Category: Shenja

Kush do Muhamet-Alinë

edhe beson Perëndinë

do Hasan e Fatimenë

dhe qan për Imam Hysenë

nuk bën jezitërinë

djallëzinë e ligësinë

se ata që janë vrarë

e ranë dëshmimëtarë

ranë për një të vërtetë

q’ajo na nderon në jetë.

(Poema « Qerbelaja » Naim Frashëri)

Muaji i Muharremit sipas kalendarit islamik, shumë më tepër se festimi i vitit të ri, në traditën intelektuale dhe fetare myslimane është i njohur me ngjarjen e Qerbelasë e cila ka ndodhur në ditën e dhjetë të këtij muaji. Qerbelaja është një ndër ngjarjet më tronditëse dhe më prekëse në historinë islame por edhe në historinë e përgjithshme. Nipi dhe bebëza e syrit e pejgamberit Muhammedit a.s., Hazreti Huseini, ka rënë dëshmorë në fushën e Qerbelasë, nga duart zullumqare të pushtetit të asaj kohe të udhëhequr nga Jezidi biri i Muavijes. Si ngjarje në historinë islame ka lënë njollë të paharueshme për gjeneratat e ardhshme të myslimanëve në mbarë hapësirat botërore për paskrupullsinë e pushtetit që për hirë të interesave personale, grupore apo edhe politike të sakrifikojë nipin e Pejgamberit a.s..

Unë këtu nuk do të hyj në zbërthimin e ngjarjes së Qerbelasë, por më tepër do të ndalem në idealin e sakrificës për ardhmëri të njerëzishme, në këtë rast të personifikuar në personalitetin fizik dhe metafizik të Hazreti Huseinit, për të cilin mendoj se njeriu bashkëkohor e ka harruar dhe për të cilën ne si shqiptarë kemi nevojë më shumë se çdo gjë tjetër në këto çaste historike.

Kur banorët e Kufës e patën thirur Hazreti Huseinin që ai t’u prijë për t’iu kundërvu Jezidit pasi që ai e kishte uzurpuar pushtetin pa të drejtë, ai pa një pa dy, përkundër këshillave të të afërmëve që mos të niset pasi shkonte drejtëpërdrejtë në vdekje, ishte nisur që t’u bashkangjitet njerëzve që kishin vendosur të ngrenë krye kundër pushtetit zullumqar. Si i pari i familjes së pastër pejgamberike Hazreti Huseini në nisje drejt Qerbelasë prej Qabesë së bekuar, pasi që e kishte kryer haxhin, të tubuarve rreth tij u kishte thënë : «  Mua banorët e Kufës më kanë ftuar që t’i kundërvihem të keqes, zullumit, padrejtësisë që i kanosen gjeneratave të ardhshme të popullit mysliman, t’i kundërvihem pushtetit i cili në kundërshtim me traditën e gjeneratave të arta pas Pejgamberit a.s. e kishte uzurpuar për familjen e vete pushtetin, pra, jam i ftuar që të luftoj për drejtësinë. Unë e di që Jezidi ka një ushtri të fortë të cilën unë dhe familja ime nuk ka mundësi ta përballojë, edhe atyre që më kanë thirur nuk ju besoj shumë, por ama kjo thirrje është për drejtësi kundër zullumit dhe unë do të nisem. Nëse unë sot nuk nisem prej këtij vendit ë bekuar për të treguar se jam kundër zullumit dhe me drejtësinë, atëherë gjeneratat e ardhshme do të më kenë shembull të konformizmit dhe deri në ditën e gjykimit do ta durojnë zullumin kokëulur duke pretenduar se ajo është traditë e familjes së Pejgamberit. Lëvizja ime është për hirë të drejtësisë dhe ngritje e zërit kundër zullumit ».

Këta fjalë të Hazreti Huseinit dhe kryengritja e tij kundër zullumit ka shërbyer si frymëzim për gjeneratat e ardhshme të myslimanëve por edhe të të tjerëve për atë se si duhet të sillen në shoqëri, por njëkohësisht ka qenë një ndër ngjarjet për të cilën më së tepërmi janë thurur vepra letrare në historinë e njerëzimit.

Edward Granville Browne ka shkruar : “… një kujtesë për fushën e njollosur me gjak të Qerbelas, ku nipi i Apostullit të Perëndisë ra martir, i torturuar nga etja dhe i rrethuar nga trupat e vëllezërve të tij të vrarë, ka qenë në çdo kohë që atëherë e mjaftueshme për të ndjell, madje edhe në emocionet më të vakëta dhe të pakuptimta, më të thella, dhembjen më të egër, dhe një ekzaltim të shpirtit, para të cilit dhimbjet, rreziku dhe vdekja tkurren në zhurmën e pakontrolluar “.

Nelson Mandela : “Kam kaluar më shumë se 20 vjet burg, pastaj në një natë kam vendosur të dorëzohem duke nënshkruar të gjitha kushtet e qeverisë. Por papritur mendova për lëvizjen Imam Husainit dhe Qerbelasë dhe Imam Husaini më dha forcë për të qëndruar për të drejtën e lirisë dhe çlirimit dhe unë e bëra.”

Charles Dickens : “Nëse Husaini do kishte luftuar për të shuar dëshirat e tij tokësore … atëherë unë nuk e kuptoj pse motra, gruaja dhe fëmijët e tij e shoqëruan atë. Prandaj, qëndron arsyeja se ai u flijua thjesht për Islamin “.

Antoine Bara: « Asnjë betejë në historinë moderne dhe të kaluar të njerëzimit nuk ka fituar më shumë simpati dhe admirim, si dhe ka dhënë më shumë mësime sesa martirizimi i Huseinit në betejën e Qerbelasë”.

Ka edhe shunë të tjerë që ky shkrim nuk mund t’i përnmbledhë që e kanë analizuar bërthamën emancipuese shoqërore të ngjarjes së Qerbelasë si një shtytës i rëndësishëm për përmirësimin e gjendjes shoqërore të njerëzimit. Ideja emancipuese shoqërore e Hazreti Huseinit dhe ngjarjes së Qerbelasë i shkatërron të gjitha tabutë për mosangazhimin shoqëror në relacion të ngadhnjimit të të vërtetës kundër zullumit. Pasi që nipi i Pejgamberit a.s. ishte në gjendje që të sakrifikohet së bashku me familjen e tij, të gjithë pasardhës të familjes pejgamberike atëherë çka ngelë për të tjerët që janë ndjekës të tyre. Gjithashtu një tabu tjetër shumë më e rrezikshme është edhe koncepti që ngjarjet të lihen të patrazuara. Është një debilizëm i skajshëm që të maskohet një sakrificë dhe mençuri  e thellë.

Masakra e Qerbelasë padyshim se ka shërbyer si një sulm indirekt ndaj të gjithë atyre që kanë dëshirë të mendojnë ndryshe nga pushteti dhe e ka shprehur urrejtjen ndaj të gjithë atyre që do ti kundërshtojnë. Krahas kësaj, përmes aparatit të pushtetit të asaj kohe, kanë krijuar një kurth midis ndjeshmërish të papajtueshme. Ata u përpoqën që të krijojnë edhe një letërsi hegjemoniste ku në trajtë të heshtur fajtor do të shpallej zotëriu i drejtësisë. Si dhe nga ana tjetër të krijohet një përshtypje se sikur mbrojtës të Hazreti Huseinit janë vetëm një grup i caktuar.

Pra, për fat të keq një situatë të tillë ne e përjetojmë në të gjitha kontekstet shoqërore edhe tek ne shqiptarët. Njeriu ynë totalisht e ka harruar konceptin e sakrificës për të mirën dhe drejtësinë, institucionet krijojnë përshtypjen se ata që ngrenë krye kundër zullumit shoqëror, madje edhe në trajtat më të moderuara intelektuale, janë njerëz incidental, disidentë të pakontrolluar e kështu me rradhë.

Shembulli i Hazreti Huseinit në Qerbela është pjesë edhe e letërsisë dhe kulturës tonë kombëtare. Naim Frashëri ka një poemë prej 25 këngëve ku në personalitetin metafizik të Hazreti Huseinit e ka vajtuar hallin e shqiptarëve. Naimi përmes Qerbelasë  përpiqet të na udhëzojë për sakrificën që duhet bërë për urtësinë, aristokracinë intelektuale dhe kulturore, drejtësinë si dhe rebelimin kundër çdo lloji të padrejtësisë dhe zullumit që i bëhet një populli apo një shoqërie të caktuar. Për ta kuptuar si duhet kontekstin e veprës së Hazreti Huseinit si dhe të  Naimit  domosdoshmërisht duhet t’i kthehemi sfondit ideor në të cilin ishte e mbështetur ajo. Veprimi për ardhmërinë njerëzore, sipas tyre, ka mundësi të arrihet vetëm me përpjekjen për ta arritur plotninë. Ihsani/vepërmirësia aktive në brendinë e tij, krahas të drejtës e ngërthen edhe të mirën dhe virtytin. Si pasojë në ihsanin ka një kalokagati të theksuar , një relacion presionues etiko-estetik.   Poeti bashkëkohor Adonis në poezinë e tij “ The Tree of the East” ( Pema lindore) vargun e parë e ka filluar me këto fjalë:

“ U bëra pasqyrë”; mirëpo ai në realitet nuk ka dëshirë të thotë se është pasqyrë. Ai këtu flet për farefisninë, harmoninë dhe njëshmërinë që e ndërlidh qenien njerëzore me lëndën e pasqyrës.

Në të vërtetë, pasi që bëhet fjalë për një poet si Naimi, ai në rastin e Qerbelasë e paraqet rolin e poetit në reflektimin e realitetit. Ai më vonë, në poezinë e tij, flet për lulet, ujin, bagëtinë që gjithashtu kanë karaktere reflektive. Si pasojë, Naimi, nëpërmjet të përdorimit të idiomave të ndryshme e paraqet transferimin e idesë transcedentale nëpërmes artit dhe kulturës në shoqërinë njerëzore. Në një mënyrë ai përpiqet ta identifikojë realitetin e qenies nëpërmjet bukurisë së transformuar në rrjedhat artistike dhe kulturore të botës. Ngjarja e Qerbelasë është e rëndësishme për njerëzimin, nga njëra anë na pikëllon, ndërsa nga ana tjetër përmes pikëllimit/huznit na krijon shtigje për ta dashuruar të vërtetën, drejtësinë, familjen e Pejgamberit a.s…

Shërbëtor i Kur’anit jam, gjersa xhani të m’jetë shuar

Pluhur pragu mbetem, për Muhammedin e nderuar

N’përcjellë ndokush diç tjetër nga kjo që kam pohuar

Kam hequr dorë prej tij dhe asaj që do ketë shkruar

Mevlana Xhelaluddin Rumi

Çdo herë kur provoj të shkruaj diçka në lidhje me mënyrën e të menduarit dhe ngjarjet e hapësirës dhe kohës ku jemi duke e harxhuar frymën e përjetoj një shtrëngim dhe ngushtim të brendshëm. Disa herë përpiqem që ta kuptoj këtë shtrëngim si paaftësi ose pamundësi e shprehjes së krejt asaj që e ndiej në lidhje me mendimin dhe ngjarjet, por ama disa herë jam shumë i bindur që ky shtrëngim është rrjedhojë e pamundësisë së artikulimit të kuptueshëm të asaj që e përjetojmë ne si realitet dhe vetë realitetit origjinal. Bota e ngjarjeve edhe në kontekst të sqarimit të tyre është e kufizuar rreptësisht në lëndoren, por edhe më e rrezikshmja është se edhe mendimet që u paraprinë ngjarjeve dhe që pasojnë si analizë sistematike e tyre janë të robëruara nga hapësira shqisore. Kjo ma zgjeron pak krahërorin pasi jam i bindur që mendimi dhe ideja nuk mund të ndjekë ngjarjen, ai është kandidati kryesor për ta krijuar atë, ngjarja paraqitet si rrjedhojë e zbatimit dhe implementimit të plotë ose të mëngut të mendimit ose në skajshmërinë tjetër, si rrjedhojë e mosimplementimit të mendimit. Ta them të drejtën më pengon shumë skllevërimi i skajshëm i qenies më të përkryer të dalur në hapësirën fizike, pra, njeriut (kjo e vërtetë e pranuar nga të gjithë, janë teistë, ateistë, agnostikë) për kufitë e syrit, të veshit, lëkurës, hundës dhe gjuhës! Kjo kështu pasi pa shumë analizë e shoh që secili prej nesh, që nga fëmijëria e deri në pjekurinë më të madhe, mendon për gjëra që nuk janë në kufijtë e të sipërpërmendurave. Bile edhe ata që skajshmërisht udhëhiqen nga kufijtë lëndorë nuk mund të jetojnë pa menduar për gjëra që në kornizat e kohës dhe hapësirës ku jetojnë janë të pakapshme.

Kurreshtjen për ta kuptuar drejtë se mos vallë jam jashtë realitetit të kohës dhe hapësirës ma shton edhe fakti se të gjithë përreth meje dhe më gjerë shumë më tepër joshen nga gjërat që nuk janë lëndore se sa ata lëndore, por ama, leri ato që botën e kuptojnë si lëndore, edhe fetarët, ëndërrimtarët, surealistët, futuristët, sihirbazët parqiten me një dëshirë të flaktë që ta materializojnë dhe ta prekin fenë, ëndrrën, imagjinatën, ankthin, shtrëngimin e brendshëm.

A mos vallë është e vërtetë teoria për shmagjepsjen e botës dhe njeriut!?

Që të jem më i qartë, nuk mund ta kuptoj si njeriu i skajshëm në lëndoren e parapëlqen artin abstrakt ose ekspresionin në vend të realizmit ose vizatimit teknik; si juritë me nam të botës së filmit e parapëlqejnë filmin pa zë në vend të atij ku dëgjohet biseda; si grafikët janë më të ekzaltuar nga portreti i deformuar/imagjinar dhe jo nga ai real; nuk i kuptoj edhe fetarët dhe folësit për fenë që më tepër kënaqen kur e dëgjojnë  leximin e bukur të Kur’anit se sa nga bisedat juridike apo apologjetike në lidhje me të vërtetat fetare. Shpesh e pyes veten a mos ky koncept i sjelljes tonë është paradoks!?

Ose edhe në çështjen e mendimit dhe ndjenjës kemi vendosur që t’ia imponojmë vetes sjelljen dyftyrëshe, të mendojmë dhe ndiejmë ndryshe dhe të shprehemi ndryshe, duke qenë të bindur, me një egocentrizëm dhe narcizëm demonik, se të tjerët nuk janë të përgatitur ta kuptojnë dhe ta jetojnë të vërtetën tonë ashtu si e dimë ne dhe pikërisht për këtë, ata duhet ne t’i përgatitim me dekada dhe shekuj që ta kuptojnë, ndërsa në ndërkohë ne do t’i shijojmë të mirat dhe levërditë e të qenurit padronë të tyre!? Mendoj që ky është realiteti në prapavijën e tërheqjes së kufive me vizore dhe ndarjes së familjeve, kombeve, gjaqeve, pasi ata ende nuk janë të përgatitur ta kuptojnë realitetin si ne dhe si rrjedhojë duhet t’i përgatitim për këtë!

Antropolgjia na mëson se njerëzit mendojnë në bazë të shprehive të tyre. Kjo kështu për shkak se nuk kanë dëshirë shumë të zgjerohen dhe shtrihen dhe pasi kanë frikë nga ndryshimi. Ky ka qenë edhe shkaku kryesor i konfrontimit të pejgamberëve me popujt e tyre, por edhe shkaku i dënimit të Sokratit, ekzekutimit të shumë shkencëtarëve në mesjetë, ndërsa ne i kemi fajësuar pandërprerë ata që kanë qenë kundër avangardizmit dhe kërcimit andej gardhit. Bisedat tona më të shpeshta janë përplot me akuza ndaj konservatorizmit dhe pengimit të mendimit ndryshe. Po mirë, kjo vlen vetëm për rastet kur duhet të sulmohet ajo që ne kemi dëshirë ta imponojmë si mendësi që nuk e përjetojmë edhe vetë, me fjalë të tjera, si dyftyrësi ndaj vetes, ose vlen si parim i përgjithsëm? Nuk ka dyshim se çdo njeri pak i logjikshëm do të pajtohej se është parim i përgjithshëm. Atëherë, çka është avangarda e mendimit të njeriut që jeton sot, do ti themi këtij, modernizëm, postmodernizëm, ose postpost modernizëm? A mos njeriu e ka skllevëruar vet veten e tij dhe sillet në trajtë inkuizicionale ndaj çdo gjëje që do t’ia kishte prekur, bile edhe pak, dyftyrësinë e sjelljes në brendi dhe jashtë? Unë mendoj se, po.

Ta bëj edhe një digresion, ndoshta për ta derdhur shpirtin tim edhe pak më qartë në lidhje me këtë çështje. Njeriu i sotshëm kur bëhet fjalë për dukjen e jashtme nuk ngurron që të kthehet në të kaluarën dhe ti rikthejë në modë gjërat që kanë qenë atraktive para dyzet viteve. Kolekcioni Cruise edhe në vitin 2018, si edhe vitin e kaluar, i ka parapëlqyer mantelët e gjatë e të gjashtëdhjetave dhe pantallonat e gjera; Louis Vuitton, Marni dhe Prada, në pothuaj të gjitha trendet e tyre të fundit, kanë prezantuar pantallonat e gjera, një veshje vintage dhe mjaft elegante që krijon freski gjatë sezonit të verës.  Ata në reklamimin e tyre thonë: “….në rast se akoma nuk e keni marrë vesh, vitet ’70 janë rikthyer. Dhe fuqishëm madje….”. Si rrjedhojë, gjatë sezoneve të fundit, shumë nga emrat më në zë të modës kanë prezantuar koleksionet e tyre në pasarelat e njohura ndërkombëtare, duke u ndalur në detajet e viteve ’70.

Po, pantallonat dhe të brendshmet mund t’i rikthejmë por ama urtësinë perreniale jo, assesi, pasi ajo është rigjide, retrograde, e prapambetur…! Shpirti që ngërtheht nga koha dhe hapësira, për ne, është i vjetër, dhe i mbyllur në kafazin e hekurt. Ai ka të drejtë të përdoret vetëm për poezi, ndonjë fjali joshëse dashurie dhe në margjinat e shoqërisë. Ai nuk guxon të depërtojë në universitet, në teatër, në shkollë e mos të diskutojmë në organizimin dhe udhëheqjen e shoqërisë.

Shpirti është një burim i gjerë dhe përfshirës që ka mundësi të zgjatet në të gjitha anët e jetës së njeriut. Si rrjedhojë, shpirti ashtu siç ka mundësi ta sistemojë fenë, metafizikën, filozofinë, artin, ashtu ka mundësi që të ndihmojë, madje edhe t’i qetësojë relacionet ekonomike, arsimore, shoqërore. Në traditën perrenniale çështjet shoqërore zbatoheshin pas pjekjes në furrën e gnostikëve me urtësi dhe mençuri të thellë. Mendimi nuk udhëhiqej nga njgjarjet, përkundrazi pa patur mendim nuk kishte edhe zbatim. Brend’i paraqitej në kuadër të një mendimi apo shkolle të caktuar filozofike, artistike, fetare, ndërsa tash individët bëhen “idhuj” me një këngë në të cilën përsëriten tre fjalë në 25 minuta! Praktika ishte reflektim i mendimit të pjekur me përvojë, ndërsa tash  është rrjedhojë e konkluzave të nxjerrura nga sjelljet të dalura në pah nga statistikat. Ky është shkaku që edhe shumica e sëmundjeve shpirtërore/psikosomatike nuk kanë shërim, por mbulohen me hi nëpërmjet medikamenteve qetësuese. Kjo kështu pasi psikologjia bashkëkohore nuk është më dije për shpirtin por shkencë e cila studjon manifestimet e shpirtit.

Pse ende sot e kësaj dite ta lexojmë Hafizin, Sadi Shiraziun, Mevlana Xhelaluddin Rumiun, Platonin, Konfuçion, madje edhe të botojmë libra me tituj “Platoni i gjallë”, “ Konfuçio në vend të punës”, “Zhvillimi individual dhe Tao”, “Dyzet ditë në halvet- Ditari i halvetit i një psikologeje dervishe dhe zbërthimi shkencor i tij” (Michaela Ozelsel)?

Shpirti në konceptin e urtësisë perrenniale, kështu edhe në mendimin tradicional islam, gjithnjë i ka paraprirë veprës. Kur’ani shpesh thotë: “ … që ta përkujtoni”; “ … a nuk persiatni?”; “… a mos vallë i keni të mbyllura me dry zemrat?”.  Për fat të keq kjo traditë e mendimit dhe shpirtërisë në kohën e re u zëvendësua me shenjtërim të akcionit dhe si rrjedhojë edhe në hapësirat ku duhet, doemos, të dominojë shpirti u themeluan organizata që veprojnë vetëm duke i ndjekur ngjarjet. Kjo mënyrë e sjelljes shërben vetëm për ta futur në kafaz shpirtin dhe për të mos i lejuar atij që ta përjetojë kënaqësinë e lirisë jashtë trupit, jashtë lëndës.

Mos të flasim për politikën, aty fjala e parë do të jetë “ Leri këto ideale se për ideale vdesin vetëm të marrët”, ndërsa fakti është se pa ideale lindin dhe jetojnë vetëm të retarduarit….

Qeniet në gjithësi nuk janë vetëm një grumbull i gjërave pa identitet dhe esencë, ata në “fytyrën e vërtetë “ të tyre, pra subjektive, e kanë veten e tyre. Ata janë identitete individuale dhe e shfrytëzojnë identitetin e tyre për ta kompletuar funksionin e dukshëm ngjashëm siç inxhinieri i shfrytëzon pjesët e ndryshme për ta kompletuar kompjuterin. Qeniet në gjithësi, njëkohësisht, janë edhe inxhinierë edhe maqinë, pianistë dhe piano… Shpirti i  fryrë në esencën e gjithësisë është prapavija që ia mundëson gjallërinë qenieve në ekzistencë dhe “ana e vërtetë” e saj është e përfaqësuar si fushë e vetëdijes. Sa më e sforcuar është vetëdija për origjinën e gjërave aq më shumë qenia ka mundësi ta kompletojë kompozicionin e të vërtetës në ekzistencë. Pasuria e udhëzimeve për përbërjet e ndryshme- veçanërisht tek njeriu, ku kujtesa artistike dhe kulturologjike i shtohet kujtesës biologjike- e mundëson që ta zbërthejë edhe atë që nuk mund të ndahet. Në këtë rast shpirti paraqitet si një inxhinier, i njeriut shpirt në njeriun trup, i furnizuar me mijëra udhëzime për bashkime dhe ndarje përmes të cilave del në dukshmëri arti esencial i gjithësisë. Për rrjedhojë, shpirit është shfrytëzues transcedental i përmasës imanente ngjashëm siç pianisti që e shfrytëzon pianon e tij. Gnoza mbinatyrore në këtë rast imagjinon forma të gjalla dhe tejet të komplikuara, që në realitet edhe e paraqesin sfondin real artistik në gjithësi. Si pasojë e kësaj shpirti është shndërruar në një qenie vetanake, e përbërë nga llojllojshmëria e bashkimeve dhe ndarjeve të mundshme, në të gjitha format ekzistuese në gjithësi. Pashpirtësia prodhon kufi…

“Ekzistenca e unit është e varrur prej prodhimit dhe formimit të qëllimeve

Vazhda e jetës është e varrur prej ekzistencës së cakut dhe qëllimit.

Zilja e këtij karavani udhërrëfyes është caku dhe qëllimi”.

Muhammed Ikbal

“Kush është kundër historisë, nuk ka mundësi që përnjëherë të vërejë se për cilën histori është…Edhe historia e filozofisë mund të jetë vetëm një formë ku do t’i kushtohet rëndësi kujdesit për atë që vjen, nëse kemi dëshmitarë në atë që ka kaluar”.

Hans Blumenberg.

Bota bashkëkohore, si hapësirë e përqëndruar në trijumfin e arsyes shkencore dhe teknike, përfaqëson,  si rend krejtësisht të ri shoqëroro-historik, teorinë/praktikën e mbijetesës sonë brenda modernitetit. Fuqitë institucionale dhe trajtëdhënëse- duke filluar prej atyre ekonomiko-tregtare deri te ato politiko-fetare- i përcaktojnë kornizat e “lojrave gjuhësore” (language game), (Witgenstein) dhe parashtrojnë pyetjet për konceptin dhe qëllimet e diciplinave jetësore të sodit.

Përvoja e re e të menduarit filozofik mundohet të përjashtojë prej kornizës shumë trajta të tëhuajësimit dhe skllevërimit, të asaj fuqie trajtëdhënëse që e ngatërron modernitetin dhe që bën të pamundshëm lirinë dhe pjekurinë, atë “ domosdoshmëri paralizuese të kohës”. Kjo përvojë filozofike në relacionin e saj ndaj realitetit shkon edhe më larg, prej ideologjishmërisë dhe dogmatikës deri te individi i  tëhuajësur. Një problem të ngjasjshëm kemi edhe me krijimin dhe vetëvendosjen e barazpeshës fetare Islame. Çështja e vendosjes së saj qëndron në dilemën e shpëtimit nga robëria dhe tëhuajësimi i kulturave që e rrethojnë dhe janë pishtarë të realitetit modern njerëzor dhe klithmës së atyre të cilët janë jashtë proçeseve dhe nuk mund t’i përgjigjen nevojave dhe koncepteve të njeriut modern.

Njeriu nuk është qenie e fshirë dhe e hudhur në arenën ekzistenciale, përkundrazi është transformator që e ka racionalizuar dhe e ka bërë të përkapur gjendjen e padefinuar dhe të paqartë. Si rrjedhojë njeriu e ka bërë të kuptueshme botën. Për këtë është që me fundin e njeriut në këtë botë përfundon edhe jeta e botës në tërësi. Në elementet përmbajtëse dhe përfaqësuese të gjithësisë duhet të jetë njeriu që të mund të flitet për ekzistencën në përgjithësi. Nëse do ta kishim shprehur në gjuhën e teozofisë islame (irfan, marifet) do të kishim thënë që njeriu është qenie që me vehten dhe në vehte ka kristalizuar bashkimin e botës së idesë dhe formës. Njeriu dhe historia e tij longitudale dhe latitudale, gjegjësisht ajo e zbritjes së tij vertikale prej Zotit dhe e shtrirjes së tij në reliefin ekzistencial është një pasqyre e përfaqësimit të asaj që ekziston jashtë vehtes së tij. Njeriu me prezencën e tij e bën të zëshëm heshtjen e ekzistencës në gjithësi, por njëkohësisht I jep zë edhe ekzistencës së Zotit. Do të thotë që qëllimi I krijimit të njeriut është përkushtimi dhe njohja e Fuqisë Krijuese dhe Edukuese të gjithësisë në kuadër të shfrytëzimit të begative që I janë dhënë në dorëzim.

Një vlerësim I tillë I njeriut në historinë e mendimit islam fillon të vlerësohet që nga momenti I përfaqësimit të dijes hyjnore në personalitetin e Ademit a.s. në momentin kur ai në arenën parazënafillore me urdhërin e Zotit doli para melekëve dhe emërtoi, ose më mirë thënur konceptoi, I bëri të kuptimshme sendet e prezentuara. Si pasojë mund të themi se njeriu për shkak se ka aftësi ti dijë emrat “konceptet”, ka mundësi të përkufizojë gjërat dhe mund të thellohet në  njohjen e realitetit të tyre është emërtuar si halife (mëkëmbës) I Zotit në faqen e dheut.

Çështja e të qenurit mysliman dhe përjetimit të identitetit qenësor, sot,  është temë mjaftë origjinale, frymëzuese, provokative dhe motivuese nga aspekti shkencor, ndërsa mbi të gjitha këto mjaftë e dobishme nga aspekti shoqëror në një kohë të tranzicionit qytetar dhe  katrahurës marramendëse të globalizmit, kur popujt dhe mjediset   e ndryshme të përmbledhura në këtë proçes përpiqen të gjejnë identitetin e tyre autentik sociokulturor. Manifestimet e ndryshme të identitetit të njeriut dhe shoqërisë moderne paraqesin trajtat e ndryshme të qenësisë së tyre shoqërore. Këta trajta të ekzistencës shoqërore e përbëjnë botën reale të njeriut , ashtu si ai e jeton dhe si konceptualisht e reflekton në vetëdijen shoqërore. Pikërisht për këtë diskutimi rreth identitetit ngërthen përfshirjen e këtij problemi të ekzistencës njerëzore në dy aspekte kryesore, edhe atë:Personal të brendshëm dhe sociokulturor të dukshëm.  Feja dhe literatura e shenjtë-në rastin e Islamit, Kur’ani dhe Hadithi- zgjaten dhe kanë ndikim në të dy aspektet e përfaqësimit të identitetit thelbësor dhe qenësor njerëzor si dhe manifestimit të tij nëpërmjet të kulturës dhe traditës së ngritur nga ky thelb fetar në përditshmërinë shoqërore.

Llogaribërja pasqyrë kuptimore e qenësores në ne…

Çështja e personit është problem kryesor i filozofisë ekzistenciale. Unë them “unë” para se të jem i vetëdishëm për personin  tim. “Un’i” është i parmë dhe jo i diferencuar dhe nuk parafytyron studjimin e individit. Un’i është dhunti parazanafillore, ndërsa individi arritje  latitudinale hapësinore. Unë në vete duhet të sendërtoj person dhe ky sendërtim është luftë dhe përpjekje e palodhshme. Vetëdija për personin dhe sendërtimi i personalitetit janë të dhimbshme. Personi paraqet dhimbje dhe shumica pajtohen me humbjen e tij për të mos e ndjejtë këtë dhimbje. Vetë ideja e xhehennemit është e lidhur ngushtë  me  kultivimin e personit. Individi pa personalitet nuk e njeh ferrin. Personi nuk është identik me individin, pasi individi është kategori naturaliste dhe biologjike. Individi nuk është vetëm shtaza dhe bima, por edhe perla, gota, lapsi. Personi është kategori shpirtërore e jo naturaliste. Ai i përket përmasës shpirtërore e jo përmasës fizike. Ai krijohet me depërtimin e shpirtit në materie. Nuk ka person pa inkuadrimin e shpirtit në strukturën trupore të njeriut. Njeriu mund të ketë individualitet hamendës por të mos ketë personalitet.

Personi nuk është natyrë ashtu si nuk është edhe Zoti. Njëra me tjetrën janë në lidhje të ngushtë, pasi personi është pasqyrim i cilësisë hyjnore në dukshmëri. Personi paraqet ekzistencën e mbivetshmërisë. Personi para së gjithash është kategori e konceptuar dhe është përfaqësim i idesë së krijimit.

Është mjaftë interesante që fjala latine “persona” ka kuptim të “maskës “ dhe është e ndërlidhur me shfaqjen teatrale. Personi para së gjithash është hije. Në hijen , përveç asaj që njeriu zbulohet shumë pak , ai edhe e mbron veten prej ndeshjes me materialen. Për pasojë, shfaqja teatrale nuk është vetëm dëshirë për të luajtur rolin e jetës, por edhe nevojë dhe dëshirë për të mbrojtur veten prej botës që e rrethon, gjegjësisht të qëndrohet me veten në thellësi. Instikti i teatrales ka dy dimensione. Ai është i lidhur ngushtë me paraqitjen e njeriut në shumësinë sociale. Në këtë shumësi personi dëshiron të merr pozitë dhe të lozë rolin e tij. Ndërsa nga ana tjetër, “Un’i” shndërrohet në “Un” tjetër, tjetërsohet dhe e vendon maskën.

Njëri prej problemeve më degraduese nga aspekti i personalizmit ezoterik të njeriut është lozja rolit kundërshtues me personin  e tij dhe krijimi  individit gjegjësisht identitetit të rrejshëm , ose më mirë thënë kundërshtues me krijimin parazënafillor të tij. Feja, si realitet etern i krijimit dhe relacionit metahistorik të njeriut, identitetin esencial të tij e sheh në konceptimin dhe formimin real të Un’it të tij. Ky Un real atij do t’i mundësonte të njihet me Shkakun dhe Parapëlqyesin e krijimit, gjegjësisht Fuqinë krijuese. Pikërisht për këtë edhe njeriu në formimin dhe përjetimin e identitetit real të tij duhet të orientohet drejtë origjinës së tij dhe thelbësisht të njohtohet me Un’in e vet. Un’i, thotë Ikbali, paraqet njohjen e ekzistencës personale të njeriut, mbështetjen  dhe sigurinë në veten, respektin ndaj vetes, prezentimin e mundësive dhe aftësive personale dhe assesi nuk ka të bëjë me ndjenjat e egoizmit dhe qibrit. Ikbal’i për dallim nga filozofët tjerë musliman, si Farabiu, Ibn Sina , të cilët fillojnë me problemet kozmologjike dhe arrijnë te njeriu, fillon prej eksperiencës njerëzore dhe me të mundohet të zbërthejë problemet metafizike.

Islami  shërbimin më të madh njerëzimit ia ka bërë në vitalizimin e idesë së Un’it real dhe përjetimit të identitetit të vërtetë njerëzor. Islami, për dallim nga shumë botëkuptime filozofike idealiste ngjarjet e kësaj bote i sheh si një pjesë të realitetit. Kur’ani kërkon prej njeriut që të forcojë un’in e tij dhe të luftojë me çdo lloj të të keqes. Mëkëmbësi Allahut xh.sh. në faqe të dheut dhe bartësi i emanetit të Allahut nuk mund të qëndrojë duarkryq para shkatërrimit të vetes dhe para së keqes.

Përkapjen origjinale të përmasës së Unësisë së pastër të njeriut e shohim edhe në konceptin e njeriut të përsosur ose gnostikut   në islam.Gnostik është personi që në pasqyrën e unësisë e ka pamur veten e tij  dhe nëpërmjet të pelegrinazhit në urtinë primordiale ka arritur shkallën e ndritjes .  Arif’i është njeri i ndritur i cili me vetënjohjen e mundimshme , vetëdijësimin, rrugën kreshnike të dashurisë dhe urtisë, shkëlqimin e adhurimit të zemrës (dhikr) dhe adhurimit të mendjes (fikr) bëhet njohës par excellence i vetes dhe në bazë të kësaj njohjeje formon identitetin e tij të vërtetë njerëzor.

Hapësira dhe koha më e pafundtë, hijerokozmosi dhe metahistoria e ngritjes së mbretësisë së amshueshme të urtisë primordiale është në brendinë e mikrokozmosit gjegjësisht,  njeriut. Intima dhe personi njerëzor është qendër, teatër shpirtëror, hapësirë e patrajtë dhe paformë  ku atributet hyjnore përfaqësojnë pasqyrimet dhe reflektimet më marramendëse.  Ndjenja e njeriut për qenien personale si mikrokozmos dhe si vendreflektim i cilësive hyjnore do t’i mundësojë atij të njohë realisht veten dhe identitetin e tij personal ezoterik ta ndërtojë nën kontrolin absolut të Allahut të Lartmadhëruar. Një gjë e tillë personin do ta lidhte në aspekt të normave morale dhe ndiesisë për prezencën e qenësisë hyjnore mbi supe gjegjësisht edhe më afër se damari i qafës.

Hallqarje për fenë dhe identitetin sociokulturor të myslimanëve….

Nga aspekti i identitetit personal, njeriu i jonë i ballafaquar nga njëra anë me globalizimin e shpejtë dhe nga ana tjetër me tretjen e pandërprerë të kualitetve strukturale të personit të tij, është tejet e rëndësishme që ai të konceptojë origjinën ezoterike të personit të tij të përbërë prej shpirtit dhe trupit. Shkenca dhe ideologjia e modernitetit me thellimin në shkencat dhe diciplinat statistikore kujdesin e fokusoi në materialen dhe shfaqjen e veprimeve të ezoternes në njeriun, ndërsa e la krejtësisht pas dore përkapjen e vërtetë të shpirtit dhe përmasave të tija. Injorimi i shpirtit solli deri te ajo që njeriu të tëhuajësohet dhe tjetërsohet nga identiteti origjinal i tij, gjë që nuk është bërë kurrë më parë në historinë njerëzore. Ne gjithmonë kur flasim për orientimet e identitetit tonë fokusohemi në dukshmërinë dhe aspektet socio-antropologjike të tij, dhe harojmë se në vetë përkufizimin e identitetit të njeriut bën pjesë edhe shpirti si kategori ekzistenciale dhe thelbësore e qenësisë njerëzore.Pikërisht për këtë mendoj se në formimin dhe përjetimin e vërtetë të identitetit tonë duhet t’i kthehemi origjinalitetit të personit të njeriut, përkapjes së intimës shpirtërore dhe rrugës sapiens ekzistenciale për njohjen e vetvetes , e kjo është e mundshme vetëm nëpërmjet të jetësimit të vërtetë të vlerave fetare.

Identiteti sociokulturor i njeriut është bota e tij reale dhe ideale ( familja, shoqëria qytetare, kombi, feja dhe filozofija, morali dhe drejtësia, shteti dhe politika) e reflektuar në vetëdijen e tij dhe në jetën e përgjithshme shoqërore të tij. Ky identitet është i nënshtruar proçeseve dhe ndryshimeve të ndjekura me konflikte shoqërore . Identiteti ka qenë shkas për themelimin dhe veprimin e forcave të ndryshme shoqërore dhe lëvizjeve fetare në historinë e njerëzimit.

Problemi i funkcionimit të identitetit të vërtetë paraqitet në shoqëritë etno-plurale dhe pluralo-religjioze. Marrëdhëniet e moralit dhe religjionit dukshëm ndikojnë në artikulimin dhe profilimin e identitetit sociokulturor të individit dhe shoqërisë së caktuar. Interakcioni i religjionit dhe moralit është mjaftë e shprehur dhe feja me të vërtetat  dhe urdhërat e veta si dhe me praktikën ritualo-adhuruese fuqishëm e determinon botëkuptimin e përgjithshëm mbi botën. Për më tepër e vërteta e shpalljes hyjnore determinon edhe jetën edhe vdekjen, imanenten dhe transcedenten, duke shfaqur fotografi të tërësishme të strukturës metafizike të jetës dhe botës, pozitës dhe rolit të Qenies Absolute në të, gjegjësisht Krijuesit të Përgjithshëm, Allahut xh.sh.

Nuk ka aspak dyshim se identiteti sociokulturor si dhe ai personal i joni është thellë i rrënjosur në sferat e fshehta të strukturës metafizike të fesë.Shpallja hyjnore dhe transcedentimi njerëzor si udhë e sendërtimit të përmbajtjes dhe kuptimit të shpalljes dhe afrimit deri te Zoti xh.sh. janë parametrat themelore me të cilat përcaktohet struktura dhe karakteri i metafizikës së çdo feje të shpallur. Struktura themelore metafizike transponohet në realitetin shoqëror (zakonor), kulturor dhe politik si veprimtari e përgjithshme materiale dhe kuptimore vepruese. Në përgjithshmërinë e tij, gjegjësisht në kulturën dhe qytetërimin kristalizohet “kahja kulturore”, kahja menduese, konceptuese rreth botës dhe njeriut- vetvetes brenda saj dhe misionit në të. Islami si  fe e shpallur  në këtë mënyrë e krijoi bazën teologjiko-metafizike për konstituimin e identitetit sociokulturor.

Të gjithë popujt që e kanë paranuar Islamin në formimin e identitetit të tyre, kush më tepër e kush më pak, dukshëm janë ndikuar prej elementit fetar dhe reflektimi i besimit të tyre në përditshmëri nëpërmjet të ibadeteve është bërë pjesë përbërëse e kulturës dhe qytetërimit të tyre. Identiteti i cili i mundëson personit që të përjetojë veten si person të pavarur,  të vetëdishëm për pozitën e tij shpirtërore dhe shoqërore, tek njeriu i jonë është formësuar nëpërmjet të fesë Islame, gjegjësisht Islami është bërë pjesë e pandarë e identitetit tonë real (merret vesh te pjesa e poupullatës që e kanë pranuar Islamin). Marrëdhëniet e njeriut tonë me veten dhe me mesin që e rrethon , herë pas here edhe më gjerë janë rregulluar në bazë të parimeve Islame të cilat me kalimin e kohës në disa përmasa shoqërore kanë marrur edhe trajtën e zakoneve dhe dokeve.

Sot njeriu i jonë, por edhe njeriu në përgjithësi në faqen e dheut, është i ballafaquar me krizë të identitetit . Kjo krizë është rezultat i proçeseve marramendëse botërore të zhvilluara në kundërshtim me shpirtin real njerëzor. Transponimi i shpirtit jo real njerëzor në shoqërinë njerëzore rezultoi me katrahurë dhe paidentitetshmëri të kobshme.

Problemin e krizës së identitetit është më se e vërtetë se e hasim te pjesa e madhe e të rrinjve të cilët janë rritur dhe edukuar me absolutizmin e mekanikës letargjike të modernitetit. Në periudhën e rinisë personi përpiqet që të integrojë identifikimet e ndryshme  të cilat i imponohen nëpërmjet të mediumeve të ndryshme. Burimi i identitetit të tij është i përmbajtur në sintezat sukcesive të cilat i krijon egoja nëpërmjet të zhvillimit, duke integruar dalëngadalë trajtat praktike të individuumit të reklamuar, e motivuar gjithnjë nga potencialet pasionike. Në këtë periudhë të formimit të identitetit , kur personi shumë lehtë mund të marrë tatëpjetën religjioni luan rol tejet të rëndësishëm në formimin dhe përjetimin e brendisë reale të identitetit personal dhe sociokulturor. E vetmja zgjidhje për krizën e identitetit njerëzor  është dijagnostifikimi i gabimit të bërë, e që sipas meje është në braktisjen shpirtit të urët dhe ngopjen e tepërt të barkut me ushqime të shpejta”fast food”, ndërprerjen e koloritësisë kulturore dhe largimin e të vërtetave të shpalljes prej jetës shoqërore, e pas kësaj evitimi i saj me çiltërsinë e Librit të Allahut dhe pragmatizmin e traditës profetike.