Category: 2023

Kërcimi mbi arsyen dhe rrugëtimi në lagjen e shpirtit është një  dimension që na çliron neve dhe botën nga vuajtjet që ia shkaktojmë vetes dhe të tjerëve kur “vetja jonë e vogël” e krijuar nga mendja dhe për të cilën ne sot mendojmë se është gjithçka që dimë  e drejton jetën tonë. Dashuria, gëzimi, zgjerimi krijues artistik dhe paqja e brendshme e qëndrueshme nuk mund të vijnë në jetën tonë përveçse përmes këtij dimensioni të pakushtëzuar të ndërgjegjes. Nëse arrimë t’i përjetojmë, qoftë edhe herë pas here, mendimet që kalojnë nëpër kokën tonë thjesht si mendime, nëse arrimë të vëzhgojmë modelet e reagimit  mendor-emocional si ngjarja të ndara nga ne dhe fragmentale, atëherë ai dimension tashmë është shfaqur tek ne – si një prani e absolutes ku çdo gjë është menduar dhe gjërat ndodhin, si një hapësirë ​​e brendshme pa kohë, dhe pikërisht aty shpaloset përmbajtja e jetës.

Rrymat e mendimit të zhveshur nga zemra e shpirti kanë një inerci të madhe, e cila, siç e shohim, na tërheqë lehtësisht në vetvete. Çdo mendim e mban peshën personale në një hapësirë shumë të ngushtë. Secili mendim dëshiron të tërheqë vëmendjen tonë të plotë. Prandaj detyra kryesore është që un-i jonë i plotë nuk duhet të mbetet nën ndikimin e mendimeve të hëpërhëshme dhe t’i merr shumë seriozisht ata. Pasi, mbetja nën peshën e mendimeve pa shpirt e burgos njeriun dhe shumë lehtë është që njerëzit të bëhen të burgosur në burgun e tyre konceptual. Mendja njerëzore, në dëshirën e saj për dije, kuptim dhe kontroll, ngatërron mendimet dhe pikëpamjet e saj me të vërtetën. Mendja thotë: kështu është dhe pikë. Ndërsa njeriu duhet të jetë më i madh se një opinion për të kuptuar faktin se sido që të interpretosh “jetën tënde” apo jetën dhe sjelljen e personave të tjerë, sido që të vlerësosh çdo situatë, nuk është gjë tjetër veçse një këndvështrim, një nga shumë këndvështrimet e mundshme. Realiteti është një tërësi e vetme në të cilën çdo gjë është e ndërthurur, në të cilën asgjë nuk ekziston për vete dhe në vetvete. Opinioni e ndan realitetin, e copëton atë në thërrime dhe copa konceptuale.

Arsyeja menduese është një mjet i dobishëm dhe i fuqishëm, por është gjithashtu shumë kufizues kur të merr përsipër plotësisht jetën, kur nuk arrin të kuptosh se është vetëm një aspekt i vogël i ndërgjegjes dhe qenies, që në realitet jemi. Urtësia nuk është produkt vetëm i mendimit. Kuptimi i thellë i urtësisë buron nga akti i thjeshtë për t’i dhënë dikujt ose diçkaje vëmendjen e vazhdueshme. Vëmendja, vetëdija është inteligjenca kryesore. Ajo shpërndan barrierat e krijuara nga të menduarit konceptual dhe me të vjen të kuptuarit se asgjë nuk ekziston vetvetiu dhe për vete.

Vëmendja bashkon vëzhguesin dhe të vëzhguarin në një fushë të vetme pranie. Ajo është një vorbë ku shumëshmëria zihet dhe avullohet në njëshmëri. Sa herë që zhytemi në thellësitë e mendimit të detyruar, ne, i shmangemi asaj që jemi. Në këto raste nuk jemi të kënaqur prej asaj ku jemi. Ankthet dhe streset e materializmit të sforcuar dhe konsumerizmit marramendës burojnë nga besimi i gabuar se opinioni pastër racional mund të përmbledhë realitetin ose të vërtetën. Opinionet puro racionale janë burgje konceptuale kolektive. Dhe fenomeni i çuditshëm është se njerëzit i duan qelitë e tyre të burgut sepse u jep atyre një ndjenjë sigurie, kur thotë , “Unë e di”. Asgjë nuk i ka shkaktuar njerëzimit më shumë vuajtje sesa hegjemonia e mendimit pa shpirt. Është e vërtetë se secili mendim konsumohet herët a vonë sepse realiteti zbulon përfundimisht falsitetin e tij, megjithatë, nëse mashtrimi themelor nuk njihet, një mendim i gabuar thjesht zëvendësohet nga një tjetër.

Pikërisht për këtë them se mashtrimi kryesor është identifikimi me opinionin vetëm lëndor. Zgjimi shpirtëror është zgjimi nga gjumi i të menduarit. Sfera e pranisë shpirtërore është shumë më e madhe se ajo që mund të përfshihet nga mendimi. Kur nuk besoni në gjithçka që mendoni, do të dilni nga të menduarit dhe do të shihni qartë se mendimi nuk është ai që ju  jeni vërtetë. Mendja ekziston në një gjendje “pamjaftueshmërie” dhe gjithmonë dëshiron diçka të arrijë, të rrugëtojë drejt qëllimit. Kur identifikohemi me mendjen, mërzitemi dhe shqetësohemi shumë shpejt. Mërzia do të thotë që mendja është e uritur për stimuj, ushqim për mendime dhe kjo uri nuk mund të ngopet përveç se me shpirtin. Kur ndihemi të mërzitur, përpiqemi të kënaqim urinë e mendjes duke lexuar revista, duke bërë telefonata, duke parë televizor, duke lundruar në internet, duke bërë pazar. Por ama, sërish mbetemi të uritur, duke pretenduar se kemi ndjenjë të mungesës dhe se mendja ka nevojë për më shumë se sa një nevojë fizike që e plotëson shpejt duke ngrënë më shumë ushqim ose duke përjetuar kënaqësi lëndore.

Ndërsa kur bëhemi të vetëdijshëm për këto ndjenja, papritmas, rreth mendimit, krijohet një hapësirë ​​qetësie. Në fillim do të jetë një hapësirë ​​e vogël, por ajo ndjenjë e hapësirës së brendshme do të rritet dhe ndjenja e mërzisë do të zhduket në forcën dhe kuptimin e realitetit. Kështu që edhe mërzia mund të na mësojë se kush jemi dhe kush nuk jemi. Atëherë do të zbulojmë se personi “i dëshpruar” nuk jemi ne. Mërzia kushtëzohet thjesht nga lëvizjet e energjisë shpirtërore në ne. Njeriu në esencë nuk është një person i zemëruar, i trishtuar ose i frikësuar. Mërzia, zemërimi, trishtimi apo frika nuk janë esenciale, nuk janë personifikuese. Të gjitha këto janë gjendje të mendjes njerëzore. Ata vijnë dhe shkojnë. Asgjë që vjen dhe shkon nuk është ajo që jemi.

Të gjitha llojet e paragjykimeve dhe dilemave nënkuptojnë se jemi të identifikuar vetëm me arsyen që mendon. Kjo, do të thotë, se ne nuk shohim qeniet reale, por vetëm përfaqësimet e atyre qenieve në procesin e racionalizimit. Reduktimi i vitalitetit të një qenieje njerëzore në një shfaqje është një formë dhune në vetvete. Të menduarit që nuk bazohet në vetëdije shpirtërore bëhet i vetë-mjaftueshëm dhe jofunksional. Inteligjenca e ndarë nga urtësia është jashtëzakonisht e rrezikshme dhe shkatërruese. Kjo është gjendja aktuale e shumicës së njerëzimit. Inkurajimi i mendimit përmes shkencës dhe teknologjisë, ndonëse në thelb nuk është i mirë dhe as i keq, bëhet gjithashtu shkatërrues sepse shumë shpesh mendësitë nga të cilat ato lindin nuk janë të bazuara në vetëdijen e brendshme. Hapi i ardhshëm në evolucionin njerëzor është të kapërcejmë të menduarit dhe të kalojmë në lagjen e shpirtit. Kjo duhet bërë  tani dhe paraqet detyrë urgjente. Kjo nuk do të thotë që njeriu duhet të ndalojë së menduari, por që nuk duhet të identifikohet më, plotësisht, me të, se mendimet nuk duhet të na zotërojnë. Duhet të ndjejmë energjinë e qenies tonë të brendshme. Vetëm atëherë zhurma mendore do hesht dhe do zhduket. Trupi bëhet kështu derë hyrëse në një ndjenjë më të thellë të gjallërisë që shtrihet nën emocionet dhe mendimet e lëkundura. Në këtë hapësirë mund të ndjejmë vitalitet me gjithë qenien tonë dhe  jo vetëm me kokën. Në atë prani ku nuk ke nevojë  vetëm të mendosh, por, edhe të ndjesh çdo qelizë është e gjallë. Mendja do të vazhdojë të funksionojë, edhe atë  më mirë, pasi do të përdoret dhe shprehet përmes një inteligjence më të madhe se ego-ja lëndore. Në realitet ky është  njeriu i vërtetë.

Në këtë përmasë perceptimi  është kristal i qartë, i pa paragjykuar nga mendimet. Pra, ky stad ndryshon nga të menduarit pa prani të vetëdijes. Këtu, disa herë jemi rehat edhe me gjendjen e “mos dijes”. E kupton se duhet kaluar përtej mendjes “pa mend”, sepse mendja është gjithmonë duke u përpjekur të konkludojë dhe interpretojë. Mendja ka frikë të mos  dijë. Pra, kur arrin të pajtohesh me kufirin e mendjes, tashmë ke shkuar përtej mendjes. Nga kjo gjendje pastaj lind dija më e thellë, e cila nuk është konceptuale.

Veprimi artistik, filozofia, feja, mësimdhënia, këshillimi,  kërkojnë përpjekje  të cilat arsyeja menduese nuk mund t’i përfshijë plotësisht. Një fuqi dhe inteligjencë më e madhe se ne, në thelb e merr përsipër këtë punë. Nuk ka më një proces vendimmarrës – veprimet reale ndërmerren në mënyrë spontane – dhe “ne” nuk jemi të vetmit që i bëjmë ato.

Zotërimi i jetës është saktësisht e kundërta e kontrollit të saj. Ne duhet të përshtatemi me jetën me një vetëdije më të lartë.  E vërteta është shumë më gjithëpërfshirëse nga sa mund ta kuptojë mendja. Asnjë mendim nuk mund të përmbledhë të Vërtetën plotësisht. Për shembull, mund të thuhet: “Të gjitha gjërat janë në thelb një.” Është një udhërrëfim, dhe assesi një shpjegim. Të kuptosh ato fjalë do të thotë të ndjesh thellë brenda vetes të vërtetën për të cilën ka mall  qenia e njeriut.

Realiteti  kërkon vazhdimisht jo vetëm ushqimin e mendjes, por edhe ushqim për identitetin e tij, për ndjenjën e vetvetes. Është mënyra në të cilën egoja vjen në ekzistencë dhe në të cilën ajo vazhdimisht rikrijon vetveten. Pikërisht, duhet kaluar pak mbi arsyen dhe vizituar lagjen e  shpirtit…

Në hapësirën bashkëkohore globale të çështjeve artistike, “vështirësia” e materializmit demokratik në kërkimin e mjeteve estetike politike në prodhimin e negativitetit avangard buron, nga njëra anë, nga problemi i ankorimit të gjendjes së dhënë në mikropolitika të rezistencës që si teori mbrohet nga Fukoja i hershëm, sipas të cilit nuk është “shpirti i revoltës” , “burim i të gjitha rebelimeve”, por janë rezistencat që ekzistojnë në fushën strategjike të marrëdhënieve të pushtetit, dhe si i tillë rebelimi është subjekt i reduktuar në operacione të formacioneve diskursive. Një nga teoritë e tilla më domethënëse antihumaniste lidhet me mësimin e hershëm psikoanalitik të Zhak Lakanit, në të cilin rezistenca është imagjinare, pasi fuqia shoqërore në diskursin e tij është e kufizuar në simbolikë dhe subjekt i mungesës së përfaqësuar nga aludimi në diçka tjetër. Althusser, Barthes, Derrida, ndër shumë të tjerë, i afruan këto ide radikale antihumaniste në gjurmët e “kthesës gjuhësore” gjatë viteve 1960 dhe 1970. Arti në një plejadë të tillë kuptohet në kuptimin më të gjerë si një diskurs ose një tekst kulturor, i cili gjithmonë shpreh diçka tjetër nga ajo që duhet të jetë, ose në lidhje me atë që është, e cila prodhon rezistencë brenda gjendjes së caktuar të punëve. Nga ana tjetër, ky problem buron nga reduktimi i konceptit të njeriut, në identifikimin e përmasës biologjike të tij, me një sërë nën-speciesh që mbrohen nga ligji i “demokracisë”, “të drejtave të njeriut”, pra mbrojtja njerëzore e të gjithë materieve organike me ligj nën flamurin e së drejtës për jetë (bioetikë). Këtu na paraqitet zbatimi vulgar, banal i tezës së njohur të avangardës art = jetë.

Arti si formë jete tani në fund të fundit identifikohet me jetën, ose, më saktë, me ‘kufijtë’ dhe metamorfozat e materies, që nuk ka të bëjë fare me idetë fillestare të avangardës së shekullit të njëzetë, “organizimin material të individëve” si kusht për prodhimin e mjeteve të jetës dhe (formës së) vetë jetës. “Trupi tani është një makinë,” thotë Negri në një prej letrave të tij, “në të cilat janë gdhendur prodhimet dhe arti”. Fundi i viteve tetëdhjetë të shekullit të kaluar tregon kooptimin e shpejtë dhe njëdimensional të këtyre këndvështrimeve, pra, nga njëra anë, pozicionet antihumaniste  në gjurmët e “kthesës gjuhësore” në filozofi dhe estetikë (formimi diskursiv (Foucault), mungesa e tjetrit (Lacan), efekti i shkronjës (Derrida), dhe, nga ana tjetër, është preokupimi me materien dhe ndikimin e saj në idenë për ekzistencën reale të njeriut në hemisferë. Në këtë kontekst  arti si praktikë emancipuese dhe në përgjithësi si (anti)humanizëm estetik, reduktohet në një kërkesë parlamentare globale për të emërtuar lirinë (artistikisht) praktike.

Në një plejadë të tillë, arti shfaqet në shërbim të partikularizmit: vendoset, në mënyrë jashtëzakonisht esencialiste, në një kontekst kulturor të njohur, më së shpeshti i profilizuar gjeopolitikisht, në një kryqëzim me rrëfimin autobiografik të autorit, nga i cili buron besimi, se vetëm i përket relacionit ndryshim i rregullit dhe ndryshime në nivel të kontekstit (historik apo gjeopolitik) të aktualizimit të tij. Por, në fakt, kjo situatë është e kundërta e avangardës – na ofrohen mbetjet e një gjelle të lirë eklektike, ndërsa ne jemi ende të bindur se ajo është avangarda e vërtetë. Një praktikë (emancipuese) e artit, nëse përdorim fjalët e Lukács-it, përkundrazi, gjithmonë përpiqet të luftojë me mjetet e veta kundër prirjeve që kërcënojnë të skematizojnë mjedisin shqisor dhe shpirtëror të njeriut, si dhe procedurat e fetishizimit dhe objektivizimit. Arti si praktikë emancipuese, pra, nënkupton atë art që ka aftësinë të “shfuqizojë të dhënat e pezulluara, të fetishizuara të jetës”. Ky fetishizëm dhe “objektivizëm”, që në realitet është vetëm verbal dhe i mbron idetë a priori të modernizmit të sforcuar dhe “të mbrapshtë” është më se identik me fetishishizimin dhe subjektivizmin e avancuar mesjetar. Si rrjedhojë, arti prej “një kafazi të vogël të lirisë kalon në një kafaz më të madh të lirisë” dhe karakteri emancipues i tij përpëlitet dhe nuk ec dot në krijimin e ideve gjenerative të reja.

Duket se kjo gjendje estetike e mosdiferencës i nxjerr në pah edhe sot perspektivat e mundshme të të menduarit emancipues të artit, duke i shpallur ato “të vjetruara” dhe “ideale të kota të modernizmit”, ose, zakonisht si totalitarizëm. Çdo formë e (anti)humanizmit estetik duket e dënuar me dështim. Në plejadën bashkëkohore të artit, e cila megjithatë i atribuon vetes një atribut emancipues, njohim disa momente:

-Mbështetja e postproduksionizmit – bëhet fjalë për afirmimin e tezës për artin dhe veprën artistike si “një kulturë e bazuar mbi përdorimin e formave, një kulturë e veprimtarisë së vazhdueshme si shenjë për një ideal kolektiv, që i rithekson, ndarjet . Edhe pse aktivitete të tilla artistike konsiderohen “emancipuese” në drejtim të marrëdhënieve të artit me humanumin, ajo është një praktikë kulturore mbizotëruese, globale që anon dhe favorizon kryesisht prodhimin dhe marrëdhëniet shoqërore të globalizmit dominues kognitiv, më saktë, regjimeve të shfrytëzimit kognitiv eurocentrik.

– Mbështetja e aktivizmit artistik – nënkupton mbrojtjen e tezës socio-politike, aktivist, i drejtpërdrejtë, intervencionist, gueril etj. praktika të cilat, së bashku me justifikimet e gjetura në taktikat e gatshme, emërtohen “avangarde”. Në këtë rast, nën flamurin e avangardës, rezulton se gjykimi (kritiko-estetik) i veprave të tilla varet kryesisht nga fakti nëse aktorët e veprimtarive të tilla i kanë përmbushur kërkesat e projekteve të planifikuara kulturore, artistike. Lufta e aktorëve për pushtet dhe dukshmëri vetëdijësimi bëhet një terren trajnimi për të përballur dimensionin sasior të artit dhe të drejtën narcisiste për art , por jo edhe atë cilësor, pasi ajo që u bë me artin me fundin e modernizmit është një kiç i papërjetuar më parë. Sepse, siç vë në dukje Adorno, çdo art emancipues është imanent në karakterin e dyfishtë të artit, i cili përmbahet në tensionin dialektik midis autonomisë së tij dhe faktit social në raport me njeriun.

– Mbështetja e  artit postmedial – nëse e rikujtojmë përkufizimin e artit postmedial që Rosalind Krauss dha në një nga tekstet e saj kritike, do të shohim se termi postmedia nënkupton procesin e përhapjes së konventave që rrjedhin nga kushtet materiale të mbështetjes teknike të medias në një mënyrë të tillë që vetë termi medium nuk mund të identifikohet kurrë me specifikën fizike të aspekteve të caktuara materiale. Megjithatë, sot termi postmedia përdoret shpesh si sinonim për një hibridizim formal të shqisave. Me fjalë të tjera, termat e afërta media e re, metamedia dhe postmedia në estetikën gjithëpërfshirëse identifikohen me multimedian kompjuterike dhe rrjetet e komunikimit dixhital, gjë që nuk është shumë larg tezës për “vdekjen e artit”.

– Mbështetja e prodhimit të subjektivitetit – kjo lloj veprimtarie artistike shteron motivin e krizës së subjektivitetit, e cila, veçanërisht që nga gjysma e dytë e shekullit XX, ka qenë një nga forcat udhëheqëse të praktikave të artit emancipues. Megjithatë, tregohet se eksperimentimi me subjektivitetin është në qendër të diskursit neoliberal, i cili e shkatërroi subjektin që bën art. Forca afirmative e një arti të tillë është fetishizmi i nënkuptimit të subjektivitetit dhe bashkëpunimit, komunikimit, vazhdimësisë së fluksit, punës jomateriale dhe intelektit të përgjithshëm, përhapja e identiteteve, intensifikimi i procesit të individualizimit, praktikimit, mobilizimit, konsumit radikal të (ndër)subjektivitetit, qarkullimit të informacionit etj. Kjo është, thotë Lazareto, “një mënyrë autoritare e të folurit: duhet shprehur, duhet folur, duhet komunikuar, duhet bashkëpunuar”. Në një plejadë të tillë, individi artistik shfaqet si një “rebel krijues” i cili, nëse ka diçka financiare dhe institucionale, të mbulimit dispozitiv (marrëdhëniet e pushtetit), ai atyre u  përshtatet me mjeshtëri në mënyrat nomade, fleksibël të jetesës dhe i përgjigjet në mënyrë fleksibile sfidave të shkëmbimit dhe konsumit post-fordist.

Nëse do të mbështetemi në tezat e Badiou, do të shohim se subjekti i artit nuk është autori, por se vepra artistike është subjekti i procedurës artistike të cilës vepra i përket, e cila i jep atributin e Universalitetit, meqenëse i drejtohet të gjithëve dhe jo vetëm autorit. Më saktësisht, vepra e artit është pika subjektive (dhe subjektivizuese) e së Vërtetës artistike. Është pra instanca themelore ose pika diferenciale e së Vërtetës, ndërsa Subjekti është pika diferenciale e procedurës artistike. Tezat e Badiou-t tregojnë se imanenca dhe singulariteti i së Vërtetës nuk qëndron as në veprën artistike dhe as te autori i veprës, por në konfigurimin artistik që u nis nga një ie gjenerative. Sepse ngjarja artistike gjithmonë zë vendin e skajit, kufijtë e të paformës, pikën ku shtrihen mjetet formale të arteve ekzistuese (zgjerimi i situatës në dejtim të transcendencës) përtej kufijve të vendosur dhe të njohur. Ngjarja artistike hap mundësinë e konceptimit të asaj që është e pakuptueshme, e paqartë, traumatike, e panjohur, e paemërtueshme, e pashprehshme, e padallueshme etj. Ngjarja artistike si demonstrim i kësaj mundësie nënkupton gjithashtu se nuk është vetëm e vërteta e një vepre të caktuar artistike, por një grup kërkimesh artistike pak a shumë të paemërtueshme dhe të patransferueshme në gjendjen mbizotëruese të situatës. Kështu, Badiou siguron njëkohësisht universalitetin dhe veçantinë e artit si një procedurë e përgjithshme e së vërtetës. E shohim, pra, se një vepër arti nuk është as vetëm ngjarje dhe as vetëm e vërtetë në fushën e artit. Një vepër arti është një shpirt, një trup, një fakt ekzistence, ndërsa e vërteta, arrihet si rrjedhojë e një procedure artistike që nxitet nga kjo ngjarje artistike. Ky proces është një sekuencë identifikimi, e inicuar nga një ngjarje, që prodhon të Vërtetat, duke përfshirë një kompleks virtual të pafund veprash arti.

Nga të gjitha këto teza del se praktika emancipuese e artit presupozon një distancë specifike estetiko-shpirtërore – një dimension emancipues. Pra, arti është një “grumbullim i forcave shpirtërore dhe trupore” të përfshira në praktikën pedagogjike, me kusht që praktika ose edukimi pedagogjik të mos ankorohet në didaktikën e shqisave, por edhe në procesin e imagjinatës dhe  shpërndarjen e formave të njohurive në atë mënyrë që një e vërtetë të fitojë mundësinë e “kalimit”, e hapjes së një vrime në shpellën e Platonit, e thyerjes së një diskursi të caktuar, regjimi, disponimi të dijes. Mendoj se riaktualizimi i konceptit emancipues të artit do të ishte që arti, tërësisht, të mos  mbështetet në imazhe të njohura të së shkuarës, as në imazhe të largëta projektive utopike të së ardhmes, por të krijojë mundësitë e formësimit aktual, që do të bazohej jo vetëm në materien, por edhe në mbi dhe meta materien, sepse vetëm një praktikë e tillë ka aftësinë për korrigjim dhe mprehje esenciale, pa “dëmtuar karakterin e afektit” dhe distancën estetike në kohë dhe hapësirë.