Category: 2020

Shkruan: Metin Izeti

Vlerat që kanë karakterin e së shenjtës, domethënë konsiderohen të shenjta, sigurisht që janë faktorët më me ndikim të çdo kulture dhe bashkësie në mjedisin kulturor ku jetojnë. Ne gjejmë konfirmim për këtë pretendim në efektet e arritura nga agresioni kulturor dhe kulturocidi ndaj të cilave janë të ekspozuara shumë kultura në botën moderne. Sulmet shkatërruese ndaj kulturës së një komuniteti janë po aq efektive sa drejtohen pikërisht në vendet e shenjta si shtyllat më të forta të çdo kulture. Shembja, dobësimi ose thjesht degjenerimi i tyre rrezikon mbijetesën e kulturës dhe të komunitetit në tërësi.

Koncepti eurocentrist I promovuar me revolucionin francez, I cili shumë më tepër se revolucion shoqëror ishte revolucion I ndryshimit të mendjes dhe ndjenjave në Europë dhe më pas në botë, morri në shënjestër të gjitha kulturat e mëparshme dhe u përpoq që ata t’I nënçmojë dhe t’I tregojë si jo të denja për njeriun e kohës së re. Këtë e bëri në fillim me vlerat thelbësore të krishterimit edhe atë pikërisht duke e (keq)përdorur artin. Të gjithë ne I dimë filmat ku është degjeneruar personaliteti I Jezu Krishtit, Shën Mërisë dhe të tjerëve. Qëllimi ishte që nëpërmjet të një fenomeni të shpirtit siç thotë Hegeli, pra me artin, të sulmojë një fenomen tjetër fenë. Arti, që në të gjitha periudhat e mëparshme ka qenë bartëse kryesore e koncepteve metafizike dhe të përshpirshtmes, tash më është kahëzuar të rrënojë shenjtërinë e temës dhe sfondit të vet. Me fjalë të tjera koncepti arrogant eurocentrik, që çdo kënd jashtë kufive të vet e konsideronte si “barbar” , dëshironte që të relativizojë ndjenjat shpirtërore të njerëzve duke u tallur dhe fyer vlerat e shenjta të njerëzve. Ky koncept arriti të shkatërrojë gjenin artistik I cili ishte I përqendruar përreth faltores dhe atë e barti në hapësirën e shthurur të sheshit liberal edhe atë në emër të lirisë së shprehjes dhe lirisë artistike. “Liria e shprehjes” vetëm për ta shkatërruar të shenjtën e skllavëroi imagjinatën e artistit dhe e ngulfati atë në përmasën lëndore. Me fjalë të tjera e mbyti artistin dhe artin me gotën e ujit që pinte.

Çdo vlerë e shenjtë e krishterimit, hebraizmit, kulturave të lindjes së largët u tallën dhe u nënçmuan në forma të ndryshme. E vetmja kulturë e cila arriti ta mbijetoi dhe ta mbrojë shenjtërinë e vlerave të veta dhe mos të inkuadrohet në talljen “artistike” të vlerave esenciale fetare është kultura islame. Ta them më troç, vetëm myslimanët nuk arritën t’i mësojnë të pajtohen me talljen e personaliteteve dhe koncepteve të fesë së tyre. Dhe pikërisht kjo I bën nervoz profetët e eurocentrizmit dhe me të gjitha mjetet përpiqen që të ngacmojnë ndjenjat fetare të myslimanëve me qëllim që ata t’I tregojnë se nuk kanë mirëkuptim për lirinë e shprehjes.

Por çështja nuk është aty dhe as që më bën shumë përshtypje dhe më brengos publikimi I karikaturave të Pejgamberit a.s. nga një i gjorë që ka fluturuar nga Kosova dhe është humbur në Paris. Unë dua ta theksoj çështjen  se nuk guxojmë të pajtohemi me degjenerimin dhe shembjen e vlerave të Islamit dhe shkrirjen e të shenjtës në gotën e trurit të sëmurë me shthurje dhe “liri të shprehjes”. Veçanërisht jo nëpërmjet të artit të cilin nuk e nxë truri dhe gjykimi. Arti është mbi to dhe I drejtohet një hapësire shumë më të gjerë se gjykimi mendor dhe logjika instrumentale. Arti dhe feja janë dy motra tradicionale dhe njeriu bashkëkohor duhet ta ketë vërejtur kolapsin që u ka ndodhur të dyjave në zgjatjen shoqërore pasi që janë hidhëruar me njëra tjetrën.

Arritjet më të fundit të kinematografisë në fushën e filmit historik dhe fetar, por edhe në disa zhanre të tjera, dhe në letërsinë artistike por edhe në art në përgjithësi bazuar në filozofinë materialiste dhe vizionin e botës dhe njeriut liberal, na bëjnë të mendojmë se ka disa plane dhe parashikime afatgjate që e kanë në shënjestër jo vetëm Islamin por fenë në përgjithësi. Mund të jetë, pra, që ne  ballafaqohemi jo vetëm me anti-islamizëm, por edhe me anti-fetarizëm.

Sigurisht, Islami është më i ekspozuar ndaj falsifikimeve dhe fyerjeve sesa feve të tjera. E gjithë kjo po ndodh nën një pretekst themelor të quajtur liri e shprehjse!

Ky anti-fetarizëm bazohet në dy përpjekje themelore:

1. Riinterpretimi dhe rishikimi i historisë së feve dhe paraqitja e një imazhi të falsifikuar, të shtrembëruar të të dërguarve të Zotit;
2. Portretizimi i personazheve të profetëve, njerëzve të dashur të Perëndinë dhe besimtarëve të shquar në rrëfime të trilluara, gjoja të rëndësishme historikisht. Ata portretizohen si persona të dobët, jo të besueshëm, të sëmurë dhe të pabalancuar mendërisht, dhe nga ana tjetër personazhet jofetarë portretizohen si personalitete të forta, të guximshme dhe me motive humaniste.

Humanizmi i ngurtë, i mishëruar në rendin socio-politik liberal-demokratik duke mohuar tjetrin dhe të ndryshmen nga vetja, duke e sulmuar fenë dhe universin e shpalljes së Zotit, bën një fushatë gjithëpërfshirëse kundër Islamit si feja e fundit qiellore, e zbritur nga Zoti.

Pse gjuha e artit dhe satirës!?

Çdo ide e përkthyer në një vepër arti ka një shans të zgjasë më gjatë, dhe kjo kohëzgjatje në subkoshiencën e konsumatorëve është gjithnjë më e gjatë nëse është çështje e artit pamor. Shprehja artistike e bën mesazhin që mbart më efektiv dhe më efikas. Nga ana tjetër, në një atmosferë të sunduar nga arsyeja dhe logjika, e vërteta dhe vërtetësia me siguri do të ishin zbuluar dhe analizuar më shpejtë. Prandaj, ithtarët e një ideologjie që e gjen veten të pafuqishëm përpara një ideje më bindëse dhe intelektuale më superiore, përpiqen të zhvendosin konkurrencën e tyre ideologjike në një hapësirë ​​mbi logjike dhe mbi racionale, ose të ndryshojnë rregullat e lojës për të shmangur humbjen dhe dështimin, me fjalë të tjera për të shmangur zbulimin e së vërtetës. Kështu sillen mjeshtrit e ideologjisë liberale sot në relacion me Islamin.

Neglizhimi i nevojës për humor dhe satirë të shëndetshme, në frymën e parimeve etike, hap hapësirë ​​për përhapjen e përmbajtjes amorale satirike dhe humoristike. Kur flasim për humor të shëndetshëm dhe satirë etike, nënkuptojmë që një përmbajtje e tillë duhet të lokalizojë dhe zbulojë fenomenet negative në shoqëri, t’i kritikojë ato dhe të informojë qytetarët për to pa kaluar përtej standardit moral dhe profesional. Shoqëria në përgjithësi dhe bashkësitë e besimtarëve sot përballen me armiq të cilët përdorin të gjitha mjetet në dispozicion për të dëmtuar fenë si të tillë, veçanërisht Islamin.

Nga ana tjetër, respekti për shenjtorët është një parim i përbashkët për të gjitha fetë. Nëse anëtarët e një feje nuk i respektojnë shenjtorët e një feje tjetër, ata mund të presin që shenjtorët e tyre të ekspozohen ndaj poshtërimit dhe sakrilegjës. Prandaj, solidariteti dhe bashkëpunimi ndërfetar, kundërshtimi i përbashkët ndaj akteve të blasfemisë dhe fyerjeve mbi baza fetare mund të nënkuptojë bllokimin e rrugës së ekstremistëve radikalë në të gjitha fetë, të cilët fatkeqësisht e shohin përdhosjen e faltoreve të njerëzve të tjerë si detyrën dhe detyrimin e tyre fetar dhe që kanë filluar historikisht konfliktet dhe luftërat. As Tarry Jons nuk është përfaqësues i krishterimit, as al-Kaeda, Talibanët zëdhënës të Islamit. Sigurisht, as klientët dhe as financuesit e filmave dhe projekteve të tjera të drejtuara kundër Islamit nuk janë përfaqësues zyrtarë të të krishterëve ose hebrenjve. Pas të gjitha rasteve dhe manifestimeve të tilla fshihen kryesisht qëllime të një natyre politike dhe së fundmi, ekziston një anti-fetarizëm. U takon të gjithë njerëzve fetarë, moralë dhe të arsyeshëm në botë të punojnë për të përhapur dhe forcuar respektin dhe vlerësimin e ndërsjellë.

Ne të gjithë jemi përgjegjës. Mirëpo  a mundohemi aq  sa është përgjegjësia jonë?!

Filozofia e mistikës islame, e cila i kushton shumë rëndësi gjendjes së ekzaltuar të personit (agjërimi i detyrueshëm dhe lutja gjatë krijimit), gjithashtu ndikoi në filozofinë e artit të Kandinsky-t; gjendja shpirtërore, e pastruar e krijuesit, është, në të dyja rastet, pika themelore e fillimit të krijimit artistik ose fetar.

Shkruan: Metin IZETI, Tetovë

Vasily (Wassily) Kandinsky (1866-1944) është një piktor rus, mësues dhe teoricien i artit, i cili si një nga artistët e parë për ta eksploruar artin joprezentues në vitin 1910 krijoi veprën e parë tërësisht abstrakte në artin modern Unë ose Abstragim. Ai njihet si krijuesi i artit abstrakt dhe babai i ekspresionizmit abstrakt.

Në esenë e tij të titulluar Mbi shpirtëroren në Art (botuar në 1912), Kandinsky diskuton artistin dhe krijimin: artisti, thotë ai, mund të krijojë artin e vërtetë vetëm nga “nevoja e brendshme”, duke lëvizur në mënyrë piramidale, drejt majës (krijimi si një proces shpirtëror). Artisti është si një urtar që qëndron i vetëm në majë të një piramide dhe prej andej e krijon atë që e zbulon për botën përreth tij nga ajo pozitë, ndërsa shikon të ardhmen. Veprat e tij, vetëm në këtë mënyrë, mund ta “tërheqin” soditësin (nga ajo që është thurur në vepër dhe kjo është dridhja shpirtërore e artistit) në një nivel më të lartë dhe këtu ekziston përgjigjja për kuptimin e artit: pra, ta shpirtërojmë njeriun. Rezonanca e brendshme midis soditësit dhe veprës flet për “efikasitetin” e artit.

Diku tjetër ai i paraqet teoritë e tij rreth lidhjes midis ngjyrës, ndjenjës, tingullit dhe formës. Kështu, për shembull, ngjyra e verdhë është ekscentrike, ndërsa e zeza përfaqëson mbylljen, fundin, heshtjen dhe është dinamikë koncentrike; e verdha na duket se po afrohet dhe e kaltra po tërhiqet; rrethi prodhon qetësinë më të madhe dhe përfaqëson shpirtin njerëzor etj.

Zhvillimi i tij në të kuptuarit dhe krijimin e artit sigurisht u ndikua nga filozofia mistike e mesjetës në Andaluzi. Disa nga veprat e tij në një fazë kalimtare, nga ajo konkrete tek ajo abstrakte, përshkruajnë tema të mistikës islame.

Sigurisht, filozofia e mistikës islame, e cila i kushton shumë rëndësi gjendjes së ekzaltuar të personit (agjërimi i detyrueshëm dhe lutja gjatë krijimit), gjithashtu ndikoi në filozofinë e artit të Kandinsky-t; gjendja shpirtërore, e pastruar e krijuesit, është, në të dyja rastet, pika themelore e fillimit të krijimit artistik ose fetar.

Midis viteve 1908 dhe 1912 Kandinsky shkroi 38 poezi abstrakte në prozë, të cilat i ilustroi në prerje druri. Ato janë mbledhur në një koleksion të quajtur “Tinguj”, sepse vetë këngët luajnë më shumë me zë sesa me kuptim. Në poezinë e Goethes, thotë Jean Arp-i, lexuesit i mësohet poetikisht se njerëzimi duhet të vdesë dhe pastaj të transformohet. Nga ana tjetër, Kandinsky vë përballë lexuesit një imazh që vdes dhe vetë-transformohet, një frazë që vdes dhe vetë-transformohet, një ëndërr që vdes dhe vetë-transformohet. Poezitë e Kandinsky-t e shpallin zbrazëtinë e fenomeneve dhe arsyes.

Shpirtit që zgjohet, pohon Kandinsky, i bën përshtypje akoma fort ai deti (i botëkuptimeve materialiste). Vetëm një dritë e zbehtë, si një pikë e vetmuar, dridhet në një rreth të madh të zi. Kjo dritë e zbehtë është vetëm një parandjenjë, të cilën shpirti, në mungesë të guximit, nuk e sheh, duke dyshuar mos vallë është kjo dritë – një ëndërr, ndërsa rrethi i zi – realitet. Ai gjithashtu i bashkëngjitet mendimit të mistikës islame, veçanërisht asaj të Andaluzisë, të udhëhequr nga Ibn Arabiu, se njerëzit me përvojën afër vdekjes, janë të sigurt për një gjë: kjo botë është vetëm një hije dhe Burimi ynë, bota e dritës, është një realitet i vërtetë. Është e nevojshme të çdehemi nga dehja me materien, ta mprehim shikimin, ta përqendrojmë vizionin që ta kuptojmë këtë. Veprat me të cilat ne rezonojmë «e largojnë shpirtin nga trashja. Ato e mbajnë atë në një lartësi të caktuar, si një kunj që i mban telat e një instrumenti muzikor.”

Një artist, varësisht nga ajo se çfarë lloj personi është, ka dridhjen e tij. Në mënyrë të vetëdijshme ose të pavetëdijshme ai e bart atë në punën e tij dhe e frymëzon shpirtin e tij. Soditësit mund ta pëlqejnë ose jo punën, në varësi të asaj se si ka ndikuar ajo vepër tek soditësi, d.m.th. si “e ka ndier ai vetë veprën”. Varësisht nga ajo se vepra ka bërë jehonë tek ai apo jo, d.m.th. a janë vepra, artisti dhe soditësi në të njëjtën gjatësi vale? Që shpirti të mos bëhet i vrazhdë, të bjerë edhe më thellë në botën e materies (duke e parë atë si të vetmin të fundëm), i duhet arti për ta ngritur atë. Kemi nevojë për artistë si urtarë (dhe Kandinsky ishte i lidhur me njërin prej tyre), të cilët do të na zgjojnë, të na e kujtojnë natyrën tonë të vërtetë (shpirtërore).

Artisti duhet të jetë i verbër ndaj formave “të njohura” ose “të panjohura”, i shurdhër ndaj mësimeve dhe dëshirave të kohës. Artist është vetëm ai që krijon nga zemra, nga brenda, i frymëzuar vetëm nga fryma e Burimit dhe jo nga fryma e botës dhe kohës. Artist nuk është ai që ndjek verbërisht modën dhe dëshiron të pëlqehet. ai ndjek zërin e brendshëm dhe thjesht dëshiron të përcjellë mesazhin përmes veprave të tij, për ta ngritur nivelin e cilësisë së jetës për të gjithë dhe kudo. Ai dëshiron të ndajë dashuri, e jo të dashurohet; ai dëshiron të inkurajojë, jo të inkurajohet; ai dëshiron që njerëzit ta njohin njëri-tjetrin, jo ta njohin atë. Artist është një person që ka hequr dorë nga vetja dhe jeton për të tjerët, për shpirtërimin.

Një vepër e vërtetë arti krijohet “nga një artist” në një mënyrë misterioze, enigmatike, mistike. E lirë nga artisti, vepra fiton një jetë të pavarur, bëhet një personalitet, një subjekt i pavarur shpirtëror që jeton dhe një jetë materialisht të vërtetë, e cila është qenie. Ajo zotëron forcë produktive, aktive. Merr pjesë në krijimin e një atmosfere shpirtërore.

Shpirti është i kaltër. Sa më e thellë e kaltra, aq më fortë e thërret njeriun në pafundësi, zgjon tek ai dëshirën për pastërti dhe, së fundmi, mbindjeshmëri. Thjesht, si ngjyra e qiellit, siç e imagjinojmë në tingullin e fjalës, kur themi “qiell”. E kaltra është një ngjyrë tipike qiellore. E kaltra e thellë zhvillon një element të paqes. Fundosja e saj në të zezë merr një aluzion të trishtimit njerëzor, bëhet një zhytje e pafund në gjendje serioze ku nuk ka fund dhe nuk mund të ketë fund.

Piktura është art dhe arti në përgjithësi nuk është një krijim i paqëllimtë i gjërave që zhduken në boshllëk, por një fuqi e qëllimshme që duhet t’i shërbejë zhvillimit dhe përsosjes së shpirtit njerëzor – lëvizjes së trekëndëshit. Ai është një gjuhë që në mënyrën e vet i flet shpirtit për gjërat, një gjuhë që është për shpirtin buka e përditshme, e ngrënshme vetëm në atë formë.

Ndërsa në periudhat kur shpirti shtanget dhe neglizhohet nga pikëpamjet materialiste, nga mosbesimi dhe aspiratat praktike që pasojnë nga materializmi, fillojnë të dëgjohen zërat se arti “i pastër” nuk u jepet njerëzve për qëllime të veçanta, por pa arsye, se arti ekziston vetëm për hir të artit (l’art pour l’art). Në një situatë të tillë artisti “duhet të përpiqet ta ndryshojë situatën, duke pranuar detyrën ndaj artit dhe ndaj vetvetes – duke mos e konsideruar veten zot të situatës, por një shërbëtor të qëllimeve më të larta, detyrimet e të cilit janë precize, të mëdha dhe të shenjta. Ai duhet të ushqehet, të zhytet në shpirtin e tij, ta ushqejë dhe ta zhvillojë atë, në mënyrë që të ketë diçka për të veshur me talentin e tij të jashtëm – të mos jetë si doreza e humbur e një dore të panjohur, lëvozhga e saj e zbrazët, e padobishme. Artisti duhet të ketë diçka për të thënë, sepse detyra më e madhe nuk është zotërimi i formës, por përshtatja e formës me përmbajtjen.

“Arti fillon atje ku mbaron natyra.” (kjo është arsyeja pse realizmi është antipodi i artit), me plot të drejtë do të konstatojë Oscar Wilde…