“Obećanje je Allahovo, a Allah će obećanje Svoje ispuniti, ali većina ljudi ne zna; oni znaju samo spoljašnju stranu života na ovome svijetu, a prema onome svijetu su ravnodušni.
A zašto ne razmisle sami o sebi? Allah je stvorio nebesa i Zemlju i ono što je između njih – sa ciljem i do roka određenog. A mnogi ljudi ne vjeruju da će pred Gospodara svoga doista izaći.
Zašto ne putuju po svijetu pa da vide kako su završili oni prije njih? Oni su bili od njih jači, i zemlju su orali i obrađivali je više nego što je obrađuju ovi, i poslanici su im donosili jasne dokaze; Allah im nije učinio nepravdu, sami su sebi nepravdu nanijeli”. (Rum,30:5-9)
“Ne postoji nesto takvo kao sto je savrsena percepcija” (Marshall Sahlin)
Problemi objave I njenih granica u modernom drustvu su umnogome nedorecena oblast savremenog, kako socioloskog tako i teoloskog misljenja. Ne zato sto ne bi postojao interes za ovu sferu naucnog rada, niti sto bi predmet toga rada bio labilan u bilo kom pogledu, vec pre svega zato sto postoje neke granicne sfere za svaku oblast istrazivackog rada, – a ta sfera za teologiju, pa i za sociologiju, svakako je i oblast socio-teoloskih proucavanja.
U kom smislu se tu moze govoriti o granicnosti, i kako bi sadrzaj pojma granicnost mogao delovati na sami zivot ovakvih istrazivanja? Da li je tu rec o spornosti svih termina koji su u upotrebi ili se pak radi o apriornom beznadu – koje nije strano nijednom istrazivackom elanu, ali je u ovoj oblasti tako reci per definitionem priznato? Istorijski uzev, mogucnost socioloskog pristupa objavi I hermeneutici objavljene rijeci relativno je nova i po mnogo cemu nedovrsena ideja, apstrahirajuci samu vrlo oskudnu – istoriju socioloskih pristupa vjere uopste, u kojima je historija uvek dominirala kao prevashodna sansa ovakvim pokusajima (od prvih knjiga u historiji islama pa sve do pokusaja Ibn Halduna da svoj ilm-I umran predstavi u svojoj Mukaddimi) literature, koja bi se odnosila na objavu u drustvenim granicama tretman zive objave prakticno skoro nema. Ukoliko i postoji, ona bi se mogla odnositi na pokusaje sireg zasnivanja i tumacenja istorijsko-vjerskih tema i problema, razmatranje pojave i osobenosti postupaka zasnovanih na objavu, i sl. U filozofskom smislu, takode, objava oduvek uziva poseban tretman, shvatanja – jos iz vremena starih filozofskih tradicija Istoka, grckih Platona, Pitagore I Plotina- kao deo onih znakova koji coveka uvode u svet transcendirajucih entiteta ili Logosa. U tom smislu, implicitno ili eksplicitno, objavi se uvek pridaje onaj filozofski znacaj vrlo vazan za samog covjeka I njegovu poziciju u drustvu. Tako pojavljuje se jedna posebna problematika koja u rijecima Poslanika s.av.s je postavljena pod postulatom “govora ljudima u sklopu njihovih razumnih mogucnosti”, i antropologizacije same objave.
Cemu treba zahvaliti, cemu treba pripisati, cime objasniti ovaj poseban tretman objave u filozofijama svih vremena i svih podneblja? Mozda bi se odgovor mogao naci u prevashodno duhovnom karakteru objave vec iz samog njenog izvorista: iz materijala kojim se sluzi. Jer, u svakom drugom obliku filozofskog izrazavanja ucestvuju materijali koji sa sobom ne nose raznolikost metafore, I konkretnost zakljucaka. Rec objave je prvo komunikacija a tek posle nadrasta svoj pragmaticki karakter, dramski izraz objave (u drustvenim prototipima predstavljenim uz lik poslanika) je neposredno izveden iz ljudskog ponasanja kao bioloskog i psiholoskog, a nikad ne zaboravljajuci apstrahiranje,metaforicki izraz, kao trazenje umetnickog izrazajnog materijala.
Istorijski objava katkad sluzila prirodnim karakteroloskim zvucima stvaranja posebnih utjecajnih stimunga, i da je ona i danas sa svojim vec dovrsenim krakorn , ponovo izvor nadahnuca. Objava trazi svoje mjesto I spas drustva u sirovosti prirodne buke, I na taj nacin ostaje u istoriji kao neporeciva cinjenica da je upravo samo ona ispoljila svoj puni subjektivitet, birajuci za svoj izraz,,objektivirani duh” transcedentalnog materijala, potpuno imunog, cistog, praznog od svakog narcisa vanestetiekih primesa, iskustava ili asocijacija. .
U jednoj takvoj situaciji covjek ostao je na raskrscu, bez znanja I nacina kako da izadje iz ove situacije. Uvijek u povijesti kad bi situacija bila ta stigla bi Allahova intervencija u smislu objave. Univerzalnost posljedne objave, to jest Kurana, je jedna otvorena I permanentna stranica bozje objave, koja svaki dan je sve vise jasna I dostupna ljudskom razumu. U jednoj situaciji, u kakvoj je danas covjek, prvo sto treba da radi je da se obrati objavi, kao bozja intervencija, bez obzira dali to prihvata kao istinu ili sumnja u to. Svako obracanje objavi bez predrasude omogucice pojasnjivanje odredjenih nejasnoca u ljudskoj glavi.
Kuran, kao poslednja Allahova objava , covjeka predstavlja kao cjelinu sa dvije glavne karakteristike, sa tijelom i dusom. U Kuranu se kaze:
Takav je On koji zna sto je izvan dosega opazanja stvorenog bica kao I sve ono sto se moze posvjedociti culima ili umom stvorenja: Svemoguci, Darivatelj milosti, Koji sve savrseno stvara! On pocinje stvaranje covjeka od gline, onda cini da bude rodjen iz biti tekucine hude, a zatim ga oblikuje u skladu sa onim sto je odredjeno da bude pa udahne u njega dio Svoga Ruha: I (tako o ljudi) On vas dariva sluhom, I vidom, I osjecanjima kao I umom. A kako rijetko zahvaljujete!.[1]
Primarna forma covjekove kreacije dobija svoj konacni specifikum kad u njega se udahne od Ruha Bozjeg, sto znaci da svako ignorisanje te komponente vodice ka neljudstvu I predimstvu neljudskih karakteristika u covjeka, al negativnost tog toka nece biti samo u religioznom ili bolje kazano intelektualnom nego I u nejasnoci njegove egzistencije I pozicije u svijetu. Ideja o eliminaciji Ruha bozjeg, koji kroz latitudalnu povijest svijeta hranio se sa vjerovanjem u Boga, tj. sa iskrenim imanom u Allah adz.s. stvarace jedan nerealan svet, bez etickih I estetickih vrijednosti, bez kojih covjek ni u kom slucaju ne moze zivjeti. Sam iman da Bog postoji ne pociva na nesto prazno, ili kao nesto sto je strano ljudskoj svijesti, u koju bi ga se htjelo naknadno uvesti I ugraditi.Covjek neprestano trudi se da izjednacuje svoju ideju Boga koju poseduje u biti svojoj, jer u sprotivnom ne bi mogao da govori da on sam postoji, sa zivom idejom koju Bog ostvaruje u vasioni, svijetu i drustvu.
Tako da bi se cak – sasvim teorijski uzev -moglo postaviti pitanje na koji nacin je moguca veza sa drugim oblastima drustvenog izrazvanja, i nije li tu onda u pitanju povezanost sasvim slucajna, spoljasnja, koja ne zadire u sustinu, prirodu revelacije kao takve, ne garantujuci zajednicnost objavljenog izraza sa ostalim drustvenim formama izraza. Svu opravdanost socioloskog pristupa objavi uvidjamo upravo kroz implicitan odgovor koji drustveno-filozofska praksa i svakodnevni zivot pruzaju na ovo pitanje mogucnosti zajednistva objave sa drugim oblastima drustvene analize. Jer, iako neresen, cak i nepodrazumevan, – ovaj odgovorje potvrden kroz dugo istorijsko iskustvo tog zajednistva, zasnovanog ne samo na zajednicnosti fenomenoloskog,, estetskog, psiholoskog odnosa, vec i istorijske imanentnosti vjerskih I objavljenih ideja. Njegova precutna formulacija bi se mogla opisati – siroko uzev – kao pretpostavka o istorijskom karakteru objavljenog materijala, koji tako postaje ona koheziona sila sto uvodi u rang kulminantne umetnosti, a duhovnost, objektiviranost njenog materijala shvata uslovljeno, upravo istorijski–drustveno uslovljeno.
Granice mogu da postoje I u fizickom I u simbolickom obliku. Simbolicke granice su pojmovne razlike koje pravimo da bismo klasifikovali objekte, ljude, obicaje, pa cak I vreme I prostor. [2] One, sa aspekta objave, pretpostavljaju ukljucivanje (pozeljnog, farz) I isklucivanje (odbojnog, neprihvatljivog, haram) I impliciraju trecu sivu zonu sacinjenu od elementa koji nas ostavljaju ravnodusnim (mubah). Jedan od glavnih problema u ogranicenosti postupka po objavi pojavljuyje se bas u brisanju ovih sivih zona gdje klerikanski autoritet upotrebljavajuci karizmu objave rusi slobodne postupke vjernika unutar objave. Znaci tu se govori o slobodi koja je unutar objave a ne o izmisljenim I nerealnim konstatacijama o absolutizaciji diskurzivnog uma I slobodnog razmisljanja. Simbolicke granice mogu da podjele shvatanja, kao na primjer, kada jedna elita kaze da je ovaj nacin razmisljanja visoki, a druga kaze , da je onaj popularni nacin razmisljanja o vjeri. Takodje , kroz ovaj pristup, kreiraju se I razlike izmedju drustvenih grupa. U ovom smislu one sluze kao nevidljive prepreke za necije ukljucivanje, koje mogu da budu isto toliko efikasne kao I vidljive prepreke poput ograda I zidova, ili kao doslovna iskljucivanja odredjenih drustvenih grupa u pragmatizaciju objavljenih istina.
U kontekstu drustva vjera moze da shvati te bedeme ili zidove medju drustvenim grupama , bez razlike da li su to interesne ili ideoloske grupacije, ali u kontekstu objave kao takve , one su nerealne I neshvatljive. Postavljanje granica nacin je razvijanja osjecaja pripadnosti grupi, ono stvra spone utemeljene na zajednickim opsecanjima, slicnim shvatanjima o svetom I svetovnom I slicnim reakcijama prema simbolickim prekrsiocima. Granice konstituisu system pravila koji upravlja interakcijom tako sto utice na to ko se ukljucuje u drustvene cinove I koji drustveni cinovi se odvijaju. Time granice ne formiraju samo grupe vec potencijalno stvaraju I nejednakost u ontoloskom smislu, sto je totalno strano objavi I Kuranu, jer su sustinski posrednik putem koga pojedinci sticu status, monopolisu sredstvima, legitimisu svoje drustvene prednosti cesto u odnosu na stil zivota, navike, karakter ili sposobnosti. U vjerskoj ortopraksi dvije sposobnosti su jednako operativne, slobodne I istovremeno ukljucene. Prva se sastoji u koncepciji samog objavljenog teksta, koji se treba prebaciti u prakticnu formu, a druga u realizaciji ili mimezisu (podrazavanju) tog teksta u drustvenim prilikama. To podrazavanja objave u drustvu sacinjena je od dvije kategorije. Intelektualni rad I aplikacija te inetelektualnosti u platnu zivota. Ova dva aspekta shvacanja objave odgovaraju nasoj vlastitoj dvostrukosti, odnosno zajednickoj djelatnosti naseg duhovnog ili intelektualnog jastva I senzitivnog psiho-fizickog ega. Dolicno prakticiranje objave u drustvu istovremeno je product mudrosti I metode, razuma I tradicije .
Objava može postati sredstvo konstruisanja realnosti samo pod uslovom da u potpunosti razvije svoj kapacitet „autoreferencijalnosti”, tj. da tokom svog djelovanja drustvo da „preplavi” vlastitim sadržajima, zaokupi mu pažnju i ukine „bireferencijalnost” njegove svesti. Autoreferencijalno dejstvo objave počiva na relanost da se objava može se čuti samo ako se osjeca . Odnosno, covjek kao clan drustva može doživljavati objavljene sadržaje samo dok se prepušta objavi , dozvoljavajući joj da ga nosi. Ukoliko covjek počne da „se bavi objavom, identifikuje forme i registruje rešenja problema, duhovno dejstvo objave na njega postaje manje, a sadržaji objave postaju objekti diskurzivne delatnosti njegovog razuma. Postulati autoreferencijalnosti objave navode na pomisao da je objava u stanju da konstruiše samo sopstvenu, dakle, realnost objave. Isti zaključak sugeriše, međutim, i rasprava Imam Gazalia, koji je mogućnost da se kroz „čisto” delo bazirano na objavi dopre do samosvojne vjerske realnosti – koja se sastoji u čistom priblizavanju pomocu srca (zevk) Allahu dz.s. – ilustrovano na svom sopstvenom primeru u djelu “Izbavljenje iz Zablude”.Ta emocija duhovnosti ništa ne ‘znači’ i ne potrebuje ni jednu reč ‘kako bi ostvarila puno dejstvo’, iza nje ne stoje ni strast, ni osećaj , koji bi joj nametali određeni izraz. Ta nije ništa drugo do ona sama, to opažamo dok djelujemo, bez obzira na to da li smo svesni našeg opažaja i da li ga možemo jezički formulisati. Sudeći prema Gazalijevom mišljenju, objava konstruiše realnost sui generis I onda kada iza nje nema nikakvog značenja i kada ne upućuje na bilo šta, tj. onda kada je„događaj sam” .
Rezultati savremenih istraživanja sprovedenih u oblasti psihologije I fenomenologije objave apsolutno potvrdjuju metafizičko shvatanje objave kod Gazalija I pokazali da objava ne predstavlja apriorni, zaokruženi semiotički sistem znakova nego ne specifični agens čija je uloga da intenzivira opšti nivo stimulacije covjeka , a ne da sugeriše sadržaje senzacije. Kognitivna interpretacija stimulacije uslovljena je neposrednim okruženjem u kojem se ta interpretacija odvija, kao I interpretativnim obrascem koji je pohranjen u svakom vjerniku. Saznanja iz oblasti psihologije objave mogu se dopuniti saznanjima sociologa objave. Njihovo odbacivanje posebnog ontološkog statusa objave i insistiranje na društvenoj uslovljenosti objave (kao i na relativnosti sadržaja koje je u stanju da posreduje , vodilo je – istina, implicitnom – zaključku da autoreferencijalnost objave nije nužno upućena na vjersku realnost sui generis, nego da može biti i važno sredstvo konstruisanja realnosti „simboličkih univerzuma” (symbolic universes). U tom kontekstu se kao dva najbitnija dejstva objave pokazuju:
1. njena moć da covjeku nametne vlastitu temporalnost i na taj način uspostavi vremenske koordinate „simboličkogu niverzuma” i
2. potencijal da u okvirima te realnosti vlastite sadržaje pridoda I pomeša sa pojavama percipiranim drugim drustvenim fenomenim ,obogaćujući ih, pri tom, I odgovarajućim novim značenjima.
Drugo dejstvo objave jednako je bitno kao i prvo, pošto vremensko delovanje objave dopunjuje prostornim. Objava je u stanju da u svakom trenutku trajanja sopstvenim sadržajima „ispunjava prostor”, tj. da u percepciju drustvenog bica inflitrira sopstvene sadržaje i stvara jednu posebnu dimenziju „duhovne sadašnjosti”.
Značenja kojima objava može da obogati drustvene sadržaje realnosti ne predstavljaju, pri tom, nikakve univerzalne „abstractume stvarnosti” (kao što je Šopenhauer mislio), nego se ona mogu shvatiti samo u kontekstu „simboličkih univerzuma” koje, manje ili više samostalno, stvaraju određene društvene grupe. Time u prvi plan iskrsava problem socijalizacije objave, kao preduslova za percepciju i recepciju sadržaja koje objava može da posreduje unutar određene društvene grupe. Veština pridavanja određenog smisla objavljenimsadržajima uči se i „savlađuje” kroz socijalizaciju, zbog čega „shvatanjeobjave” u krajnjoj liniji podrazumeva, tj. pretpostavlja pripadanje određenojduhovnoisti”. Neophodno je, međutim, naglasiti daobjava ne predstavlja jezik koji bi, pozivajući se na leksička i sintaksička pravila, mogli diskurzivno i bez izuzetka da razumeju svi članovi socijalne grupe. Objava ne gradi diskurzivan, nego „prezentivan” sistem znakova sastavljen od „oblika” u kojima su komprimirana intelektualno-emocionalna .Stoga je vjersko iskustvo mnogo pristupačnije „emocionalnom mišljenju” kojem se, za razliku od diskurzivnog mišljenja, spoznajna komponenta nalazi u drugom planu, a „obrazovanje predstava”, koje su u stanju da omoguće pražnjenje afekata, u prvom planu. Obrazovanje „zajednice duhovnosti” podrazumeva, najvećim delom, formiranje prevashodno emocionalnih, a tek potom i diskurzivnih misaonih obrazaca kroz koje svaki član zajednice može da interpretira svoje duhovno iskustvo, razmeni ga sa drugim članovima i, po potrebi, uklopi u širi svetonazor.
No, čak i ako se prihvati pretpostavka o „unifikujućem” efektu pripadnosti nekoj „zajednici vjernika” na sposobnost njenih članova da na odgovarajući način razumeju objavljene sadržaje, to ne znači da je otklonjena mogućnost opstanka veoma krupnih razlika u načinima na koje članovi te zajednice mogu doživljavati objavu.
Što je, zapravo, društvena grupa kompleksnija više grupa pojedinaca uklopljenih u kompleksnu podelu rada i uključenih u mnoštvo različitih društvenih procesa, i što je manji doprinos objave konstruisanju njene realnosti, to je manje verovatno da će članovi grupe na identičan način doživljavati I tumačiti vjerske sadržaje. I obrnuto, unifikacija doživljavanja i tumačenja objavljenih sadržaja izvesnija je u onim društvenim grupama koje imaju jednostavnu strukturu koje se odlikuju visokim stepenom prihvatanja vladajućeg svetonazora i u kojima objava predstavlja važno sredstvo konstruisanja realnosti.
Empirijska istraživanja čije je rezultate izložio i obrazložio sociologija I fenomenologija objave potvrdilo je da objava svoju najvažniju društvenu funkciju ostvaruje upravo kao sredstvo konstruisanja realnosti. Vršenjem ove funkcije, objava postaje posrednik između unutrašnjeg sveta pojedinca i spoljnog sveta. Guenon je ustanovio da svaki pojedinac formira predstavu o realnosti u skladu s predstavama koje ima o spoljnom svetu, unutrašnjem svetu, kao i odnosu između ta dva sveta. Uloga objave u konstruisanju realnosti stoga nadilazi – odnosno, u sebi objedinjuje – funkcije uticaja na osećanja i na delanje pojedinca, pošto uobličava procese razmene sadržaja između spoljnog i unutrašnjeg sveta. Ti procesi, koji u sebi obuhvataju procese doživljavanja (prevashodno u pravcu od spolja prema unutra) i procese izražavanja (prevashodno u pravcu iznutra prema spolja), mogu se nazvati zakluccima uz pomoć kojih se spoljni i unutrašnji svet neprestano drže jedan uz drugi i od čije snage zavisi uloga objave u konstruisanju realnosti. Jake konstatacije omogućavaju tesnu povezanost unutrašnjeg i spoljnog sveta i obostrani protok sadržaja. Objava u tom slučaju može da izoštrava čula i pospešuje kreativne i duhovne sposobnosti ljudi, ne sprečavajući ih da svesno doživljavaju svoje okruženje i da, pri tom, otkrivaju nešto novo, što na drugi način ne bi mogli da dožive ili opaze.
No, moguće je da se konstatacije olabave i da, usled toga, odnos pojedinca prema spoljnom svetu ili oslabi ili se prekomereno intenzivira .Jednu od krajnjih konsekvenci slabljenja tog odnosa predstavljalo bi potpuno odvajanje unutrašnjeg sveta od spoljašnjeg. Unutrašnji svet bi, u tom slučaju, razvio sopstvenu dinamiku i postao relnost suprotstavljena realnosti spoljnog sveta. U oslabelom odnosu prema spoljnom svetu (tj. prema realnosti svakodnevnog života) objava
može izvršiti važnu funkciju jedne od retkih preostalih spona: ona, može stvoriti pribežište u begu iz spoljnog sveta I sugerisati da se u njemu ne može na drugi način opstati sem osjecanjem objave.
Drugi ekstremni ishod slabljenja konstatacije između unutrašnjeg i spoljnog sveta predstavljalo bi gubljenje pojedinca u jednom segmentu spoljašnjeg sveta. Taj fenomen se temlji na veoma snažnom doživljaju (povezanom sa buđenjem intenzivnih osećanja) određenih sadržaja spoljnog sveta koji pojedinca preplavljuju, potpuno ovladavajući njime. Izložen snažnom uticaju spoljašnjeg sveta, pojedinac razvija mehanizme selekcije na osnovu kojih izgrađuje dvostruki odnos prema realnosti: na njene određene segmente se fokusira, dok se od drugih distancira.
Objava u tom slučaju može da doprinese otvaranju nove dimenzije spoljnog sveta, odnosno svojevrsnom „širenju” realnosti izvan granica empirijske datosti, u transcendenciju, ili tačnije, u jednu transcedentalnu, „višu” realnost. U tom kontekstu važno je napomenuti da je , Guenon, na osnovu sprovedenog empirijskog istraživanja došao do zaključka da se situacija u kojoj osoba koja recipira objavu sama oblikuje svoj odnos prema realnosti razlikuje od situacije u kojoj joj odnos prema realnosti oblikuje osoba koja stvara . Ekstreman primer druge situacije može se pronaći u devijantnim društvenim grupama koje pretenduju na izgradnju posebnog „simboličkog univerzuma” i u kojima se intenziviranje odnosa članova prema tom univerzumu odvija u znaku snažnog uticaja koji „značajni drugi” (significant other) ima na sve segmente života, uključujući i oblast komentara objave. Intenziviranje odnosa prema realnosti „simboličkog univerzuma” posredstvom objave može biti dodatno ojačano i bezmalo zagarantovano ako su pripadnici zajednice stekli obrazovanje tokom kojeg su osposobljeni za snažnu identifikaciju sa „značajnim
drugim” i, pogotovo, za dublje uranjanje („posvećivanje”) u realnost koju „značajni drugi” konstruiše.
Na problemima objave I drustvene granice, posebno u modernosti, moramo ukazati na problematiku objave kao krvno neraskidive sa drustvom i okolinom, i poticajne da se svet u kojem nastaje zapita nad sobom. Mora izgledati kriticno, kaze Guenon, na ono sto se u modernosti desilo i sto i dalje preti, vreme i duhovna energija rasipaju u odgonetanju ezoterickih pitanja modernsoti . Krecuci se u dilemama, alternativama ,,eklekticizma”, kamufliranog kica, nemocnog avangardizma pretezno utemeljenog u okultickom materijalu, moderno shvacanje vjere ne uspeva u potpunosti da bude skladna sa aspekta svoje drustvene funkcionalnosti.
Pod pretpostavkom da dilema savremenog shvacanja objave u danasnjem drustvu uopste lezi u opredeljivanju izmedu kica tradicionalnosti I avangarde, – buduci da je kic proizvod one kulture koja u nivelizaciji, distribuiranju, ostvaruje svoj profit u drustvu i tako joj namece I svoje kriterije, – na avangardi ostaje ocekivanje, nada da ce se kroz sizifovski otpor sili istorije,
toj hegelovskoj ,,furiji iscezavanja” ostvariti mogucnost sagledavanja konfliktnosti i grcevitosti
vlastitog vremena.
ABSTRACT
Na problemima objave I drustvene granice, posebno u modernosti, moramo ukazati na problematiku objave kao krvno neraskidive sa drustvom i okolinom, i poticajne da se svet u kojem nastaje zapita nad sobom. Mora izgledati kriticno, kaze Guenon, na ono sto se u modernosti desilo i sto i dalje preti, vreme i duhovna energija rasipaju u odgonetanju ezoterickih pitanja modernsoti . Krecuci se u dilemama, alternativama ,,eklekticizma”, kamufliranog kica, nemocnog avangardizma pretezno utemeljenog u okultickom materijalu, moderno shvacanje vjere ne uspeva u potpunosti da bude skladna sa aspekta svoje drustvene funkcionalnosti.
Pod pretpostavkom da dilema savremenog shvacanja objave u danasnjem drustvu uopste lezi u opredeljivanju izmedu kica tradicionalnosti I avangarde, – buduci da je kic proizvod one kulture koja u nivelizaciji, distribuiranju, ostvaruje svoj profit u drustvu i tako joj namece I svoje kriterije, – na avangardi ostaje ocekivanje, nada da ce se kroz sizifovski otpor sili istorije,
toj hegelovskoj ,,furiji iscezavanja” ostvariti mogucnost sagledavanja konfliktnosti i grcevitosti
vlastitog vremena. Kljucne rijeci: Islam, objava, drustvo, savremenost.
[1] Es-Sedzda, 32:6-9.
[2] Lamont Michele and Marcel Fournier, Introduction, Cultivating Differences: Symbolic Boundaries and the Making of Inequality.University of Chicago Press, str.7.
