Category: Hejza

Koha e re është e përqëndruar në humbjen e besimit, pra, besimi në kuptimin e dyfishtë të fesë, të Zotit dhe besueshmërisë, sigurisë transcedentale). Pavarësisht pretendimit të saj për t’u dhënë liri dhe dinjitet njerëzve ajo e ka lënë të zhveshur njeriun në udhëkryq. Ka krijuar shumë dilema, në aspekt të kërkimit të zgjidhjes mund të konsiderohen të arsyeshme, që e kanë lënë njeriun e sotshëm në mjetin transportues duke mos e bartur deri tek caku. Si rrjedhojë, mos arritja e cakut dhe përpëlitja në rrugë dhe lajthitje e devijime rrugore e mendore, e ka shtuar depresionin dhe paqartësinë e vendzënies së njeriut në hapësirë. Hapësira e gjerë jetësore, e cilësuar kështu nga Zbulesa, është ngushtuar aq shumë sa që njeriun e ka lodhur edhe vetë prania e tij në Tokë. Shumë me elokuencë e ka përkufizuar këtë gjendje Muhammed Ikbal në një katërvargësh të tij:

Çfarë është kjo epokë, në të cilën feja/besueshmëria vajton?

Liria e tij vjen me një mijë pranga,

Ajo i rrëmbeu fytyrës së njeriut shkëlqimin dhe njomësinë,

 Dhe Bihzadi (një piktor i njohur iranian i shekullit XVI) ipikturoi një pamje të rreme.

Për sa i përket mendësisë apo botëvështrimit, aktualisht po jetojmë në “Epokën e Ankthit, e emërtuar kështu nga shumë kritikë të modernizmit në lindje dhe perëndim. Nëse e analizojmë pulsin e kohës dhe  shikojmë  përtej simptomave për të gjetur shkakun parësor, atëherë e kuptojmë se diçka nuk është në rregull me paradigmat ose botëvështrimet mbizotëruese që përfaqësohen në kohën tonë. Njeriu i sotshëm, me kritikat e tij filozofike, dilemat ekzistenciale dhe specifikat shkencore, e gjen veten në një gjendje të çuditshme: koncepti i krijuar post-humanist i tij i jep atij kontroll të paparë mbi forcat e natyrës, por i grabit besimin në të ardhmen e tij.

Kriza në të cilën bota gjindet në fillim të shekullit të 21-të është më e thellë se vetë organizimi i sistemeve dhe ekonomive politike. Në mënyra të ndryshme, Lindja dhe Perëndimi po kalojnë një krizë të përbashkët të shkaktuar nga gjendja shpirtërore e modernizmit të mbrapshtë. Kjo gjendje karakterizohet nga një humbje e sigurisë fetare dhe transcendencës me horizonte më të mëdha. Natyra e asaj humbjeje është e çuditshme, por në fund të fundit është mjaft logjike. Kur, me inaugurimin e një këndvështrimi shkencor të botës, njerëzit fillojnë ta konsiderojnë veten masën e gjithçkaje, bartës të kuptimeve më të larta në botë, kuptimi do të fillojë të zbehet dhe njerëzishmëria do të pakësohet. Bota po humbet dimensionin e saj njerëzor dhe ne kemi filluar të humbasim kontrollin mbi të. Sipas F. Schuon:

“Bota është e mjerë, sepse njerëzit jetojnë nën nderin e tyre; gabimi i njeriut modern është dëshira për të reformuar botën pa forcën dhe vullnetin për të ndryshuar njeriun; me kontradiktat e saj të padurueshme, përpjekja për të bërë një botë më të mirë të bazuar në përkeqësimin e njerëzimit, mund të përfundojë vetëm në shfuqizimin e asaj që është njerëzore, dhe rrjedhimisht në shfuqizimin e lumturisë. Të ndryshosh njeriun do të thotë ta rilidhësh atë me Xhenetin, të rivendosësh një lidhje të re me transcedencën, që tashmë është prishur. Ky proces përfaqëson çrrënjosjen e tij nga sundimi i pasionit, nga kulti i materies, sasisë dhe dinakërisë dhe riintegrimin e tij në botën e shpirtit dhe qetësisë, madje mund të themi: në botën e arsyeve të mjaftueshme( suficite)”.

Nëse diçka e karakterizon epokën tonë, ajo është humbja e besimit në transcendencë, në Zotin si Realitet Objektiv. Është epoka e eklipsit të transcendencës. Asnjë mjedis socio-kulturor në epokën paramoderne nuk ia ktheu shpinën transcendencës në një mënyrë kaq sistematike siç bëri modernizmi. Eklipsi i transcendencës ndikon në mënyrën tonë të shikimit të botës, d.m.th. në formimin e një pamjeje të gjerë të botës. Transcendencë, do të thotë, se ekziston një realitet tjetër që është më real, më i fortë dhe më i mirë se i përbotshmi. Eklipsi i transcendencës ndikon në mënyrën tonë të shikimit të botës, d.m.th. mbi formimin e një botëvështrimi. Kjo pyetje dhe ky problem është shumë shqetësues. Gjithçka që ka të bëjë me fushat shoqëruese të jetës: politika, standardi i jetesës, kushtet ekologjike, marrëdhëniet ndërpersonale, arti, në analizë të fundit varet nga këndvështrimi ynë për botën. Njeriu i shekullit të XX-të duke braktisur të menduarit e qartë, i lejoi vetes të fiksohet aq shumë me anën materiale të jetës, saqë shkencës i la një konto të hapur, një kontroll të plotë për pretendimet shkencore rreth asaj që përbën realitet, njohuri dhe besim të justifikuar. Ky është shkaku i krizës sonë shpirtërore. Ajo iu bashkua krizave të tjera kur hymë në shekullin e ri – krizat mjedisore, popullsia e madhe, hendeku në rritje midis të pasurve dhe të varfërve, depresioni, stresi, droga, amoraliteti,kotësia etë ngjashme.

Është fakt që shkenca e ka ndryshuar botën tonë sa që nuk mund ta njohim atë, por fakti që shkenca ka ndryshuar botëvështrimin tonë është mjaftë intriguese. Më e rëndësishmja, dy botëvështrime konkurrojnë për prestigj në të ardhmen, botëvështrimi me prani të të përtejmes në jetën tonë dhe botëvështrimi i përqëndruar në ndryshimin e realitetit përmes shkencës transhumane. Por një gjë është shumë e qartë për njeriun e mileniumit të tretë, një vështrim puro-shkencor i botës është një shkreti për shpirtin njerëzor dhe nuk  mund të na sigurojë një jetë kuptimplote.

Botëvështrimi është një këndvështrim gjithëpërfshirës dhe duhet të bëhet dallimi midis përbërësve të tij social, kozmologjik dhe metafizik. Komponenti social i botëkuptimit nga e kaluara ndonjëherë justifikon skllavërinë dhe të drejtat hyjnore të mbretërve, ndërsa komponentët kozmologjikë e përshkruajnë universin fizik siç kuptohet nga shkenca e sotme. Përmbajtja e këtyre dy komponentëve dukshëm ndryshon, ato nuk janë të përjetshme. Filozofia e përjetshme, e pandryshueshme është metafizike ose, më saktë, ontologjike. Kjo i referohet ndryshimit midis absolutes dhe relatives dhe shkallëve të ndryshme të realitetit që rrjedhin nga to.

Kriteri i trefishtë, metafizika, kozmologjia dhe sociologjia, ka zgjatjet e tij në traditën pereniale, modernizëm dhe postmodernizëm. Kur i krahasojmë këto probleme me tre periudha kryesore të historisë njerëzore: periudhën tradicionale, modernizmin dhe postmodernizmin, është e qartë se e para prej këtyre periudhave shpenzoi më shumë nga energjia e saj dhe ishte më e mirë, në disa aspekte se dy periudhat e tjera. Domethënë, modernizmi na dha një kuptim të natyrës, ndërsa postmodernizmi i zgjidh padrejtësitë sociale më me vendosmëri se sa periudha më parë. Kjo krijon botëkuptime metafizike të ndryshme nga ato kozmologjike, të cilat kufizohen në universin empirik. Ndërsa, dobësia kryesore shfaqet në mosndjekjen e arritjeve të të parëve. Është pra, fenomeni i eklipsit të transcendencës. Kjo është ajo që është e gabuar me paradigmën ose botëvështrimin e periudhës tonë.Ky është ndryshimi konceptual që u solli njerëzve projekti iluminist dhe botëkuptimi i modernizmit, si dhe dëmi që u bë në qarqet shkencore akademike.

Shikuar nga kjo perspektivë, kthimi i trascedencës, përmes përshpirtshmërisë, është një sistem që mund të shërbejë në kontekst të riparimit. Kjo është një ontologji e përshpirtshme që merret me natyrën e realitetit, një epistemologji që flet për origjinën, mënyrën dhe fuqinë e dijes dhe çështjen e fortësisë dhe pasaktësisë së dijes, etikën, filozofinë e së mirës dhe të keqes dhe psikologjinë.

Lind një pyetje e rëndësishme: A kanë njerëzit aftësi, të barabarta apo të ngjashme me receptorët e tyre shqisorë, për të zbuluar gjërat jomateriale, shpirtërore? Kanti mendonte se ata nuk ekzistojnë, dhe epistemologjia, në pjesën më të madhe, ishte dakord me këtë mendim, por feja nuk ishte dakord. Nuk ka asnjë mënyrë objektive për të zgjidhur mosmarrëveshjen, sepse secila palë ka përkufizimin e vet të objektivitetit. Në fund, del se njerëzit pajtohen me shkencën, sensin e shëndoshë dhe postmodernizmin, dijen objektive, atë që është e dukshme, sepse ajo e lavdëron vetveten. Epistemologjia fetare, nga ana tjetër, e përcakton njohurinë objektive si të përshtatshme. Kur Realiteti për të cilin po flasim është i karakterit shpirtëror, atëherë duhet një forcë e veçantë si dhe instrumente të veçanta. Kjo është e nevojshme për të zhvilluar dhe për ta mbajtur në fokus.

Instrumenti i soditjes është zemra, por jo arsyeja me të cilën jemi njohur në jetën tonë të zakonshme. Në të menduarit modern, njeriu e percepton botën objektive përmes shqisave të tij dhe i kupton ose i “shpjegon” ato me ndihmën e një aftësie mendore të quajtur arsye ose intelekt; nuk ka mënyrë tjetër për të marrë njohuri. Sado që ky kuptim është krejtësisht në kundërshtim me doktrinat tradicionale të epistemologjisë të lashtë është në kundërshtim edhe me kuptimet e sfidave që na i paraqet e ardhmja.

Të gjitha fetë  në epokën moderne janë detyruar të shpjegojnë doktrinën e tyre duke patur parasysh mbështetjen e kritikës së Kantit.Duke marrë me vete një rrezik të ekzagjerimit të vogël, mund të thuhet se çdo teolog, teoricien kontemplativ, filozof dhe mendimtar në epokën postkantiane, para se të vazhdonte me idenë e tij kreative, duhej të “zgjidhte” llogarinë me Kantin. Edhe Renè Guènon, figura drejtuese e shkollës tradicionale, që rrallë ndoqi stilin “shkencor/orientalist” të referencave dhe shënimeve në veprat e tij dhe që ruante gjithmonë një nivel më të lartë të ligjërimit, në idetë e tij bëri një përjashtim për Kantin. Një tjetër figurë e shquar e mendimit tradicional, F. Schuon, i dha përgjigje edhe Kantit në fillimet e hershme të karrierës së tij si shkrimtar, në artikullin “Reflektime mbi sentimentalizmin ideologjik“. Vëzhgimet e tij bazohen në një vështrim epistemologjik të gjërave nga këndvështrime të ndryshme dhe duke mos i përjashtuar traditat e lashta, jo vetëm ata të feve të shpallura por edhe të religjioneve dhe botëkluptimeve të lindjes së largët.

Nëse marrim shembullin e një doktrine krejtësisht intelektuale dhe të eleminuar nga emocionet, siç është filozofia e Kantit, e cila u konsiderua si arketipi i teorive të ndara në dukje nga poezia, nuk do të kemi asnjë vështirësi për të zbuluar se pikënisja ose “dogma” është reduktuar në reagimin e paarsyeshëm ndaj gjithçkaje që qëndron përtej mundësive të vetë arsyes, prandaj apriori ai shpreh instinktivisht revoltën ndaj të vërtetave që janë racionalisht të pakuptueshme dhe që konsiderohen të pakëndshme për shkak të pamundësisë së tyre për shpjegim të thjeshtë. Gjithçka tjetër është thjesht një fazë dialektike, nëse doni, zgjuarsi  “brilante”, por në kundërshtim me të vërtetën. Ajo që është thelbësore në filozofinë e Kantit nuk është logjika e tij pro domo dhe qartësitë e saj shumë të kufizuara, por kryesisht dëshira “irracionale” për të kufizuar inteligjencën për të cilën ai flet; kjo rezulton në dehumanizimin e inteligjencës dhe hap derën për të gjitha devijimet çnjerëzore të shekullit tonë.Shkurt, nëse është e mundur që një gjendje e caktuar e njeriut të tejkalojë intelektualisht vetveten, atëherë filozofia e Kantit është mohimi i gjithçkaje që është në thelb dhe integralisht njerëzore.

Në kohët e lashta njerëzit  flisnin në mënyrë fëminore për gjërat inteligjente, në ditët tona njerëzit konkurrojnë për të folur me inteligjencë për gjëra marrëzore, konstaton Ikballi dhe vazhdon, në atë kohë, kur bënin gabime, i bënin për çështjet e mundshme, jo për gjërat themelore; në epokën tonë është e rëndësishme që njerëzit janë në gabim, ndërkohë që kanë një mendim pozitiv për gjërat e mundshme… Tendenca karakteristike e kohës sonë – per faktin se “zotat” janë eliminuar – është se çdo gjë është e kristalizuar ne filozofi. Çdo gjë bëhet objekt besimi, çdo lloj reagimi sentimental apo dobësimi i inteligjencës apo vullnetit. Është sikur këmbët e dikujt, të lodhur nga natyra, fillojnë të mendojnë sipas asaj që i pëlqen dhe i përshtatet vetes – vetëm sepse kanë menduar për zënien e pozitës qendrore në aspekt të idesë. Një sekuencë e ngjashme mendimesh, por jo në tonin e ekstravagancave moderne, qoftë për filozofinë, letërsinë, artin apo, thjesht, për një mënyrë jetese të caktuar, quhet “braktisje e kohës”. Por ajo që njerëzit harrojnë është se koha jonë ka braktisur të vërtetën dhe të gjitha vlerat reale. Na thuhet se asgjë nuk mund dhe nuk duhet të jetë jashtë hapit me kohën, sikur nuk janë në hap me Zotin, dhe sikur të jetë e mundur të jesh pafundësisht jashtë hapit me tre gjëra: Zotin, të vërtetën dhe thelbin e gjërave… Përgjatë shekujve, fetë kanë rrënjosur te njeriu ndërgjegjen e asaj që ai është në madhështinë e tij themelore së bashku me papërsosmërinë dhe pafuqinë e tij aktuale; njeriu e pranoi këtë mesazh sepse ai ende posedonte një intuitë natyrore të vendit të tij në univers. Tani është një karakteristikë e një njeriu të etur për t’u bashkuar me kohën tonë, nevoja për të ndjerë lehtësi në papërsosmëri, e cila për të është bërë përsosmëri praktike… Nga pikëpamja e realitetit eskatologjik, në të cilin asgjë nuk mund të mbetet e imunizuar nga përllogaritja përfundimtare, të gjitha polemikat racionaliste-sentimentale do të dukeshin si një lloj loje letrare e dënuar me avullim të menjëhershëm në humnerën që shtrihet deri tek varri.

Gjithsesi duhet patur parasysh, se realiteti përfundimtar zbulon simbolet e tij, në botën e jashtme dhe te njerëzit, dhe për këtë arsye mund të quhet imanentisht i pafund. Vëzhgimi reflektues i natyrës është një mënyrë indirekte, racionale për të arritur atë Realitet; intuita është një mënyrë e drejtpërdrejtë, jo racionale për ta arritur këtë. Pozicioni i fundit, vlefshmërinë e të cilit e ka vërtetuar dhe zbuluar letërsia mistike botërore, nuk është më pak e natyrshme dhe e sinqertë dhe jo më pak efektive në synimin bujar të dijes konkrete dhe reale. Megjithatë, të dy llojet e njohurive duhet të plotësojnë njëra-tjetrën për të krijuar një vizion të plotë të Realitetit.

Prandaj, një vetëdije e përshpirtshme është thelbësore për botëvështrimin praktik, dhe kjo është ajo që e lejon njeriun të trajtojë me respekt figura si, Muhammedin a.s., Jezu Krishtin. Mojsiun,Budën, dhe shumë të tjerë nga fe të ndryshme që synojnë ta rrokin realitetin përfundimtar. Ky realitet më së shpeshti lexohet përmes dashurisë dhe jo vetëm përmes diturisë. Ose, më saktë, tema bazë që është endur në filozofinë e tyre është urtësia e dashurisë, është një lojë mes urtësisë dhe dashurisë që gjeneron mirënjohje të thellë ose harmoni shpirtnore me vlerat që jetojnë në urtësinë pereniale. Siç ka vënë në dukje edhe S. H. Nasr, “metafizika më e thellë në Islam mund të gjendet në shkrimet e dijetarëve sufi, veçanërisht atyre që zgjodhën të merren me aspektet teorike të rrugës shpirtërore, ose atë që scientia sacra e quan gnosis (el-ʿirfān)”.

Në këndvështrimin e metafizikës sufike, fenomeni i ndërgjegjes, i cili shfaqet në botë në mënyrë hierarkike, është shfaqja e Ndërgjegjes Hyjnore. Manifestimi qendror dhe i plotë i Ndërgjegjes Hyjnore, vetëshpallja (texhel-li) e Atributeve Hyjnore të Dijes (ʿilm), është inteligjenca njerëzore. Në të njëjtën mënyrë, vetëm njeriu, i cili ka dhuntinë e të folurit, i vetmi ndër krijesat tokësore, u krijua në shëmbëlltyrën e Zotit dhe ky është kulmi dhe përsosmëria e inteligjencës njerëzore, dhe rrjedhimisht e vetëdijes njerëzore. Ligjërimi, në këtë rast, është një trup i parëndësishëm, megjithëse i ndjeshëm i vullnetit dhe të kuptuarit tonë.

Është e rëndësishme të theksohet këtu se thelbi i argumentit për të përgënjeshtruar Kantin është zgjerimi i kufijve të sferës së ndërgjegjes dhe theksimi i faktit se ndërgjegjja nuk duhet reduktuar vetëm në racionalitet, d.m.th. mendimin diskursiv, apo arsyen e ndarë nga rrënja e saj intelektuale transhendente, që është zemra, sepse, realiteti i përgjithshëm ka mënyra të shumta për të pushtuar ndërgjegjen tonë, ka “mënyra mbiracionale të vetëdijes”, “ka mundësi të niveleve të panjohura të vetëdijes”.

Bota formale përbëhet nga dualiteti. Arsyeja, pasi përjashtohet në bazë të “rënies” së saj në substanca materiale dhe psikike, ndahet në dy pole: në atë intelektual dhe në tjetrin, ekzistencial; ndahet në inteligjencë dhe ekzistencë, në tru dhe trup. Në Intelekt, inteligjenca është ekzistencë, dhe anasjelltas; dallimi i aspekteve në vetvete nuk nënkupton një ndarje. Ndarja ndodh vetëm në botën e formës. Truri është për trupin ashtu siç është zemra për trurin dhe trupin së bashku. Trupi dhe truri projektohen në forma momentale dhe zemra është e zhytur në pandryshueshmërinë e Qenies. Si të thuash, trupi dhe truri kanë vërshuar nga zemra.

Jeta e njeriut zhvillohet në tre plane njëkohësisht, domethënë egoja është objekt i tre qendrave të tërheqjes ndaj të cilave ai përgjigjet në mënyra të ndryshme, në përputhje me natyrën ose vlerat e veta. Ne jetojmë në trup, kokë dhe zemër në të njëjtën kohë, kështu që ndonjëherë mund të pyesim veten se ku është në të vërtetë, egoja, ‘vetja’ empirike, ka vendet e saj ndijore në tru, por graviton drejt trupi dhe përpiqet të identifikohet me të, ndërsa zemra është, simbolikisht, selia e Qenies, për të cilën mund të jemi të vetëdijshëm ose të pavetëdijshëm, megjithëse është qendra jonë reale ekzistenciale, intelektuale dhe universale. Në një farë kuptimi, është treshja e vjetër anima, animus, spiritus, me ndryshimin se anima është ‘gruaja’ e animusit– është një ent psikik mjaft vegjetativ dhe shtazor i ndarë nga vetë trupi; këtu nuk ka një vijë të qartë demarkacioni, sepse trupi nuk mund të ndahet nga ndjenjat e tij, të cilat në fakt përfaqësojnë egon tonë të ulët dhe të decentralizuar, me ngarkesën e tij në rënie dhe tendencat dispersive, do të thotë Schuon. Do ta përfundoj me disa konstatime të Schuonit(Isa Nuruddin), njeriu në të gjitha periudhat, por veçanërisht tash, ka nevojë ekzistenciale për të rrokur të Vërtetën e vërtetë. E vërteta është ajo që duhet pranuar absolutisht. Dhe kur bëhet fjalë për të Vërtetën absolute, ajo duhet pranuar plotësisht, d.m.th. me gjithçka, me inteligjencë, me vullnet, me dashuri, këmbëngulje, iniciativë, fat. Ky pranim total i së Vërtetës është Besueshmëri, siguri, mirëqenie. Të thuash se pranimi është i plotë do të thotë se ai ndodh në zemrën tonë, nga e cila varen fuqitë tona të tjera. Dhe të thuash se pranimi na mbush zemrën është, në fakt, të thuash se ai përshtatet me gjithçka që jemi, aktivitetet tona dhe karakterin tonë. Kjo është arsyeja pse është e pamundur të kesh Besim pa rrjedhoja ose pa poseduar cilësi që përshtaten me Besimin, nga ku rrjedh se e vërteta është ajo që e përcakton atë. Ndër të gjitha mundësitë, ajo që varet më së shumti nga e Vërteta dhe në të cilën Besimi pasqyrohet më shpejt nga ai fakt është Lutja dhe thelbi i Lutjes është emri i Zotit. Për të pranuar të Vërtetën duhet të kesh Besim; zotërimi i Besimit është kthimi te Zoti, sepse njeriu është i pajisur me inteligjencë, i aftë për absolutitet ose transcendencë dhe kjo është ajo që manifestohet në Dërgesën Hyjnore. Por zemra nuk është e dukshme vetëm në veprimet tona, ajo është e dukshme edhe në karakterin tonë; dhe nëse e Vërteta dhe Besimi i detyrojnë veprimet tona në punë shpirtërore dhe të zellshme, ato e detyrojnë njëlloj karakterin tonë drejt Virtytit shpirtëror dhe të bekuar. Sepse Puna nuk është asgjë pa Virtytin, ose pa qëllimin e Virtytit, ashtu si e Vërteta, pa Besimin, mbetet një shkronjë e vdekur në letër. Anasjelltas, Besimi nuk është asgjë pa të Vërtetën dhe Virtyti nuk është asgjë pa Punë. Një arsye e mjaftueshme për Besimin është padyshim e Vërteta, dhe plotësimi i pandashëm i Virtytit është Vepra e së Vërtetës. Besimi pa të Vërtetën është herezi; Dituria pa besim është hipokrizi. Puna pa virtyt është mendjemadhësi dhe virtyti pa punë është kotësi; sepse sinqeriteti i Virtytit thërret në Punë dhe përsosmëria e Punës thërret në Virtyt.

Transhumanizmi është një rrymë mendimi , lëvizje intelektuale dhe kulturore ndërkombëtare me një qëllim për të transformuar rrënjësisht situatën njerëzore duke zhvilluar dhe zgjeruar teknologjitë në dispozicion për të rritur në masë më të madhe inteligjencën, fuqinë dhe qëndrueshmërinë fizike dhe kapacitetin psikologjik të njeriut.

Mendimet transhumaniste paraqiten për herë të parë nga  gjenetisti britanik J. B. S. Haldane në esenë e tij en:”Daedalus: Science and the Future” qysh në vitin 1923, që më vonë të sistematizohen nga biologu Julian Huxley, i cili konsiderohet si themeluesi i transhumanizmit, pasi ai e ka përdorur këtë termnë një artikull të shkruar në vitin 1957.

Por pika që na bën kureshtar në lidhje me transhumanizmin është çështja e debatit nëse transhumanizmi është një degë e posthumanizmit dhe se si kjo lëvizje filozofike duhet të konceptohet në lidhje me transhumanizmin. Për rrjedhojë, parashtrohet edhe pyetja se a është transhumanizmi aspekti vendimtar në mendimin filozofik dhe artistik të shekullit 21? Disa janë të mendimit se transhumanizmi tashmë e ka zëvendësuar postmodernën dhe njerëzimi nuk ka rrugë tjetër të zhvillimit përveç tij.

Në fazën aktuale të zhvillimit të të menduarit, përkufizimi konvencional i transhumanizmit sillet rreth binomit teknikë-njeri. Shkurtimisht, transhumanizmi është një lëvizje filozofike, sociale, ndërkombëtare, shkencore dhe madje ekonomike që promovon përmirësimin fiziologjik, mendor, emocional, njohës, gjenetik të njeriut me anë të arritjeve moderne shkencore dhe teknike. Sipas ithtarëve të transhumanizmit (p.sh. Max More, James Hughes, Nick Bostrom, Ray Kurzweil, Kevin Warwick, Donna Haraway, etj.), përmirësimi nuk duhet kuptuar vetëm si përmirësim i kushteve të jetesës në Tokë, por si përpjekje, me synim ndryshimin dhe përmirësimin, duke filluar nga trupi i njeriut i cili konsiderohet me të meta dhe plot defekte poshtëruese, të cilat duhet hequr qafe. Këtu cenueshmëria konstituive njerëzore shihet nga një këndvështrim negativ. Prandaj, ne duhet ta heqim qafe atë me çdo kusht, në mënyrë që të arrijmë jo vetëm një gjendje jetëgjatësie në Tokë, por – nëse është e mundur, pavdekësi.

Nga kjo është e qartë se kjo lëvizje nuk është vetëm e rëndësishme për fenë, por edhe sfiduese, sepse vë në pikëpyetje të gjitha bazat tradicionale, filozofike dhe teologjike mbi të cilat mbështetet jo vetëm shoqëria njerëzore, por edhe lloji njerëzor. Dhe zhvillimi eksponencial i teknologjive moderne thjesht na detyron të pyesim veten për të ardhmen e specieve tona, për gjendjen e re të shpallur të super-, trans-, meta- ose post-njerëzores, por edhe nëse vërtet duam të heqim dorë nga ajo që ne jemi tani në mënyrë që të bëhemi diçka “më shumë”. Prandaj, çështjet teknologjike dhe filozofike ndërthuren këtu, në atë që ne duam të përdorim teknologjinë për të “zhvlerësuar” parimet filozofike nga të cilat njeriu realisht nuk mund të heqë dorë, si p.sh. çështja e kuptimit të jetës në përgjithësi, por edhe çështja e kuptimit të jetës teknokratike në veçanti. Transhumanizmi na rikthen pra te pyetjet themelore që njerëzimi ka pasur gjithmonë, por dëshiron të shkojë përtej tyre, pra t’i zgjidhë me ndihmën e teknologjisë. Megjithatë, ai harron se njeriu nuk mund të zgjidhë dimensionet enigmatike të jetës së tij duke përdorur shpikjet e duarve dhe mendjes së tij. Shpëtimi duhet kërkuar në diçka jashtë vetvetes, dmth. që e kapërcen atë.

Jean-François Lyotard shpiku termin aktual “postmoderna”, nën të cilin ai dëshiron të nxjerrë në pah gjendjen kulturore në shoqëritë post-industriale dhe IT të qytetërimit perëndimor në shekullin e 20-të. Nuk bëhet fjalë për një largim në mënyrë të rreptë nga moderniteti, por për një këputje me vetëdije për të menduar për modernitetin nga një këndvështrim tjetër. Fokusi nuk është më në mënyrat tradicionale të rritjes dhe edukimit të një personi, por tek teknologjia, e cila luan një rol pothuajse kyç dhe hyn në sferën e kulturës, fesë dhe eskatologjisë, duke u përpjekur t’u përgjigjet pyetjeve të lashta ekzistenciale. Prandaj, bëhet fjalë për një gjendje shpirtërore “të re”, jo për një ndryshim të periudhës.

Dimensioni informatik i postmodernitetit është rrjedhojë logjike e të folurit për gjendjen posthumane sepse, sipas transhumanizmit, informatika së bashku me degët e tjera shkencore dhe teknike (nanoteknologji, bioteknologji, shkenca konjitive), na çon në atë gjendje. Në këtë është  ndërlidhja e gjendjes postmoderne dhe posthumane, me gjendjen transhumane që është edhe më radikale sepse dëshiron të heqë qafe gjithçka që është njerëzore. Transhumanizmi është kalimi drejt asaj gjendjeje dhe posthumanizmi me të duhet ta realizojë mbinjeriun. Nëse nisemi nga kjo, atëherë mendoj se jemi duke u zhytur në një tjetër utopizëm shkatërrues. Transhumanizmi nuk është vetëm shkatërrues sepse jep shpresë të rreme, por edhe sepse niset nga supozime të gabuara. Domethënë heqja dorë nga shpirti, fryma, pra jomaterialja dhe e mbinatyrshmja, e kjo çon në vetëshkatërrim, pra dehumanizimin e plotë të njeriut.

Duhet theksuar edhe faktin se transhumanizmi është plural, pra një lëvizje me vizione të shumëfishta. Mund të jetë monolit nëse qëndrojmë vetëm në kuadrin e deklaratave të cilave u përmbahen të gjithë transhumanistët, por megjithatë zbatimi është i larmishëm. Tek disa transhumanistë, gjithçka mbetet vetëm në nivelin e mendimit. Ajo që është ende simptomatike është se transhumanizmi është një luftë për pavdekësinë tokësore, por marrëdhënia me “hyjninë” është transferuar në makina deri në atë masë që inteligjenca artificiale bëhet një shenjë hyjnore për shumë njerëz. Bëhet fjalë për shekullarizimin dhe “shenjtërimin” e përmbajtjeve të lashta shpirtërore që formësuan dhe vazhdojnë të formësojnë jetën. Për më tepër, kjo na fut në një mjedis të njëfarë ankthi të brendshëm dhe ndjenjës së humbjes, më drejtë, dëshpërimit. Dhe arsyeja qëndron në faktin se ne kemi përparuar aq shumë sa nuk e dimë më se ku po shkojmë me veten.

Duke u ndjerë i fuqizuar, njeriu shpesh ka një zgjedhje midis tre gjërave. Njëra prej tyre është ndjenja e plotfuqisë dhe lozja e rolit të zotit dhe sundimi i të tjerëve, e dyta është shpikja e mjeteve të transmetimit të fuqisë, në këtë rast teknologjia, inteligjenca artificiale etj., dhe e treta është qëndrimi i përulësisë dhe shërbimit. Sot, në një shoqëri teknike dhe mentalitet teknokratik, duket se nuk ia vlen të jesh i përkushtuar. Kjo periudhë, kryesisht e lufton përkushtimin ndaj Zotit dhe përpiqet të vendosë njeriun në vendin e tij.  Ndërsa nga ana tjetër është fakt se  nevoja për shpirtëroren ende ekziston, por ajo “ridrejtohet” apo shtrembërohet.

Në shqyrtimin kritik të transhumanizmit, duhet pasur kujdes dhe të mos biem në një gjendje homogjenizimi të të gjithë përkrahësve të kësaj lëvizjeje. Siç e thash më lartë, ka tendenca të ndryshme në këtë lëvizje. Megjithatë, nëse vëzhgojmë përpjekjen për të teknologjizuar lindjen njerëzore, me të cilën tashmë mund të zgjedhim disa karakteristika të fëmijës së ardhshëm deri në zgjedhjen e gjinisë, atëherë shohim përputhshmërinë e një pjese të transhumanizmit me ideologji të ndryshme. Në këtë frymë, me dyfishim mekanik të njeriut, riprodhimi seksual mund të shmanget me gjithçka që ai përfshin, si hapja ndaj bukurisë së tjetërsisë, pastaj befasia, paplanifikimi dhe paparashikueshmëria. Një qëndrim i tillë çon në postgjinorizëm si gjendje e ndërprerjes së tjetërsisë, diversitetit dhe komplementaritetit në emër të autonomisë absolute të individit. E përsëris, nuk mendoj se të gjithë transhumanistët janë përkrahës të postgjinorizmit. Le të përmendim një që i përgjigjet frymës së ideologjisë gjinore. Donna Haraway sheh, për shembull, kiborgizimin një alternativë për të luftuar kundër dualizmave që nënshtrojnë trupin ndaj shpirtit, gruan ndaj burrit, femrën ndaj mashkullit, materializmin ndaj idealizmit dhe natyrën ndaj qytetërimit, duke krijuar kështu një hierarki klasash, kulturash , me një fjalë, racizëm. Nëpërmjet kiborgizimit, versioni i ri i qenies njerëzore do të çlirohej nga ajo barrë dualiste, duke filluar nga barra trupore dhe detyrimet e identitetit të rrënjosura në trup. Mendoj se me një qëndrim të tillë është e qartë se ku po na çon krahu i transhumanizmit.

Nga ana tjetër, teknologjia kohë më parë është kthyer në një fe të re, e cila mbart mesazhin e “shpëtimit” të njeriut nga fiziku poshtërues. Jean-Claude Larchet, flet për shfaqjen e shoqërisë si burim i humbjes së brendësisë tradicionale dhe shfaqjes së një feje të re teknokratike. Për shembull, Google është.  1) i gjithëpranishëm, 2) i gjithëdijshëm, 3) i përgjigjet gjithçkaje, 4) është potencialisht i pavdekshëm, 5) i pafund, 6) kujton gjithçka, 7) nuk dëshiron të bëjë asnjë gabim, 9) është i vetmi “zot” ekzistenca e të cilit u vërtetua. Nëse vëmë re se një numër i mirë transhumanistësh janë pikërisht ndër drejtuesit kryesorë të Google, ta përmendi Rayja Kurweil’in, atëherë përgjigja është e qartë.

Transhumanizmi sigurisht ka të bëjë me fenë, por fenë pa zbulesë, pra, pa transcendencë. Sipas një pikëpamjeje të tillë, transhendenca është mundësia e tejkalimit të vetvetes me anë të teknikës, dhe jo me ndihmën e Zotit. Teknologjitë e përmendura janë mjete për shpëtimin e njerëzimit. Është e rëndësishme të theksohet se si përmes përpjekjes për të hyjnizuar jo vetëm inteligjencën artificiale, por edhe të gjithë lëvizjen transhumaniste, po themelohen edhe komunitete fetare. Një komunitet i tillë na vjen nga viti 2006, dhe është Shoqata Transhumaniste Mormone Amerikane. Jemi në një konfuzion dhe çrregullim ekzistencial-shpirtëror, madje edhe  psikologjik.

Besoj se transhumanizmi është gnosa e epokës postmoderne. Domethënë, kur studiojmë historinë e gnosticizmit, shohim shumë ngjashmëri me transhumanizmin. Ngjashmëritë që gjinden midis logjikës së gnosës historiko-antike dhe të kuptuarit transhumanist të njeriut çojnë në përfundimin se lëvizja transhumaniste është një gnozë postmoderne në të cilën sundon “shpëtimi” sipas njohjes teknologjiko-konvergjente, lartësimi i shpirtit, në aspekt të teknikave meditative, kundrejt adhurimit praktik të trupit, që me sa duket krijon një qasje dualiste ndaj realitetit. Edhe pse sot shumë janë bërë agnostikë nëpërmjet pozitivizmit dhe shkencës, konvergjenca teknologjike ka krijuar gnostikë që mund të mos jenë të vetëdijshëm për gjendjen e tyre, ndaj mund t’i quajmë gnostikë anonimë postmodernë. Himni për dominimin e shpirtit meditativ mbi materien çon në besimin se njeriu nuk duhet të kufizohet në dëshirën e tij për vetëvendosje të pafundme. Me fjalë të tjera, ata që mendojnë pak më thellë për këtë lëvizje, thjesht mund të konkludojnë se herezitë e vjetra kanë gjetur një zë të ri dhe ai zë quhet transhumanizëm.

Kërcimi mbi arsyen dhe rrugëtimi në lagjen e shpirtit është një  dimension që na çliron neve dhe botën nga vuajtjet që ia shkaktojmë vetes dhe të tjerëve kur “vetja jonë e vogël” e krijuar nga mendja dhe për të cilën ne sot mendojmë se është gjithçka që dimë  e drejton jetën tonë. Dashuria, gëzimi, zgjerimi krijues artistik dhe paqja e brendshme e qëndrueshme nuk mund të vijnë në jetën tonë përveçse përmes këtij dimensioni të pakushtëzuar të ndërgjegjes. Nëse arrimë t’i përjetojmë, qoftë edhe herë pas here, mendimet që kalojnë nëpër kokën tonë thjesht si mendime, nëse arrimë të vëzhgojmë modelet e reagimit  mendor-emocional si ngjarja të ndara nga ne dhe fragmentale, atëherë ai dimension tashmë është shfaqur tek ne – si një prani e absolutes ku çdo gjë është menduar dhe gjërat ndodhin, si një hapësirë ​​e brendshme pa kohë, dhe pikërisht aty shpaloset përmbajtja e jetës.

Rrymat e mendimit të zhveshur nga zemra e shpirti kanë një inerci të madhe, e cila, siç e shohim, na tërheqë lehtësisht në vetvete. Çdo mendim e mban peshën personale në një hapësirë shumë të ngushtë. Secili mendim dëshiron të tërheqë vëmendjen tonë të plotë. Prandaj detyra kryesore është që un-i jonë i plotë nuk duhet të mbetet nën ndikimin e mendimeve të hëpërhëshme dhe t’i merr shumë seriozisht ata. Pasi, mbetja nën peshën e mendimeve pa shpirt e burgos njeriun dhe shumë lehtë është që njerëzit të bëhen të burgosur në burgun e tyre konceptual. Mendja njerëzore, në dëshirën e saj për dije, kuptim dhe kontroll, ngatërron mendimet dhe pikëpamjet e saj me të vërtetën. Mendja thotë: kështu është dhe pikë. Ndërsa njeriu duhet të jetë më i madh se një opinion për të kuptuar faktin se sido që të interpretosh “jetën tënde” apo jetën dhe sjelljen e personave të tjerë, sido që të vlerësosh çdo situatë, nuk është gjë tjetër veçse një këndvështrim, një nga shumë këndvështrimet e mundshme. Realiteti është një tërësi e vetme në të cilën çdo gjë është e ndërthurur, në të cilën asgjë nuk ekziston për vete dhe në vetvete. Opinioni e ndan realitetin, e copëton atë në thërrime dhe copa konceptuale.

Arsyeja menduese është një mjet i dobishëm dhe i fuqishëm, por është gjithashtu shumë kufizues kur të merr përsipër plotësisht jetën, kur nuk arrin të kuptosh se është vetëm një aspekt i vogël i ndërgjegjes dhe qenies, që në realitet jemi. Urtësia nuk është produkt vetëm i mendimit. Kuptimi i thellë i urtësisë buron nga akti i thjeshtë për t’i dhënë dikujt ose diçkaje vëmendjen e vazhdueshme. Vëmendja, vetëdija është inteligjenca kryesore. Ajo shpërndan barrierat e krijuara nga të menduarit konceptual dhe me të vjen të kuptuarit se asgjë nuk ekziston vetvetiu dhe për vete.

Vëmendja bashkon vëzhguesin dhe të vëzhguarin në një fushë të vetme pranie. Ajo është një vorbë ku shumëshmëria zihet dhe avullohet në njëshmëri. Sa herë që zhytemi në thellësitë e mendimit të detyruar, ne, i shmangemi asaj që jemi. Në këto raste nuk jemi të kënaqur prej asaj ku jemi. Ankthet dhe streset e materializmit të sforcuar dhe konsumerizmit marramendës burojnë nga besimi i gabuar se opinioni pastër racional mund të përmbledhë realitetin ose të vërtetën. Opinionet puro racionale janë burgje konceptuale kolektive. Dhe fenomeni i çuditshëm është se njerëzit i duan qelitë e tyre të burgut sepse u jep atyre një ndjenjë sigurie, kur thotë , “Unë e di”. Asgjë nuk i ka shkaktuar njerëzimit më shumë vuajtje sesa hegjemonia e mendimit pa shpirt. Është e vërtetë se secili mendim konsumohet herët a vonë sepse realiteti zbulon përfundimisht falsitetin e tij, megjithatë, nëse mashtrimi themelor nuk njihet, një mendim i gabuar thjesht zëvendësohet nga një tjetër.

Pikërisht për këtë them se mashtrimi kryesor është identifikimi me opinionin vetëm lëndor. Zgjimi shpirtëror është zgjimi nga gjumi i të menduarit. Sfera e pranisë shpirtërore është shumë më e madhe se ajo që mund të përfshihet nga mendimi. Kur nuk besoni në gjithçka që mendoni, do të dilni nga të menduarit dhe do të shihni qartë se mendimi nuk është ai që ju  jeni vërtetë. Mendja ekziston në një gjendje “pamjaftueshmërie” dhe gjithmonë dëshiron diçka të arrijë, të rrugëtojë drejt qëllimit. Kur identifikohemi me mendjen, mërzitemi dhe shqetësohemi shumë shpejt. Mërzia do të thotë që mendja është e uritur për stimuj, ushqim për mendime dhe kjo uri nuk mund të ngopet përveç se me shpirtin. Kur ndihemi të mërzitur, përpiqemi të kënaqim urinë e mendjes duke lexuar revista, duke bërë telefonata, duke parë televizor, duke lundruar në internet, duke bërë pazar. Por ama, sërish mbetemi të uritur, duke pretenduar se kemi ndjenjë të mungesës dhe se mendja ka nevojë për më shumë se sa një nevojë fizike që e plotëson shpejt duke ngrënë më shumë ushqim ose duke përjetuar kënaqësi lëndore.

Ndërsa kur bëhemi të vetëdijshëm për këto ndjenja, papritmas, rreth mendimit, krijohet një hapësirë ​​qetësie. Në fillim do të jetë një hapësirë ​​e vogël, por ajo ndjenjë e hapësirës së brendshme do të rritet dhe ndjenja e mërzisë do të zhduket në forcën dhe kuptimin e realitetit. Kështu që edhe mërzia mund të na mësojë se kush jemi dhe kush nuk jemi. Atëherë do të zbulojmë se personi “i dëshpruar” nuk jemi ne. Mërzia kushtëzohet thjesht nga lëvizjet e energjisë shpirtërore në ne. Njeriu në esencë nuk është një person i zemëruar, i trishtuar ose i frikësuar. Mërzia, zemërimi, trishtimi apo frika nuk janë esenciale, nuk janë personifikuese. Të gjitha këto janë gjendje të mendjes njerëzore. Ata vijnë dhe shkojnë. Asgjë që vjen dhe shkon nuk është ajo që jemi.

Të gjitha llojet e paragjykimeve dhe dilemave nënkuptojnë se jemi të identifikuar vetëm me arsyen që mendon. Kjo, do të thotë, se ne nuk shohim qeniet reale, por vetëm përfaqësimet e atyre qenieve në procesin e racionalizimit. Reduktimi i vitalitetit të një qenieje njerëzore në një shfaqje është një formë dhune në vetvete. Të menduarit që nuk bazohet në vetëdije shpirtërore bëhet i vetë-mjaftueshëm dhe jofunksional. Inteligjenca e ndarë nga urtësia është jashtëzakonisht e rrezikshme dhe shkatërruese. Kjo është gjendja aktuale e shumicës së njerëzimit. Inkurajimi i mendimit përmes shkencës dhe teknologjisë, ndonëse në thelb nuk është i mirë dhe as i keq, bëhet gjithashtu shkatërrues sepse shumë shpesh mendësitë nga të cilat ato lindin nuk janë të bazuara në vetëdijen e brendshme. Hapi i ardhshëm në evolucionin njerëzor është të kapërcejmë të menduarit dhe të kalojmë në lagjen e shpirtit. Kjo duhet bërë  tani dhe paraqet detyrë urgjente. Kjo nuk do të thotë që njeriu duhet të ndalojë së menduari, por që nuk duhet të identifikohet më, plotësisht, me të, se mendimet nuk duhet të na zotërojnë. Duhet të ndjejmë energjinë e qenies tonë të brendshme. Vetëm atëherë zhurma mendore do hesht dhe do zhduket. Trupi bëhet kështu derë hyrëse në një ndjenjë më të thellë të gjallërisë që shtrihet nën emocionet dhe mendimet e lëkundura. Në këtë hapësirë mund të ndjejmë vitalitet me gjithë qenien tonë dhe  jo vetëm me kokën. Në atë prani ku nuk ke nevojë  vetëm të mendosh, por, edhe të ndjesh çdo qelizë është e gjallë. Mendja do të vazhdojë të funksionojë, edhe atë  më mirë, pasi do të përdoret dhe shprehet përmes një inteligjence më të madhe se ego-ja lëndore. Në realitet ky është  njeriu i vërtetë.

Në këtë përmasë perceptimi  është kristal i qartë, i pa paragjykuar nga mendimet. Pra, ky stad ndryshon nga të menduarit pa prani të vetëdijes. Këtu, disa herë jemi rehat edhe me gjendjen e “mos dijes”. E kupton se duhet kaluar përtej mendjes “pa mend”, sepse mendja është gjithmonë duke u përpjekur të konkludojë dhe interpretojë. Mendja ka frikë të mos  dijë. Pra, kur arrin të pajtohesh me kufirin e mendjes, tashmë ke shkuar përtej mendjes. Nga kjo gjendje pastaj lind dija më e thellë, e cila nuk është konceptuale.

Veprimi artistik, filozofia, feja, mësimdhënia, këshillimi,  kërkojnë përpjekje  të cilat arsyeja menduese nuk mund t’i përfshijë plotësisht. Një fuqi dhe inteligjencë më e madhe se ne, në thelb e merr përsipër këtë punë. Nuk ka më një proces vendimmarrës – veprimet reale ndërmerren në mënyrë spontane – dhe “ne” nuk jemi të vetmit që i bëjmë ato.

Zotërimi i jetës është saktësisht e kundërta e kontrollit të saj. Ne duhet të përshtatemi me jetën me një vetëdije më të lartë.  E vërteta është shumë më gjithëpërfshirëse nga sa mund ta kuptojë mendja. Asnjë mendim nuk mund të përmbledhë të Vërtetën plotësisht. Për shembull, mund të thuhet: “Të gjitha gjërat janë në thelb një.” Është një udhërrëfim, dhe assesi një shpjegim. Të kuptosh ato fjalë do të thotë të ndjesh thellë brenda vetes të vërtetën për të cilën ka mall  qenia e njeriut.

Realiteti  kërkon vazhdimisht jo vetëm ushqimin e mendjes, por edhe ushqim për identitetin e tij, për ndjenjën e vetvetes. Është mënyra në të cilën egoja vjen në ekzistencë dhe në të cilën ajo vazhdimisht rikrijon vetveten. Pikërisht, duhet kaluar pak mbi arsyen dhe vizituar lagjen e  shpirtit…