajtur pozitën e saj edhe në disa përcaktime të Pejgamberit a.s.. Ai zonjën e tij Aishen r.a. e ka emërtuar si Humejra që domethënë rozë.[6] Gjithashtu Pejgamberi a.s. është nervozuar shumë me një person i cili kishte veshur tesha të verdha sa që as’habët kanë përcjellur se nuk e kishin parë më të hidhëruar se atëherë Pejgamebrin a.s..[7]

Xhebraili a.s. gjithnjë është shfaqur me tesha të bardha[8]. Melekët e varrit Munkiri dhe Nekiri janë të zinj , ndërsa sytë i kanë të kaltër.[9] Xhenneti është i gjelbër.[10] Xhehennemi është i zi.[11] Hyritë janë të bardha si e bardha e vesë, ndërsa sytë i kanë po aq të zeza.[12] Haxheru’l-Esved/ Gur i zi ashtu si e ka edhe emrin është i zi edhe pse përderisa ka qenë në xhennet ka qenë i bardhë.[13]

Ngjyrat në Kur’anin Famëmadh …

Fjala “ngjyrë” përmendet në disa vende në Kur’anin Famëmadh.[14] Gjithashtu ka edhe një term tjetër i Kur’anit që është i përafërt me ngjyrën “sibgatun”.[15] Kur’ani gjithashtu i përmend veç e veç edhe ngjyrën e bardhë, të zezë, të kuqe, të kaltër, të verdhë dhe të gjelbër. Por më shpesh janë të përdorura ngjyra  e bardhë dhe e zeza. Në pjesën më të madhe të ajeteve kur’anore e bardha dhe e zeza janë përdorur në trajtë semiotike si shenja; “Fytyrat e tyre ishin të bardha” ose “ fytyrat e tyre ishin të zeza”.[16] E bardha gjithashtu është përdorur edhe së bashku me dorën[17], litarin[18], kupën[19], rrugët[20], hyritë[21] dhe me sytë[22]. Ndërsa e zeza krahas përdorimit të përbashkët me fytyrën është përdorur në tog edhe me litarin[23] dhe rrugët[24].

Kur’ani ngjyrat i përdorën më tepër si aluzione për të shprehur realitete të ndryshme metafizike dhe psikologjike. Ai ngjyrat i ka përdorur në trajtë të një gjuhe të veçantë, ngjashëm si në artin figurativ, i ka funksionalizuar në kaudër të një skeme të gjerë në pozicione të ndryshme dhe si pasojë i ka nxjerrur nga të qenurit vetëm ngjyra dhe i ka lartësuar në bartës dhe komunikuers të realitetit kur’anor dhe të qenies. Ky realitet në trajtë më të përsosur është përfaqësuar në ajetin e sures Bekare, në të cilin urdhërohet:

“Kjo “ngjyra” e Allahut! S’ka “ngjyrë” më të bukur se ajo që jep Allahu! Ne vetëm Atë adhurojmë!”[25]

Po qe se njeriu do të konsiderohet si element që bën pjesë në qendër të krijimit, nëse e tërë gjithësia rrotullohet  rreth tij, gjithësia  ndryshe është emërtuar edhe si makrokozmos/alem-i kebir – njeriu e sheh veten si një grimcë,  mirë ama,  në të janë të fshehura botëra të mëdha – atëherë njeriu me të gjitha pjesët e tij është një vepër e mrekullueshme artistike. Njeriu ka veti që nga brendia  të reflektojë  formën, por duke pasur parasysh që, para së gjithash, ai është qenie shpirtërore. Kjo përmasë e qenies shpirtërore i mundëson njeriut që të vë  lidhshmëri  me Zotin e tij. Zoti i tij veten e ka përkufizuar si “Xhemil/i Bukur”. Domethënia e “Inallahe Xhemilun ve juhibbu’l-xhemale”,  është “Allahu është i Bukur dhe e dashuron të bukurën”. Si rrjedhojë, lidhja e njeriut me Zotin, në esencë, është lidhje “bukurie”.

Reflektimi i rregullit të gjithësisë në estetikë nëpërmjet urdhrit  “Bëhu!”, si zbulesë e parë, që i është drejtuar njeriut …

 Ne urdhrin “Bëhu”,  domethënë  “Kun” ,  në kuadër të zhvillimeve të ndryshme kohore dhe hapësinore e kemi reduktuar vetëm në përmasën e soditjes vetëm të formës.  Folja “Bëhu’”,  krahas asaj që e ngërthen domethënien e krijimit si proces ndërmjet subjektit dhe objektit. Pikërisht si pasojë e këtij botëkuptimi urdhëri i parë i ardhur përmes zbulesës hyjnore do të jetë “Ikre/ Lexo”, që nuk do të thotë se e ka vetëm kuptimin e leximit të një teksti të shkruar, të shkronjave, përmes syve ose përmes neuroneve të trurit. Shikuar pak më gjerë,             “Ikra” është një lloj i skanimit, hulumtimit, kërkimit dhe një veprim për ta kuptuar sa më mirë diçka. Për shkak se në momentin kur ka zbritur urdhri  “Ikra”, domethënë “ Lexo”,  njerëzit nuk kishin në dorë ndonjë tekst të caktuar për ta lexuar. Pra, qëllimi i urdhrit “Ikra”,  domethënë        “Lexo” është: lexoje vetveten, lexoje universin, semiotikën e universit, shkronjat në të. Shejhu’l-Ekber Muhjuddin Ibnu’l-Arabiu në një poezi të tij thotë:

“Lexoji shkronjat e universit

Pasi që edhe ne më herët ishim shkronja të shenjta

Ndërsa tash kemi zbritur poshtë.

Lexoji shkronjat e universit

Pasi që këto shkronja për ty

Janë letra që t’janë dërguar për t’i lexuar.”

Nëse çdo gjë në univers është një letër,  do të thotë që  pronarin e universit do të kemi mundësi ta njohim vetëm nëse i lexojmë këto letra ose në rastin tonë këta ngjyra.

Mevlana Xhelaluddin Rumiu në Mesnevi me ngazëllim e ka shprehur këtë të vërtetë:

“Në krahasim me përsosmërinë tënde, të ka hije!

 Sepse vetëm ti e ke fuqinë për të dhënë përsosje…

Sepse tek ti nuk ka mungesë dhe nevojë;

Të paqenët i bën të qenë, u jep jetë dhe nevojë…

Kush di të rritë, di dhe të djegë,

Sepse nëse diçka griset, është i aftë ta qepë…

Çdo vjeshtë i rrënon kopshtet e vreshtat;

Në behar rinxjerr trëndafilin që jep ngjyrë në kopshtet…

Dhe i krijon të gjitha nga e para duke u thënë:

“O ti që je djegur, shfaqu, rinohu, sërish!” [26]

Ose në disa dyvargëshe të tjera thotë:

Ai s’kuptonte nga njëngjyrshmëria e Isait.

Ai s’kuptonte nga ena e bojatisjes e Isait.

Rroba me njëqind ngjyra merrnin një ngjyrë,

Nga ena e thjeshtë e Isait, të lehta si erë…

Kjo njëngjyrshmëri në bashkim nuk të mërzit;

 Ndoshta të jep ëndje si peshkut në det…

Në tokë, ç’është e vërteta, ka mijëra ngjyra,

Mirëpo për peshqit është armik thatësira.

Po ç’është si shembull peshku në det,

Që me ta të merret shembull Zoti i lartë?

Mijëra dete dhe peshq në botën e qenies

Vënë ballin në tokë para Mirëbërësit!

Sa shira mirësie ranë paprerë

Gjersa deti u bë që të rrisë margaritarë!

Dielli i bujarisë hyjnore sa dritë ka lëshuar

Gjersa retë dhe detet bujari kanë mësuar…[27]

Nëse i përgjithësojmë të gjitha interpretimet e imagjnatës dhe ngjyrës, duke i shpënë në një formulë të përgjithshme, atëherë do të kemi një përfytyrim mbi pushtetin e fshehur dhe thellësitë shpirtërore, por të fuqishme, të shprehura edhe në ngjyrat e vërteta, që e drejton njeriun. Përveç kësaj, ky pushtet flet me njeriun në një gjuhë, kuptimi i së cilës lyp praninë parimore të përkthyesit. Përkthyesi i ngjyrës është ndjenja, arti, filozofia, feja, ose individi i dashuruar në to.

Ngjyra ka një veçanësi- ajo është individuale, rrjedhimisht ajo është gjuhë parimore për një njeri. Me këtë është e lidhur vështirësia e skajshme e komunikueshmërisë së kësaj gjuhe: të rrëfesh një ngjyrë  është po aq vështirë, sa të rrëfesh me fjalë një vepër muzikore.
Pikërisht për këtë teksti hyjnor nëpërmjet të ajetit të mësipërm e ka mundësuar që ngjyrës t’i mvishet një funkcion i veçantë dhe kulturor tejet i rëndësishëm: të jetë rezervë e papërcaktueshmërisë semiotike, hapësirë, e cila pret të mbushet me kuptim. Kjo e bën ngjyrën të aftë të mbushet me interperetime të shumëllojshme si sufike, ashtu edhe estetike në kuadër të traditës së mendimit artistik islam.

---

[1]Chevalier-Gheerbrant, Dictioneire des Symboles, Paris 1973, f.106.

[2] Mackenzie, Donald A., ÇinveJaponMitolojisi, përkth. KorayAkten, Stamboll1996, f. 195.

[3]Vlerat simbolike të ngjyrave kanë ndikuar edhe në identifikimet kulturore dhe politike të dinastive arabe që e kanë udhëhequr shoqërinë mysliamne pas periduhës së katër kalifëve të drejtë. E kuqja ka qenë simbol i shtetit të Emevive, ndërsa  e gjelbërta dhe e zeza kanë qenë ngjyra  e flamujve të abasidëve. Shikoni: Faruk Umer,  “el-Elvan ve Delalatuha’s-Sijasijje fi’l-‘As ri ‘l- ‘Abbiisijji ‘I-Evvel“, Mexhelletu Küulijjeti’l-Adab, v. Il, numër: 14, Bagdat, 1970-

1971, f.837, 840.

[4]İbnMundhir, Lisianu’l’ Arab, Daru’l-Ma’fuif, Kajro, pa datë., IV, 2448.

[5]“ Qetë me këmbët e ngjyrosura me të gjelbër” ” Nabiga, poaty, f.72.

[6]İbnMaxhe, Sunen, Ruh, 16; Ebu’I-Fadl Ahmed b. Muhammed el-Mejdani ,Mexhma’u’l-Emthal, botoi.

M. Muhjuddln ‘Abdulhamd, Daru’I-Fıkr, Kajro, 1393/1972, I, 353.

[7]Ahmed Ibn Hanbel, Musned, III, 154.

[8]Ahmed Ibn Hambel, Musned, I,407.

[9]Tirmidhi, Sunen, Xhenaiz,70

[10]Darimi, Sunen, Ru’ja, 13.

[11]Imam Malik, Muvatta, Xhehennem, 2.

[12]Në lidhje me karakteristikat e hyrive shih ajetet kur’anore: Saffat, 37/48-49; Duhan, 44/54; Tur, 52/20; Rahman, 55/72; Vakıa, 56/22.

[13]Tirmizi, Sunen,Haxh, 49.

[14]Fjala ngjyrë në njëjës së levn  dhe në shumës si elvan përmednet në këti ajete të Kur’anit: Bekare, 2/69; Rum, 30/22; Nahl, 16/69; Fatir, 35/27-28; Zumer, 39/21.

[15]Bekare, 2/138.

[16] AI-i İmran, 3/ 106-107; Nahl, 16/58; Zumer, 39/60.

[17]A’raf, 7/108; Taha, 20/22; Shuar, 26/33; Neml, 27/12; Kasas, 28/32.

[18]Bekare, 2/187.

[19]Saffat, 37/45-46.

[20]Fatir, 35/27.

[21]Saffat, 37/49. Në këtë ajet hyrijtë janë të përngjasuar me vezët e fshehura. Kjo kështu për shkak se fjala bejd/e bardhë është sinonim i të bardhës së vesë. Relacioni i të bardhës me venë ose i të gjelbërtës me pemën ndërton një hapësirë të veçantë të metafizikës së Kur’anit që epiqendër e ka njëshmërinë etike të Qenies.

[22]Jusuf, 12/84.

[23]Bekare, 2/187

[24]Fatir, 35/27.

[25]Bekare, 2/138

[26]Mevlana Xhelaluddin Rumi, Mesnevi, I,74.Logos-A, Shkup 2010.

[27]Mevlana Xhelaluddin Rumi, Mesnevi, I,100, Logos-A Shkup 2010.

Në kornizat e dinamikës semantike prej subjektit nuk kërkohet që kuptimin ta mendojë vetëm si lidhje midis botës dhe vargut/pikturës/këngës. Kuptimi më tepër ka domethënie të rezultatit nga procesi hermeneutik. Nëse do të flasim në trajtë metaforike, hermeneuti ka para vetes forma të ndryshme konkurrente midis vetes, edhe pse jo i njohur me të gjitha ata, për të cilat ka konkretësinë e fjalive ose vargjeve dhe ai përmes procesit hermeneutik përpiqet të fus në relacion të drejtë fragmentet dhe tërësinë e rrëfimit. Në këtë proces i shmang të gjitha format që nuk përputhen me tërësinë dhe e vazhdon hapësirën dhe kohën e fragmentit të paraqitur dhe i cili pret prej tij dinamikën hermeneutike për ta vazhduar jetën. Sa më shumë forma dhe fotografi të ngelin jashtë komentimit dhe qasjers së tij do të thotë aq më pak informata të përdorura në dhënien e kuptimit të fragmenteve. Format e mbetura e përbëjnë kontekstin për hapin e ardhshëm të procesit të interpretimit. Vargu ose fjalia, rrjedhimisht teksti  është e vërtetë në kuadër të kontekstit nëse konteksti nuk është i zbrazur dhe në qoftë se fjalia nuk ka fuqi për të eliminuar madje as edhe një formë nga tërësia e formave.

Fjalitë, në kuadër të vlerës semantike, përfitojnë vlerë vetëm nëse janë tejkalim i gjendjes statike të kontekstit. Si rrjedhojë fjalia ose interperetimi mund të ketë tre vlera semantike:

1. Është e pranuar në të kaluarën dhe e pranueshme tash,
2. E papranuar në të klauarën dhe e pranueshme tash,
3. E papranuar në të kaluarën dhe e papranueshme tash.

Si rrjedhojë e këtyre vlerve semantike lidhshmëria e sistemit e bën të domosdoshme që konkluza mos të shtojë asgjë në relacion me premisat në kuadër të përbërjes së zakonshme, ndërsa ripërtrirja të modifikohet në metaforë sipas të cilës konkluza nuk do të shmang asgjë pasi që premisat ta kenë kryer punën e tyre.

Ta paramendojmë në këtë kontekst figuracionin gjeometrik në një numër të madh të objekteve fetare islame në të gjitha hapësirat ku jetojnë muslimanët. Ky figuracion gjeometrik e paraqet shpirtin e ledhatuar të njeriut i cili përmes metaforave është shnëdrruar në kënde dhe që të njëjtat nuk hasen fare në burimet ekzistente të të madhërrishmes në ekzistencë. Ky figuracion mund të përdoret për ta paraqitur qëndrimin se si besimtari duhet juridikisht të vendoset në relacionen me dëshirat  e tij, nga njëra anë, dhe me obligimet si njeri ose si besimtar, nga ana tjetër. Pra, lirisht mund të themi siç do të kishte thënë edhe Witgenstein, që figuracioni është radikal i fjalisë.

Përdorimi i metaforës, që është pezente në të gjitha artet, ka një kuptim të vetin, por ama ky kuptim është i urrët/i pangopur përderisa nuk shfrytëzohet për një qëllim të caktuar. Në këtë mënyrë do të arrijmë deri në reduktimin e paqartësive dhe dilemave. Në konkluzën teorike, përmes semantikës dinamike, vepruesi e zbulon situatën aktuale- ose më mirë thënur situatën për të cilën ai mendon se është aktuale- dhe i margjinalizon përshkrimet që nuk përputhen me të. Në këtë trajtë shuma e informatave e zvogëlon përqindjen e dilemave dhe dymendësive praktike. Interakcioni midis konkluzës teorike dhe asaj praktike tregohet në mundësinë për ripërtrirjen e gjendjes së motivimit/hal, në të cilën qëllimi  A  është i pranueshëm, ndërsa qëllimi B  jo.

Një kontekst të tillë të semantikës dinamike e shohim shpesh në diskursin që e ka përdorur edhe Kafka. Ai në Proces’in e ka paraqitur një dialog midis piktorit dhe zonjës K. Duke parë pikturën, thotë Kafka, u duk sikur iu kthye dëshira për të punuar, përveshi mëngët e këmishës, mori në duar ngjyrat e pastelit dhe K-ja vëzhgoi sesi, nën majën që dridhej të lapsave , rreth kokë[s së gjykatësit u formua një lloj hijeje e kuqërremtë e cila, duke rrezatuar, shkrihej drejt anëve të pikturës. Dalëngadalë, kjo lojë me hijen e rrethoi kokën si një lloj zbukurimi ose si ndonjë nderim i lartë. Kurse rreth figurës së Drejtësisë, sfondi mbeti i mbështjellë me një ton të pakapshëm, por të qartë, dhe mes kësaj qartësie figura dukej sikur kishte dalë më tepër në çpah, po nuk i ngjante më as hyjneshës së Drejtësisë dhe as asaj të Fitores, tani i ngjante më tepër hyjneshës së Gjuetisë. Puna e piktorit poe tërhiqte më tepër  nga se duhej K-në; më në fund u kujtua që kishte shpenzuar tërë atë kohë aty, pa arritur asgjë për punën e vet.

Ky aspekt i diskursit të Kafkës është i përqëndruar në vrullin si pasojë e dinamikës semantike. Ai mund të analizohet në një faktor letrar dhe një faktor shoqëror, të cilët punojnë së bashku dhe përforcojnë njëri tjetrin. Sa më shumë që të lexosh ose në rastin e veprës artistike të përshpirtshme, sa më shumë ta përjetosh aq më shumë dëshiron që të vazhdosh në veprimin e tillë. Çdo pasazh bën të lindë  brenda soditësit ose lexuesit një nxitje të përfytyrimit për të vazhduar soditjen ad infinitum. Çdo varg i recituar është një pistë nisjeje, nga e cila imagjinata merr vrull e niset për të fluturuar në hapësirën e pafund, perceptimi i së cilës shkakktohet nga vargu/vepra në fjalë. Këtë gjendje të dinamikës semantike shumë në trajtë të përsosur e ka përshkruar, duke e dhënë shembullin nga vetja e tij, autori i veprës Thellësitë e Imagjinatës, Ahmed Hilmiu në hyrjen e veprës  Beşeriyetin Fahr-i Ebedisi Nebimizi Bilelim/Ta njohim krenarinë e përhershme të njerëzimit, Pejgamberin tonë, ka shkruar një pjesë të titulluar si “Hallqarje” dhe në te për veten ka thënë: “ Kishte një kohë kur bregdeti i shpëtimit, besimi, mua më dukej si një platformë e mjerë dhe kontradiktore, në të cilin ishte e pamundshme të qëndrohet. U çova dhe e hedha veten në detin e skepsës dhe të hulumtimit të hollësishëm. Notoja pandërprerë në detin e hulumtimit që e kishte ujin më të hidhur edhe se helmi, duke e konsideruar si të bukur satanën dhe kuçedrën e skepsës dhe si pasojë isha thelluar në pashpresë dhe pa ushqim shpirtëror. Në fund isha bezdisur në tërësi edhe nga jeta. (…) Notova, u rrotullova goxha shumë në këtë det, dhe ndoshta i lodhur edhe do të mbytesha në të. Në fund fryu puhiza e fatit, u valëzua deti, dallgët sërish më hodhën në bregdetin ku isha më parë. Ah, (…) o vendvajtje hyjnore! Unë nuk e kisha ditur vlerën e saj dhe nuk mundja as ta di. Për ta ditur vlerën e saj, duhej të përpëlitem në atë det dhe ta kuptoj natyrën e ishujve që ishin në të. (Beşeriyetin Fahr-i Ebedisi Nebimizi Bilelim/Ta njohim krenarinë e përhershme të njerëzimit, Pejgamberin tonë,  Stamboll, 1331/1915, f. 4)

 Ka edhe një personalitet tjetër i rëndësishëm që në veprën e tij e bashkon autorin me protagonistin dhe ai është sufiu dhe dijetari i madh, Imam Gazaliu. Imam Gazaliu në veprën e tij el-Munkidhu mine’d-dalal’i/Shpëtimim nga njimtimi e tregon si ka filluar të dyshojë nga gjërat për të cilat ka menduar se ka njohuri.: “ Në fillim kisha dëshirë që t’i mësoj realitetet e gjërave. Si pasojë ishte e pashmangshme që të studioj realitetin dhe natyrën e dijes. Në fund e kuptova se dija që është në gradën e bindjes, është ajo që dihet, pa patur asfarë dyshimi brenda saj, të cilës nuk mund t’i atribuohet asfarë gabimi dhe hipotetike, dhe dija për të cilën zemra është e bindur se nuk është gabim. (…) Atë që nuk e di në këtë trajtë dhe të cilës nuk mund t’i bindem në thelb është vetëm se dije e pabesueshme dhe të cilës nuk mund t’i dorëzohem. Çdo dije të cilës nuk mund t’i mbështetesh, nuk mund të konsiderohet si dije bindëse. (…) Më pas i analizova dituritë e mia dhe konstatova se nuk kam asnjë dije që i ka këta cilësi dhe se ata që i kam janë vetëm se ndjesi dhe domosdoshmëri. ( …) Pasi që më lindën në brendi, këto cytje filluan të zënë vend edhe në zemrën time. Fillova të kërkoj rrugë për të shpëtuar nga këto mendime, por nuk ishte punë e lehtë. Për shkak se kjo ishte e mundshme vetëm me prezantimin e provave. Ndërsa prova mund të arrihej vetëm nëpërmjet dijeve evidente. Pa u pranuar kjo çështje nuk është e mundshme që të prezentohen argumentet. Kjo gjendje ma breu dy muaj me radhë brendinë time. Shpesh për shkak të gjendjes në të cilën isha thellohesha edhe në mendime të kota, por nuk kisha guxim t’ia them askujt.

Ahmed Hilmiu këtë dinamikë semantike e ka shprehur edhe përmes disa vargjeve që i ka thurur në gjuhën e Ajnali Babait dhe ku thotë:

Me mësim-marrje vëzhgoje këtë botë të përkohshme o shpirt,

Shmangu neglizhencës, nuk është boshe kjo hapësirë

Ku mbeti Sulltan Sulejmani dhe ku është Leka i Madh,

Bilbili i lumtur me fat ta kalojë jetën, me lumturi, madje një çast

As lulja dhe as bilbili janë të përhershëm, ndërsa syri im kopsht i botës

I dashur i kujt u bë? Me dëshirën e vet, gjithësia e kalimit të kohës,

Të përsosurit nuk iu dorëzuan kënaqësive të botës

E dinin thelbin e saj, ishte vetëm hije, lojë dhe fantazi

Kjo botë ishte pasion dhe ilustrim për ëndrrën;

E arriti takimin me të Madhin njeriu, me rrokjen e skajit të dashurisë.

Ndërsa kryeprotagonisti i veprës Raxhiu kur flet për përvojën e tij të thellimit në esencën e ekzistencës thotë:

„E vërejta se: Isha në një hapësirë që nuk ngjante me mjedisin tonë. Hapësira ishte e shtruar me një lloj të bimëve që nuk i kisha parë kurrë. Në mesin e kullosave të gjata që u ngjanin xunkthoreve tona shëtisnin kafshë të llojllojshme, disa nga ata ishin përbindësh grabitqarë, por unë nuk kisha aspak frikë nga ata. Pa asfarë droje e vazhdoja rrugëtimin tim. Kisha edhe një bashkudhëtarë që herë pas here bisedonte me mua. Por, nuk kisha mundësi që ta shihja trupin e tij, ndërsa kur kisha dëshirë ta pyes diçka, e pyetja dhe më përgjigjej.

Ecëm me orë të tëra. E pyeta bashkudhëtarin tim që më shërbente se ku jemi dhe ku jemi duke vajtur. “Jemi në Indi, jemi nisur për në majën e Hiç’it”. E vazhdova rrugën në trajtë të qetë.

Pas një kohe të caktuar na doli përpara një mal. Ishte i lartë, shumë i lartë. Pasi që ecëm edhe ca arritëm tek ai mali, bashkudhëtari im më tha që të shkoja drejt kasolles që gjendej përreth një lumi që shndriste si argjendi. Shkova në kasolle. Brenda kishte një njeri që ishte ende i ri:

-Çka dëshiron?, më tha ai.

Unë nuk e dija se çka kërkoja. Bashkudhëtari u përgjigj:

• E solla në vizitë të majës së Hiç’it.

Edhe Titus Bruckhardt në “Simbolikën e Shahut“ e ka theksuar këtë dimension të interpretimit duke u përqëndruar në simbolikat e lojës së shahut. Ai thotë:

“Nëse kuptimi i figurave të ndryshme transpozohet në rrafshin shpirtërorë , atëherë mbreti bëhet zemër, ose shpirt, ndërsa figurat tjera bëhen aftësi të ndryshme të shpirtit. Vec kësaj, lëvizjet e tyre ,të paraqitura në fushën e shahut, i përgjigjen  mënyrave të ndryshme realizuese të mundësive kozmike : atje ka lëvizje boshtore të “kështjellave” apo kalorësve, lëvizje diagonale të oficeriëve, ose elefantëve, që ndjekin një ngjyrë të vetme, dhe lëvizje komplekse të kuajve. Lëvizja boshtore, e cila “kalon” përmes “ngjyrave” të ndryshme , shfaqet mjaft logjike dhe e fortë, ndërsa lëvizja diagonale i përgjigjet kontinuitetit ekzistencial . Kërcimi i kuajve i përgjigjet intuitës . Ajo që më së tepërmi e fascinon njeriun nga kasta  fisnike dhe luftarake dhe është raporti ndërmjet vullnetit dhe caktimit. Kjo është ideja pra,  që në mënyrë të qartë është ilustruar me anë të lojës së shahut, duke qenë se lëvizjet e tij përherë mbeten inteligibile (të kuptueshme), pa mos qenë të kufizuara në variantet e tyre”. Sistemi semantik i përfaqësuar në shembujt e mësipërm, e mundëson hulumtimin e mëtutjeshëm i orientuar në ndërtimin e sistemit dinamik të lpgjikës praktike duke i inkuadruar imperativët por edhe interrogativët në kuadër të kornizës së përfituar.

Është fakt se jemi duke jetuar në një periudhë të narcizmit dhe dëshirës për t’u shikuar në pasqyrën e mediumeve ose të fotografohemi qoftë edhe për një punë të vockël që e kemi bërë. Në këtë rast vepra jonë, më drejtë vepra artistike i humb cilësitë kryesore të saj dhe shndërrohet në kiç. Mendoj që nuk duhet të them diçka më tepër në lidhje me këtë dukuri pasi që të gjithë e kemi të qartë, por ama kam dëshirë të them pak më tepër për rrezet dritarta të artit që na shërbejnë për ta kthyer në jetë artistiken dhe estetiken. Rrezja estetike është koncept në të cilin individi, autori nuk është shumë i rëndësishëm por peshë ka çështja, që me pak ose më shumë sukses, arrinë ta aktualizojë në veprat dhe mendimet e tij, çështjet që kanë domethënie dhe vlerë, rrjedhimisht, në të cilat të tjerët kanë mundësi ta njohin veten. 

Ekspozita e organizuar nga Shoqata e Artistëve Figurativ të Tetovës është një rreze dritëartë artistike që lëshon ngrohtësi në kahje të botëkuptimeve filozofike për artin para së gjithash dëshiron të tërheq kujdesin për statusin vendimtar të artit dhe kulturës, më mirë thënur, vendimtar në përmasën ontologjike. Veprat e prezantuara nga një numër i konsiderueshëm artistësh dhe si përfaqësim i disa rrymave estetike në Sallonin Pranveror 2019 e paraqesin mënyrën ku të qenurit zbulohet në trajtë simbolike. Veprat artistike në këtë komunitet të artit, krahas pasqyrimit të zakonshëm të botës e paraqesin edhe tjetërsinë, mungesën, zbrazëtinë, hiçin e botës. Arti i tyre, në një mënyrë, na del në pah si  dëshmitar i plagës së pashëruar të botës. Këtë lirisht mund ta shohim në ngjyrat e përdorura, lëvizjen e brushës si dhe sfondin ideor të krijimtarisë figurative të kësaj ekspozite. Arti në to komunikon me ne në trajtë enigmatike që njëkohësiht është konkretësia radikale e asaj që jemi dhe për shkak të kujt jemi ajo që jemi. Pra, pikërisht në këtë pikë, mendoj se ky manifestim tradicionalështë një rreze dritëarte estetike e cila do të hapet drejt vlerave dhe virtyteve dhe përmes një aksiologjie aktive do të rimëkëmbë dhe rindërtojë konceptin artistik në ne. Krijimtaria artistike në veprat e artistëve, ku janë të pranishme fushat e ndryshme figurative dhe ka laramani të rrymave estetike absorbon me tërë fuqinë krijuese, mjeshtërore dhe teknike. Në realitet veprat, në një mënyrë, e paraqesin edhe identitetin artistik të nënqiellit tonë. Estetikja në këto vepra bëhet simbol i tejlëndores, rrjedhimisht e shpreh zgjidhjen e enigmës. Çdo gjë e madhe në kulturën botërore, nga Upanishadet deri në Putrat, nga Zaratustra deri tek Niçeja, nga IbnArabiu deri te Erazmoja, nga stoikët deri te Kanti e Derrida… në një mënyrë është trashëgimtare e kulturës së sinqeritetit dhe etosit të besnikërisë ndaj origjinës. Veprat e paraqitura në këtë ekspozitë paraqesin një hallkë në këtë varg, ose me fjalë të tjera, ata janë Të plagosur me Enigmën e zbulimit të të vërtetës për veten dhe për të tjerët.